جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫قرآن کتاب هدايت انسان‌ها بوده، و گاهي از زبان قصه‌گويي براي تربيت و هدايت بشر استفاده مي‌کند. قصه‌هاي قرآن با توجه به تنوعي که دارد، و متناسب با وقايعي که در طول دوران دعوت انبيا به وقوع پيوسته، داراي آثار گوناگون تربيتي است. اين تحقيق تلاش مي‌کند تا با شناسايي ويژگي‌هاي قصه‌هاي قرآن کريم، نقش تربيتي آن‌ها را از ابعاد گوناگون اخلاقي، اجتماعي، اعتقادي و عقلاني مورد بررسي و تحليل قرار دهد. قرآن از روش‌هاي تربيتي متعددي بهره برده است، که روش انذار و تبشير، موعظه و نصيحت، تمثيل، و تجليل و تمجيد از جمله اين روش‌ها به‌حساب مي‌آيد. قرآن با ذکر داستان‌هايي از پيامبران، به موعظه پرداخته و مثال‌هاي متعددي را از زندگي گذشتگان در قالب قصه ذکر کرده است، که زمينه مناسبي را براي تفکر و انديشه فراهم مي‌کند. در بعد تربيت اعتقادي، قرآن با ذکر داستان ساحران فرعون، تسليم حضرت نوح و ابراهيم در برابر خداوند، صبر ايوب، و ايمان مادر موسي به وعده‌هاي الهي، قصه‌هاي شيريني را نقل نموده است. تربيت اخلاقي و توجه به فضايل اخلاقي مانند تقوا، عفت، توبه، شکر و دوري از رذايل اخلاقي مانند حب دنيا، تکبر و حسد نيز مورد توجه قرآن بوده و در اين زمينه، قصه حضرت يوسف، يونس، صالح (ع) ، و داستان قارون، ابليس، قوم عاد و قابيل را ذکر کرده است. عقل‌گرايي و توجه به تربيت عقلاني و استفاده از دلايل منطقي در رسالت، يکي ديگر از شيوه‌هاي تربيتي قرآن است که داستان حضرت نوح (ع) در برابر مخالفان خود، استدلالات حضرت ابراهيم (ع) در برابر بت‌پرستان، و حضرت موسي (ع) در برابر فرعون نمونه‌هاي زيبايي از اين شيوه است. قرآن با بيان شيوه امانت‌داري پيامبران، برقراري قسط و عدل، و توجه به يتيمان، جلوگيري از ظلم، قتل نفس، کفرورزي و شهوت‌راني را از مصاديق تربيت اجتماعي مي‌داند، و آن را با بيان قصه‌هايي از زندگي پيامبران به خوبي تبيين مي‌نمايد.

‫يکي از مهمترين مباحث علوم قرآني، مسئله گردآوري قرآن در زمان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم است. اين پژوهش در سه بخش، به ديدگاه مخالفان و موافقان اين مسئله و ادله دو ديدگاه و بررسي آنها پرداخته است. شبههاي در اين نيست که ترتيب آيات قرآن توقيفي بوده و نصوص و اجماع بر اين مسئله دلالت دارد. در مورد توقيفي بودن ترتيب سورهها دو ديدگاه وجود دارد و بنابر دلايل عقلي، نقلي و تاريخي، ترتيب سورهها در زمان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم به صورت کنوني بوده است. اما در مورد گردآوري قرآن در زمان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم دو ديدگاه وجود دارد: ديدگاهي که مخالف گردآوري قرآن در زمان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم است و ديدگاه موافق گردآوري قرآن در زمان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم . نويسنده نخست به ديدگاه مخالفان و ادله آنها پرداخته و پس از آن، ادله آنها را بررسي و نقد کرده است. بنابراين، ادله آنها نميتواند مدعاي آنها را ثابت کند. سپس ديدگاه موافقان گردآوري قرآن در زمان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم ارائه و ادل? آنها بررسي شده است. با استناد به شواهد و دلايل قرآني، روايي، عقلي و تاريخي، ثابت شده است که گردآوري قرآن در زمان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم انجام شده است. از جمله دلايل قرآني، ميتوان به اينکه قرآن خود را «کتاب» معرفي ميکند، وجود آيات تحدي، و ذکر نام قرآن در رديف ديگر کتب آسماني اشاره کرد. از دلايل روايي ميتوان به روايات وارد شده در فضيلت و ثواب ختم قرآن اشاره کرد و اينکه ختم در جايي معنا پيدا ميکند که آغاز و پايان قرآن مشخص باشد. دلايل عقلي و شواهد تاريخي نيز بر اين معنا دلالت دارند. در پايان، پيامدهاي گردآوري يا عدم آن در زمان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم بيان شده است. مصونيت قرآن از تحريف، ثبوت توقيفي بودن نظم و ترتيب آيات و سورهها، اقتضاي حکمت و تدبير پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم ، و سازگاري روايات جمع قرآن در زمان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم با حکم عقل، پيامدهاي مترتب برگردآوري قرآن در زمان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم است. از پيامدهاي مترتب بر گردآوري نشدن در زمان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم ميتوان به تعارض اين مسئله با اهتمام پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و اصحاب نسبت به قرآن، احتمال تحريف در قرآن، تناقض احاديث جمع قرآن با يکديگر، و تعارض اين مسئله با اعتقاد به جاودانگي و جهاني بودن قرآن اشاره کرد. نتيجه اينکه با توجه به پاسخ به دلايل مخالفان و دلالت ادله موافقان بر جمع قرآن در زمان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم ، ديدگاه دوم پذيرفته ميشود.

