جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫چکیده این اثر در پیوستها موجود می باشد

---

‫قرآن کريم، استهزاء را به عنوان يک بحث اخلاقی مطرح نموده و آيات فراواني را به آن اختصاص داده است؛ تا از ناآرامي، و رشد فساد و بي بندوباري در سطح جامعه جلوگيري نمايد، و به عوامل اين عمل زشت پرداخته، که عواملي چون جهل، خودبرتربيني، گناه و ... در اين کار دخالت دارند. اين عمل را منحصر به يک قوم يا قبيله اي نمي داند؛ بلکه در طول تاريخ به کرات شاهد چنين عملي از سوي اقوام گذشته، همچون قوم نوح، قوم فرعون، قوم يهود، مشرکان و ... بوده ايم؛ به طوري که کار آنها منحصر در استهزاء يکديگر نبوده، بلکه خدا، پيغمبر¬، و ¬ارکان دين را مورد هدف قرار داده اند؛ تا به خواسته هاي نامشروع خود برسند، غافل از اينکه خداوند براي مرتکبين به اين عمل زشت عواقب ناگواري چون هلاکت، غفلت و سرگرداني و ... در دنيا در نظر گرفته و در آخرت نيز مشمول رحمت الهي واقع نشده و آتش سوزان جهنم آنها را در بر مي گيرد . جالب اينکه اين عمل چنان زشت و نکوهيده است که خود خداوند به ياري مؤمنان آمده و در روز قيامت، استهزاگران را به خاطر اين عمل قبيح که در دنيا مرتکب آن شده¬اند تمسخر و استهزاء مي کند. در دنيا نيز راهکارهايي همچون بي اعتنايي، ترک هم نشيني و ... را براي مقابله با استهزاگران مطرح مي نمايد؛ تا مؤمنان در مقابل آنها سرافکنده و خار نشوند . کليد واژه ها : استهزاء، سخر، لمز، همز، ضحک

‫چکيده : اين تحقيق، عوامل، مراحل و موانع تسليم و رضا در مقابل خداوند را از منظري قرآني وروايي بيان مي کند. نويسنده در فصل اوّل ضمن بازشناسي مفاهيم تسليم و رضا در لغت واصطلاح و بيان معناي مشترک آن دو، به تبيين معاني واژه گان مرتبط به آن ها يعني قضا وقَدَر وتوکّل پرداخته، مفهوم رضا وتسليم را از منظر مفسّران قرآن، عارفان و عالمان اسلام تبيين مي سازد. آن گاه به اقسام تسليم، همچون: طبيعي، تصنّعي يا تکليفي و اختياري اشاره کرده واقسام رضا، اعمّ از الهي، انبيا و اوليا و والدين را از ديدگاه قرآن کريم توضيح مي دهد. در ادامه، تسليم جسم، عقل و قلب و مراتب رضا و تسليم را از منظر قرآن کريم بررسي کرده و فنا در رضاي حق تعالي را همراه شأن نزول آيه اي در اين زمينه شرح مي دهد. وي در فصل دوم پس از بيان زمينه هاي تسليم ورضا، معرفت به خداوند متعال، اعمّ از معرفت خداشناسي فطري، آفاقي و اَنفسي، ايمان به خداوند، مَحبّت به حق تعالي و اولياي الهي را از "عوامل رضا" برشمرده و آياتي درباره مَحبّت و مودّت خدا و اولياي او، آثار مودّت و محبّت، اقسام اطاعت از خدا و رسول خدا( و اولي الامر را همراه با شأن نزول آيات بررسي مي کند. در فصل سوم نيز شرک، کبر در مقابل خداوند متعال، رويگرداني از عبادت خدا و نيز اولياي الهي را از "موانع رضا و تسليم" مي خوانَد. در فصل چهارم و پاياني نيز رستگاري، رسيدن به يقين، سُبُل سلام، راحتي جسم، پاداش الهي، استجابت دعا، از بين رفتن غم و اندوه و برگزيده شدن از جانب خدا را از"آثار فرديِ تسليم"، همچنين رضا و ورود به حزب الهي، رسيدن به ايمان اجتماعي، سالم ماندن از خطر مافوق و آرامش روحي در زندگي خانوادگي را از"آثار اجتماعي تسليم ورضا" برمي شمارد.

