جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫اين پژوهش در چهار فصل، به روش امام رضا عليه السلام در مناظره و چگونگي استفاده آن حضرت از آيات قرآن در مناظرات براي دفع شبهات کلامي پرداخته است. اين مناظرات عبارتاند از: مناظره با علماي يهود و نصارا در بصره و در کوفه، مناظره با مأمون درباره عقيده غلات، مناظره با ابوقرّه در پاسخ به شبهات رؤيت خداوند و مکان پروردگار، مناظره با مأمون و علماي عراق و خراسان در مرو درباره تفاوت بين عترت و امت، مناظره با اهل ملل و اديان و پاسخ به سؤالات علي بن محمد جهم پيرامون عصمت انبيا?، مناظره با مأمون درباره عصمت انبيا?، مناظره با اهل اديان و اصحاب ملل درباره توحيد، و مناظره با سليمان مروزي درباره توحيد. نويسنده در اين موارد، به اَسناد و راوي شناسي و مصادر روايات پرداخته و نتيجه گرفته است که گرچه بر اساس قواعد علم رجال، اسناد اين مناظرات ضعيف است؛ ولي با توجه به نقل اين روايات در منابع مختلف حديثي و همساني محتوايي آنها با آيات قرآن و نزديک بودن با روايات ديگر، نمي‌توان حکم به عدم صدور آنها کرد. مخاطبان امام عليه السلام در اين مناظرات از فرقه‌ها و اديان مختلفي بوده‌اند. با دقت در مناظرات امام عليه السلام مي‌توان ويژگي‌هايي را به دست آورد که از جمله آنها، تسلط کافي بر موضوع مناظره، ابطال مدعاي خصم با کلام خصم، گوش فرادادن کامل به سخنان خصم، توجه نکردن به جايگاه و نفوذ خصم، استفاده از تشبيه و تمثيل در مناظره، و رعايت اصل ايجاز و اختصار در مناظره است. امام عليه السلام در مناظرات، به اصول اخلاقي پايبند بودند که از جمله آنها اخلاص و داشتن هدف الهي، حق جويي، بيان نرم و اهانت نکردن به خصم، و خيرخواهي است.گونه‌ها و روش‌هاي تفسيري امام عليه السلام در مناظرات، عبارتاند از: روش تفسير قرآن به قرآن، روش تفسير روايي، روش تفسير عقلي و اجتهادي، روش تفسير ادبي، استفاده از تاريخ، و تعيين مصداق. نتيجه اينکه در مناظرات، خصم به شکست خود معترف بوده است. همچنين از ويژگي‌هاي مناظرات امام عليه السلام و شيوه اخلاقي آن حضرت در مناظرات، مي‌توان به عنوان الگويي کامل در مناظرات بهره برداري کرد.