---

‫یکی از جنبه های اعجاز قرآن که در دو قرن اخیر، مورد توجه دانشمندان قرار گرفته، جنبه اعجاز طبی قرآن است. قرآن کریم مثالها و مطالب علمی و پزشکی فراوانی ارائه می کند که با جدیدترین قوانین و نظرات اثبات شده علمی، موافقت دارد و همین نکته به شدت مورد توجه دانشمندان مسلمان، مفسران، حتی بسیاری از پزشکان مسلمان و غیر مسلمان قرار گرفته است، به طوری که بسیاری از غربی ها، مجذوب این بعد علمی قرآن شدند و به حقانیت اسلام پی برده، به دین اسلام مشرف شدند، از این رو بسیار ازمفسران شیعه وسنی کوشیدند تا با کنار هم گذاردن مطالب علوم پزشکی و آیات قرآن را اعجاز قرآن را اثبات کنند. در این میان از جانب موافقان و مخالفان این دیدگاه افراط و تفریط هایی صورت گرفت بدین شکل که موافقان، هر اشاره علمی یا طبی قرآن را با علوم پزشکی جدید تطبیق داده به طوری که گاهی در این راه دچار تکلیف شده و ناچار به تاویل آیات قرآن گشتند. از طرفی مخالفان نظریه، وجود هر اشاره علمی در قرآن را منکر شدند، چرا که معتقد بودند که قرآن کتاب هدایت و راهنمایی انسانهاست و نباید علوم مختلف تجربی را در آن جستجو کرد. ضمن اینکه مخالفان معتقدند که نمی توان اعجاز طبی قرآن را به عنوان یکی از وجوه اعجازپذیرفت زیرا قرآن با علم تحدی نکرده و فقط با فصاحت و بلاغت آن تحدی نموده است. اما در این بین می توان به نظریه معتدلی دست یافت. در جواب مخالفان باید گفت اولًا وجود اشارات علمی و طبی در قرآن انکار ناپذیر است. در قرآن اشاراتی به بعضی از علوم وجود دارد که استطرادی و عرضی است و هدف اصلی و نهایی قرآن نیست، بلکه هدف اصلی قرآن هدایت انسان به سوی خداوند است، اما ذکر همین مثالهای علمی موجب کنجکاوی بشر و تفکر وی در عجایب خلقت موجودات شده واز این رهگذر، علاوه بر اینکه راه خداشناسی برای او هموار می گردد، در ذهن او سؤال ایجاد شده و به دنبال کشف علوم می رود و همین توجه قرآن به علم منشاء رشد سریع بسیاری از علوم در نزد مسلمانان بود. ثانیاً در هیچیک از آیاتی که ناظر به تحدی است، قرینه ای وجود ندارد که نشان دهد، تحدی با جنبه خاصی از ویژگیهای قرآن صورت گرفته است. گرچه ظاهر قرآن این است صورت می گیرد ومنحصر در فصاحت و بلاغت نیست. بنابراین می توان اعجاز طبی را نیز به عنوان یکی از وجوه اعجاز قرآن پذیرفت. مشروط بر اینکه اشارات طبی برخی از آیات با هر نظریه متزلزل و نااستوار علمی تطبیق داده نشود، بلکه باید نظریات از درجه کامل یقین و اطمینان برخوردار باشند. ضمن اینکه اشارات علمی قرآن صریح باشد تا در تطبیق آنها با علوم جدید دچار تکلیف نشویم. اما با این حال هر اشاره علمی قرآن کریم را که با نظریات قطعی سازگاری دارد، نمی توان به عنوان اعجاز پذیرفت، و با توجه به تعریف معجزه باید از نظر تاریخی ثابت شود که مردم در عصر نزول قرآن و یا قبل ازآن به این مطالب علم نداشته اند. بنابراین برای رفع جدل ومناقشه بر سر این نظریه، بهتر است به جای اینکه هر اشاره طبی در قرن را اعجاز بدانیم، به آن عنوان «اسرار و شگفتیهای پزشکی قرآن» را اطلاق نمائیم. Abstract One of the aspect the quran miracle that was taken into account of the scientists in the two recent centuries was the aspect of medical of quran. Generous quran presents many scientific and medical examples and subjects that confirm to the latest proved scientific opinions and rules and this was extremely taken into consideration of Moslem scientists commentators even many of the Moslem and unMoslem physicians, therefore numerous westerns were attracted by this scientific quran dimension and realized the rightfulness of quran and became Moslem. So many Shiite and Sunnite commentators tried by putting tighter the medical subject and quran verses to prove the medical miracle of quran. While the agreed and opposite people have gone to extremes. The agreed people have adapted every quran medical and scientific sings whit latest medical science, in away that sometimes they got involved in difficulty and consequently they were obliged to interpret the quran verses. The other hand the opposites to this opinion have denied the existence of any scientific indications in quran, for, they believed that holly quran is guidance of human beings and they should not search various experimental science in it. They further mores the opposites believe that they can’t accept the quran medical miracle as one of miracle aspects becomes quran was not in challenge whit science but it challenges eloquence of it. Here in it is possible to get a moderate opinions, so to respond the opposites, first it should be said that the existence of medical and scientific indications in quran never be denied. There are indications in quran and they relate to some science that they are adventitious, and this is not ultimate aims of quran, but main target of quran is guidance of people to god. But mention of these scientific examples would arise the human curiosity to think about wonderful creation, and from this way not only it leads to theism but this question will develop in the mind to explore the science. And this is exactly the quran consideration that has been the beginning of fast development of many science among Moslems. Secondly, there is no context in the verses of quran that indicate the challenge has been made because of some special aspects quran. Although in accordance with first Arab Moslems knowledge in cultural science. They realized the quran miracle from the side of eloquence effected of quran appearance but at next periods it addressed all human beings. So challenge of quran caused from all aspects and not concluded in eloquence. Therefore it is possible to accept medical miracle as one of the quran miracle, but under condition of not compare medical condition of some verses with every unstable opinion, so the opinions should have evidence and certainly and also the quran medical indications should be clear and obvious in case of not get in difficulty. However, it is not possible to accept every holly quran scientific indications as miracle, because it is adaptable with definite scientific opinion and regard of miracle explanation, it should be proved that at the time of sending the quran, people had no idea about the mentioned subjects, according, it is better to apply it as »medical secrets and wonders of quran« instead of accepting of every medical indication of miracle.