‫از جمله مسائل مهمي که ملل و اقوام گوناگون بدان توجه داشته و کم و بيش بدان باور داشته‌اند، «سعد و نحس بودن ايام» است. اين پژوهش در پنج فصل به اين مسئله از نظر قرآن و روايات پرداخته است. از مجموع آرا و نظرات حکما و فلاسفه و مفسران و دانشمندان اسلامي و بررسي آيات و روايات مربوط، برداشت مي‌شود که مسئله سعد و نحس بودن ايام ذاتي نيست؛ بلکه به خاطر حوادثي است که در آن ايام رخ داده است و تطير و فال بد زدن، از نظر اسلام مردود است. خوب و بد بودن ايام هم يا به خاطر حوادثي است که در آن روزها رخ داده و يا به خاطر تفأل و تطير مربوط به خود فال زننده است. همچنين عدم تفکر و تعقل و دخيل دانستن اتفاقات زندگي در نيک و بد بودن ايام و نداشتن روحيه توکل به خداوند، جزو عوامل پنداري و موهوم اين باور است. با دقت در روايات، سه راهکار عمده براي از بين بردن اثرات رواني نحوست ايام توصيه شده است: دعاکردن، قرآن خواندن و صدقه دادن. البته روايات صحيح و معتبري درباره نحوست ايام وجود دارد که برخي از آثار اين باور، توجه بيشتر به خداوند، تعظيم شعائر، گرايش به اعمال نيک و ترک بدي‌ها، و تقويت روحيه شکرگزاري است. در رابطه با بحث تنجيم هم اگر انسان، ستارگان و حرکات آنها را عامل مؤثر بر سرنوشت بداند و از اين طريق پيشگويي کند، از راه خدا خارج شده است. اسلام، از مردم مي‌خواهد که همواره فال نيک بزنند و از فال بد زدن بپرهيزند. خرافهگرايي از ديدگاه اسلام مردود و منشأ آن مواردي چون تقليد کوکورانه از نياکان، تطير، و کج انديشي شمرده شده است و راهکارهاي مبارزه با خرافهگرايي، عمدتاً تفکر و تعقل، تقويت ايمان، روحيه توکل به خدا، و بي اعتنايي به فال بد بيان شده است.

‫در ادعيه قرآني، آموزههاي اخلاقي و عوامل تربيت و کمال انساني نهفته است. اين پژوهش در صدد بررسي آموزههاي اخلاقي دعاهاي موجود در قرآن در ابعاد مختلف فرد، خانواده و اجتماع است. بررسي در دعاهاي قرآني نشان ميدهد که هيچ وسيلهاي مانند دعا، توانايي تحقق بخشيدن به تقاضاي رشد و کمال را ندارد و در ادعيه قرآني، آموزههاي اخلاق فردي، خانوادگي و اجتماعي به طور مکرر آمده است. در مورد اخلاق فردي، رابطه انسان با خود و رابطه انسان با خدا مطرح است. نمونههايي از اخلاق فردي در ادعيه قرآني عبارت است از: درخواست دانشافزايي، درخواست صبر و ثبات قدم، درخواست توکل، درخواست هدايت، درخواست اخلاص، درخواست شکرگزاري، طلب غفران. از مجموع اين ادعيه به دست ميآيد که انسان در ارتباط با خداوند بايد هميشه به دنبال طلب افزايش علم، توفيق شکر در برابر نعمتهاي الهي، طلب خير در مصائب، و ... باشد. آموزههاي اخلاق خانوادگي در ادعيه قرآني عبارت است از: آموزههاي اخلاق خانوادگي در رابطه با والدين، در رابطه با همسران، در رابطه با فرزندان، و در رابطه با برادران ديني و نسبي. از اين دعاهاي قرآني نوع دعاکردن براي والدين، همسر، فرزندان و برادران فهميده ميشود. در مورد اخلاق اجتماعي هم، در مهمترين ابعاد اجتماع، فرهنگ، سياست و اقتصاد، آموزههاي اخلاقي فراواني در دعاهاي قرآني وجود دارد. در اخلاق فرهنگي، مهمترين دعا در ضمن درخواست دوري از شرک، تحکيم توحيد ناب است. در رابطه با اخلاق سياسي، در ضمن درخواست حکومت بينظير از خداوند، قرارگرفتن قدرت به عنوان مايه اصلاح مردم و تحکيم فضايل اخلاقي در جامعه، درخواست شده است. در جنبه اقتصاد، ضمن درخواست رزق و روزي از خدا، معنويت و کمال از خداوند درخواست شده است. نتيجه اينکه دعاهاي قرآني در تمامي حوزههاي فرد، خانواده و اجتماع، آموزههاي اخلاقي بيبديلي دارد.