---

---

‫منظور از فلسفه، همه راههاي متعارف فهم و راههاي عقلاني و معرفت بشري است. اکنون سؤال اين است که آيا انديشه و تفکر فلسفي، در فهم قرآن نقش دارد؟ اين پژوهش در پنج فصل، به اين موضوع پرداخته است. امکان فهم فلسفي قرآن، هم در کلام صاحب نظران اين فن و هم بر اساس صراحت آياتي از قرآن کريم و رواياتي از معصومان( مستدل شده است. فهم فلسفي قرآن در انديشه فلاسفه، در سه رهيافت کلي فلسفه اسلامي يعني انديشه مشائيون، اشراقيون و حکمت متعاليه مطالعه شده و سپس دلايل روشني از آيات قرآن در تأييد اين امکان ارائه شده است. حجيت و اعتبار فهم فلسفي، از ديدگاه صاحب نظران و علوم ديني بررسي شده و مورد تأييد عقل و نقل است. امر به تدبر در قرآن، وجود براهين در قرآن، درخواست برهان عقلي از مخالفان در قرآن، و توبيخ بي توجهي به عقل در قرآن، از دلايل قرآني بر اعتبار فهم فلسفي قرآن است. ترغيب به تعقل و اينکه عقل وسيله پرستش خدا و سعادت انسان و راه پذيرش دين و ميزان پاداش و بازخواست انسان در روز جزاست، از دلايل روايي اين مسئله است. نقش فلسفه در فهم قرآن، گونههاي مختلفي دارد که از جمله آنها، نقش فلسفه در تبيين مباني فهم قرآن به عنوان کلام الهي است؛ يعني تبيين ويژگيهاي گوينده کلام، مخاطب کلام، موضوع کلام، مجراي کلام، هدف کلام و فضاي کلام که همگي در نگرش فلسفي قابل تحليل و فهماند. نقش ديگر فلسفه در فهم قرآن، نقش براهين فلسفي در تبيين و تحليل آيات قرآن و موضوعات آنهاست. نقش سوم فلسفه در فهم قرآن، مربوط به فهم محتواي معارف آيات الهي است که گاهي فلسفه مفيد يقين است و گاهي مفيد اطمينان است. در عين حال، ممکن است آسيبهايي در مسير فهم فلسفي قرآن قرار گيرد و آن را به بيراهه سوق دهد که بايد به آنها توجه نمود. همچنين نويسنده، به برخي ديدگاههاي مخالفان نقش فلسفه در فهم قرآن، تلويحاً اشاره کرده و راه برون رفت از خلطهايي را که ممکن است دامنگير خواننده متن قرآن شود، نشان داده است.

---

---

‫سنن الهی همان قوانین الهی است که در آنها تبدیل و تحویل و تغییرپذیری راه ندارد، سنتهای خداوند انواع مختلف دارد نظير سنت امداد، امهال، استدراج، استیصال و ...، استیصال از باب استفعال و از اصل گرفته شده است، سنت استيصال به مجازاتهایی اطلاق می¬شود که اقوام سرکش غیرقابل اصلاح را ریشه¬کن می¬کند، واژه¬ی «استیصال» در قرآن بکار نرفته ولی واژه¬های ديگري در قرآن مانند: «هلاک»، «اخذ»، «حیق»، «تدمیر»، «رجز» و «قصم» که معنای هلاکت را دربردارند به معنای استیصال آمده¬اند. درقرآن براي سنت استيصال ويژگي¬هايي نظير اتمام حجت و امهال قبل از عذاب، بی¬فایدگی توبه در وقت عذاب، فلسفه، کیفیت و ابزار عذاب استیصال، تفاوت در عذاب، متناسب بودن آن با گناه و با عدل خدا بيان شده است. همچنين در قرآن به اسباب عذاب استیصال اشاره شده است که عبارتند از: هوای نفس، اسراف در گناه، غرور نعمت و رفاه طلبی، قدرت و توانائى، تکذیب حق، ظلم و ستم، گمان بد به خدا و فسق و فجور. در قرآن به راههای دفع عذاب استیصال نيز اشاره شده است. اقوام نوح(ع) ، عاد، ثمود، لوط(ع) ، شعیب(ع) ، فرعون، اصحاب رسّ و اصحاب قریه از عذاب شدگان با سنت استیصال هستند كه در قرآن به آن پرداخته شده است. کلمات کلیدی: سنن الهی، استیصال، عذاب، کیفر، هلاکت، تدمیر، اخذ، رجز، قصم، سرگذشت اقوام و امت¬ها