‫از جمله مسائل مهمي که ملل و اقوام گوناگون بدان توجه داشته و کم و بيش بدان باور داشته‌اند، «سعد و نحس بودن ايام» است. اين پژوهش در پنج فصل به اين مسئله از نظر قرآن و روايات پرداخته است. از مجموع آرا و نظرات حکما و فلاسفه و مفسران و دانشمندان اسلامي و بررسي آيات و روايات مربوط، برداشت مي‌شود که مسئله سعد و نحس بودن ايام ذاتي نيست؛ بلکه به خاطر حوادثي است که در آن ايام رخ داده است و تطير و فال بد زدن، از نظر اسلام مردود است. خوب و بد بودن ايام هم يا به خاطر حوادثي است که در آن روزها رخ داده و يا به خاطر تفأل و تطير مربوط به خود فال زننده است. همچنين عدم تفکر و تعقل و دخيل دانستن اتفاقات زندگي در نيک و بد بودن ايام و نداشتن روحيه توکل به خداوند، جزو عوامل پنداري و موهوم اين باور است. با دقت در روايات، سه راهکار عمده براي از بين بردن اثرات رواني نحوست ايام توصيه شده است: دعاکردن، قرآن خواندن و صدقه دادن. البته روايات صحيح و معتبري درباره نحوست ايام وجود دارد که برخي از آثار اين باور، توجه بيشتر به خداوند، تعظيم شعائر، گرايش به اعمال نيک و ترک بدي‌ها، و تقويت روحيه شکرگزاري است. در رابطه با بحث تنجيم هم اگر انسان، ستارگان و حرکات آنها را عامل مؤثر بر سرنوشت بداند و از اين طريق پيشگويي کند، از راه خدا خارج شده است. اسلام، از مردم مي‌خواهد که همواره فال نيک بزنند و از فال بد زدن بپرهيزند. خرافهگرايي از ديدگاه اسلام مردود و منشأ آن مواردي چون تقليد کوکورانه از نياکان، تطير، و کج انديشي شمرده شده است و راهکارهاي مبارزه با خرافهگرايي، عمدتاً تفکر و تعقل، تقويت ايمان، روحيه توکل به خدا، و بي اعتنايي به فال بد بيان شده است.