‫شبهه را از آن جهت شبهه می¬گویند که شبیه حق جلوه داده می¬شود. شبهه با مفاهیمی مانند شک، سؤال، وسوسه و مغالطه در پاره¬ای موارد هم¬پوشانی دارد؛ ولی مفهوم واقعی شبهه با سایر مفاهیم کاملاً متفاوت است. با دقت در متون دینی، عوامل فردی و اجتماعی سبب ایجاد شبهه می¬شوند. عوامل فردی شبهه¬زا عبارتند از: نفس، جهل و تسلیم در برابر وسوسه¬های شیطان و عوامل اجتماعی شبهه¬آفرین عبارتنداز: جاهلان عالم¬نما، معاشرت¬های ناسالم، فتنه، بدعت و نفاق. هر یک از عوامل شهبه¬زا می¬توانند، آسیب¬زا نیز باشند. آسیب-هایی که پیامد رسوخ شبهه می¬باشد عبارتند از: اختلال در تشخیص حق و باطل، کفر، فتنه، سستی ایمان و عهدشکنی. فتنه از سویی سبب پدید آمدن شبهه می¬شود و از دگر سو پس از استقرار شبهه، فتنه جدیدی را نیز به بار می¬آورد. از آنجا که در پذیرش شبهه، نفس، شیطان و عوامل بیرونی دخالت دارند، در مقابله با شبهه نیز باید راه¬کارهای فراگیری جستجو کرد که در مرحله نخست راه ایجاد شبهه را سدّ کند. این راه¬کارها، راه¬های پیشگیری و یا دفع شبهه نامیده می¬شوند. یقین و تقوا، دعا، فهم و دانش و عرضه اعتقادات به منابع استوار(امامان و سنت) می¬تواند از پدید آمدن شبهه جلوگیری کند. امامان معصوم(علیهم السلام) در صورت پدیدار شدن شبهه، به دو طریق درمان نظری یعنی توسل به خدا و اولیای الهی، پاسخگویی به شبهات و ارجاع به منابع قطعی و درمان عملی یعنی توقف و پرهیز، تربیت شاگردان و برگزاری مناظرات با شبهات پدید آمده، مقابله می¬کردند. برخی انواع مناظرات معصومان(علیهم السلام) را می¬توان به موارد زیر تقسیم نمود: از جهت نتیجه، از جهت ارائه معجزه، از جهت استدلال و از جهت تعداد. پاسخ¬های امامان معصوم(علیهم السلام) به مخالفان و منحرفان دارای ویژگی¬هایی بود که به برخی از آنها اشاره می¬شود: دعوت به توحید، زیر سؤال بردن محور استدلال، پاسخ¬های نقضی، مماشات با طرف مقابل، استفاده از قاعده تدرج، پاسخ مستدل و کوتاه و استفاده از امور دسترس. کلیدواژه¬¬ها: شبهه ـ آسیب ـ راه¬کار ـ مقابله. مجلسی، محمدباقر. بحارالانوار، بيروت: موسسه الوفاء، 1404 ه.ق

‫شناخت فضای نزول قرآن کریم، در فهم درست مراد برخی آیات و سور نقش اساسی دارد. مقصود از آن، آگاهی از زمینۀ¬های فکری، عقیدتی، وضعیّت اجتماعی، فرهنگی و حتی شرایط اقلیمی و جغرافیایی محیط نزول قرآن¬کریم است. مفسرانی که به فضای نزول روی کرده¬اند، به تفسیر دقیق و درست¬تری دست یافته¬اند. فضای نزول قرآن بر دو گونه، بخش پذیر است: فضای نزول عام که دربارۀ همۀ قرآن است و فضای نزول خاص که عبارت است از اوضاع و احوال محیط هنگام نزول سوره یا مقطعی از یک سوره و یا حتی آیه¬ای از سوره¬ای تدریجی¬النزول. دستیابی به فضای نزول خاص با استفاده از قرائن درون متنی قرآن، روایات و نشانه¬های مکی و مدنی, روایات ترتیب نزول، روایات اسباب نزول و گزاره¬های تاریخی، امکان¬پذیر است. رسیدن به فضای نزول خاص همۀ سوره¬ها؛ به ویژه در سوره¬های مکی چندان آسان نیست. در این صورت است که تنها می¬توان برای همۀ آنها به فضایی کلی و عمومی بسنده کرد. به طور معمول، این امر از آنجا ناشی شده است که از سویی گزاره¬های تاریخی و روایی در بارۀ آنها اندک و از دگر سوی آنچه رسیده از آسیب جعل و تحریف مصون نمانده است. کلید واژه: تفسیر قرآن، فضای ¬نزول، اسباب نزول، مکی ¬و مدنی، ترتیب نزول، تاریخ گذاری

---

‫وحی در لغت به معنای:«القای مخفیانه و سریع مطلب به دیگری» است و در اصطلاح ،مختصِّ آن معرفتی است که از طرف خداوند به صورت ویژه بر پیامبران و برگزیدگان حق،القا می شود. وحی اصطلاحی با مفاهیمی چون:حدیث قدسی، تحدیث و الهام و... تفاوت اساسی دارد: حدیث قدسی کلام الهی است که بر خلاف وحی قرآنی بدون غرض اعجاز از سوی خدا نازل شده و تحدّی به آن نشده است. تحدیث،سخن گفتن خدا با برخی از انسانها(مانند:امامان معصوم(ع)) از طریق فرشته است؛بدون اینکه فرشته را ببینند. الهام،نوعی افاضه بر دل انسان است که بر خلاف وحی منبع آن مشخص نیست. قرآن کریم ،افزون بر معنای اصطلاحی،وحی را در موارد دیگری(مانند:وحی به زنبور عسل،وحی به آسمان و زمین و...) نیز به کار برده است؛ که هر یک معانی خاصّ خود را دارند. به دلیل پنهانی بودن ارتباط وحیانی و عدم برخورداری همگان از وحی،مساله امکان آن( برای غیر پیامبر) امری تامّل برانگیز بوده است.ولی با توجّه به ویژگی های روحانی در وجود انسان ، همچنین وجود شواهدی چون : وقوع وحی در خارج، بروزمعارف فوق حسّ و عقل (الهام،رویای صادقه و ...) می توان امکان آن را به اثبات رساند. وحی و مکالمه ی خدا با پیامبران در قرآن کریم، سه قسم مطرح شده است؛ قسم اول :سخن گفتن مخفی و بدون واسطه خدا و پیامبر است. قسم دوم: وحی از پشت پرده است که در قرآن با عنوان«من وراء حجاب» آمده است و قسم سوم: وحی با واسطه ی فرشته است . وحی رسالی دارای ارکانی است ، رکن نخست مصدر(فرستنده) وحی است که ذات اقدس پروردگار می باشد. رکن دوم، گیرنده ی وحی است. گیرنده ی وحی تنها پیامبران الهی هستند که شایستگی آنها برای کسب این عنوان بی تاثیر نبوده است؛ نقش آن ها در امر وحی، واسطه گری است و مامور به ابلاغ می باشند. رکن سوم وحی،متن وحی است که حاصل ارتباط مصدر و گیرنده ی وحی می باشد. قرآن کریم مهمترین اثر و متن وحی الهی و حاصل ارتباط پیامبر خاتم(ص) با عالم غیب است که تمام الفاظ و معانی آن از جانب خداوند نازل شده است. از مهمترین ویژگی های این متن وحیانی : اعجاز و زبان خاصّ آن می باشد که آن را از سایر متون بشری ممتاز می کند. افزون بر ارکان یادشده در یک قسم از وحی رسالی ، فرشته یا فرشتگانی نیز در کارند (اگرچه نقش آنها در وحی رکن تلقّی نمی شود) که وظیفه رساندن وحی به پیامبر را بر عهده دارند. سردسته ی آنها جبرئیل،فرشته مقرّب درگاه الهی است. وحی رسالی در متن خود خصوصیّات و ویژگی هایی دارد که آن را از سایر معارف بشری ممتاز می کند. از مهمترین این ویژگی ها:کلام اللّه بودن وحی،درونی بودن ارتباط وحیانی،مصونیّت مطلقه از خطا و اطمینان بخشی وحی می باشد. واژگان کلیدی:وحی، وحی رسالی،قرآن کریم،تفاسیر،تفسیر المیزان