---

‫چکیده این اثر در پیوستها موجود می باشد

‫اين پژوهش در صدد بيان شيوههاي گوناگون مقابله مخالفان انبيا? با انبيا و مواجهه قرآن با مخالفان است. اهداف مشترک انبيا? عبارت است از: دعوت به توحيد و معاد، عدالت اجتماعي، تعليم کتاب و حکمت، تزکيه و تقوا، آزادسازي انسانها از قيود دنيوي، و عبوديت. گروههاي مخالفان انبيا? عبارتاند از: قدرتهاي حاکم، اشراف، مترفين، عالمان بيعمل، مستکبران و برخي از مستضعفان. هواي نفس، بخل و حسادت، تکبر، حب دنيا، جهل، و علم سطحي و اندک، عوامل مخالفت با نهضت انبيا? بوده است. برخورد مخالفان با انبيا? شيوههاي گوناگوني داشت. آنها با القاي شبهات، واردکردن تهمت و نسبتهاي ناروا به انبيا?، بهانهجويي و واکنشهاي عملي در برابر انبيا?، با نهضت انبيا? به مخالفت ميپرداختند. آنها دعوت انبيا? را از افسانهها و دروغ پيشينيان و کتاب الهي را از سحرهاي پيشينيان ميدانستند و برخي شبهات ديگر بر دعوت انبيا? وارد ميکردند. ساحر بودن، جنون، شاعري، دروغ گويي، فساد در زمين، خوشباوري، گمراهي، ناداني، حسادت و ... از اتهامزني آنان بر انبيا? بوده است. همچنين با بهانههاي واهي، در برابر انبيا? ميايستادند و در برابر انبيا? به واکنشهاي عملي چون استهزا، تهديد انبيا? به تبعيد، رجم، سوزاندن و قتل، و تصميم بر قتل آنها دست ميزدند. قرآن در برابر تقابل مخالفان با انبيا?، به آنان به فراخور شرايط پاسخ ميدهد. گاه به نفي برخورد آنها پرداخته و خط بطلان بر برخورد آنها ميکشد و گاه به توجيه براي اقناع آنها پرداخته و علت طغيان آنها را گوشزد ميکند، تا شايد هدايت شده و دست از تعدي بردارند. گاه با سوگند با آنها برخورد کرده تا شايد از مدعاي خويش بازگردند و گاه با تحدي آنها را به مبارزه ميطلبد و از هر راهي که در آن احتمال هدايت مخالفان باشد، بهره ميجويد. در صورت اصرار آنها، به هشدار تدريجي و تهديد و توبيخ ميپردازد و در صورت نتيجهبخش نبودن، وعده عذاب و هلاکت آنها را ميدهد. نتيجه اينکه قرآن براي هدايت مخالفان انبيا? از شيوههاي گوناگون بياني بهره جسته است.

‫شناخت فضای نزول قرآن کریم، در فهم درست مراد برخی آیات و سور نقش اساسی دارد. مقصود از آن، آگاهی از زمینۀ¬های فکری، عقیدتی، وضعیّت اجتماعی، فرهنگی و حتی شرایط اقلیمی و جغرافیایی محیط نزول قرآن¬کریم است. مفسرانی که به فضای نزول روی کرده¬اند، به تفسیر دقیق و درست¬تری دست یافته¬اند. فضای نزول قرآن بر دو گونه، بخش پذیر است: فضای نزول عام که دربارۀ همۀ قرآن است و فضای نزول خاص که عبارت است از اوضاع و احوال محیط هنگام نزول سوره یا مقطعی از یک سوره و یا حتی آیه¬ای از سوره¬ای تدریجی¬النزول. دستیابی به فضای نزول خاص با استفاده از قرائن درون متنی قرآن، روایات و نشانه¬های مکی و مدنی, روایات ترتیب نزول، روایات اسباب نزول و گزاره¬های تاریخی، امکان¬پذیر است. رسیدن به فضای نزول خاص همۀ سوره¬ها؛ به ویژه در سوره¬های مکی چندان آسان نیست. در این صورت است که تنها می¬توان برای همۀ آنها به فضایی کلی و عمومی بسنده کرد. به طور معمول، این امر از آنجا ناشی شده است که از سویی گزاره¬های تاریخی و روایی در بارۀ آنها اندک و از دگر سوی آنچه رسیده از آسیب جعل و تحریف مصون نمانده است. کلید واژه: تفسیر قرآن، فضای ¬نزول، اسباب نزول، مکی ¬و مدنی، ترتیب نزول، تاریخ گذاری

---