---

‫پژوهش حاضر در هفت فصل به سيماي حضرت عيسي عليه السلام در قرآن و عهد جديد و نقاط اشتراک و اختلاف در آن دو پرداخته است. حضرت عيسي عليه السلام از بزرگ ترين پيامبران الهي و داراي کتاب و شريعت و معجزات بسيار است. در قرآن 11 بار با نام «مسيح» و 25 بار با نام «عيسي» از آن پيامبر ياد شده است. کيفيت ولادت حضرت عيسي عليه السلام در هر دو کتاب بيان شده است. قرآن او را به عنوان «نبي» و «رسول» معرفي ميکند و دعوت او را منحصر به بني اسرائيل و شروع نبوت او را از کودکي ميداند؛ ولي عهد جديد نبوت او را پس از تعميد به دست يحيي دانسته است. هر دو کتاب، او را مؤيد تورات و نوشتههاي پيامبران ميدانند. قرآن انجيل را که به «نور» و «هدايتگر» متصف است، براي او ميداند؛ ولي بر اساس عهد جديد، او چنين کتابي ندارد. عهد جديد او را پسر خدا دانسته و قائل به تثليث است که قرآن اين را شرک ميداند. ويژگيهاي آن حضرت در هر دو کتاب، عبارت است از: تواضع، دعا کردن و نماز خواندن. از ويژگيهاي او در قرآن، نيکوکاري به مادر، تقرب، وجاهت، راستگويي، صابر، عبد و مبارک بودن و پرداختن زکات، و در عهد جديد، محبت، عطوفت و مهرباني نسبت به خطاکاران و توجه به عدالت اجتماعي است. معجزات او در قرآن، مقيد به اذن خدا و علت معجزه داشتن او اثبات نبوت است و در عهد جديد، ترحم و دلسوزي نسبت به محتاجان است. معجزات او در هر دو کتاب، زنده کردن مرده و شفاي بيماران و کور مادرزاد است. قرآن از سخن گفتن در گهواره، ساختن پرنده گلي و دميدن روح در آن و زنده کردن آن و اخبار غيبي، ياد ميکند و عهد جديد از تبديل آب به شراب، راه رفتن بر روي آب و ... ياد ميکند. قرآن، به صليب کشيده شدن حضرت عيسي عليه السلام را نمي پذيرد؛ ولي عهد جديد به تفصيل به اين ماجرا پرداخته است و قائل به فدا شدن اوست. هر دو کتاب، بشارت آمدن پيامبر آخرالزمان و منجي نهايي را دادهاند. عهد جديد بيشتر به جزئيات پرداخته و در آن، از کليات و جهت مندي تاريخ ذکري نيست و نيز تناقضاتي در آن ديده ميشود. اما قرآن بيشتر به کليات پرداخته است؛ زيرا قرآن کتاب تاريخ نيست، بلکه کتاب هدايت است.

‫يکي از سنتهاي الهي، سنت «ابتلاء» است که آثار و نقش بسيار مهمي بر افراد و جوامع بشري دارد. يکي از اين آثار، اثر تربيتي است. اين پژوهش در سه فصل، نقش تربيتي اين سنت الهي را از منظر قرآن و عهدين بررسي کرده است. نويسنده پس از کليات، ويژگيهاي سنت ابتلاء، ارکان ابتلاء و روابط ابتلاء، به عنوان ويژگي سنت ابتلاء، را از نظر قرآن، عهد قديم و عهد جديد بررسي کرده است. هر سه در عموميت اسباب و وسايل ابتلاء به عنوان ويژگي سنت ابتلاء نظر مشترکي دارند. ويژگيهاي ديگر ابتلاء از نظر قرآن، گستردگي زماني و مکاني و مجهول بودن است. يکي از چهار رکن ابتلاء، ابزار ابتلاء است. نويسنده وجوه اشتراک و افتراق آن سه را در وسايل و ابزار ابتلاء بررسي کرده است. هرسه، تفاوتها و امتيازات، شيطان و القائات آن، و افراد نسبت به يکديگر را به عنوان ابزارهاي ابتلاء بيان کردهاند. انبيا? و کتب، ائمه اهل بيت?، وضع جامعه، نعمتها، هواي نفس، مشغوليت و دلبستگي و حساسيتها ، از اختصاصات قرآن در تبيين وسايل و ابزار ابتلاء است. در هر سه، رابطه ابتلاء با عذاب و غضب خدا يادآوري شده است. رابطه ابتلاء با رحمت خدا و اختيار انسان، از اختصاصات قرآن است. در پايان نقش تربيتي ابتلاء از منظر قرآن و عهدين بررسي شده است. هر سه، ارزيابي و شناخت شخصيت حقيقي، تذکر و بيداري و تنبيه و تأديب، تضرع، توبه و بازگشت، و پالايش و تمحيص عقيده و عمل را به عنوان نقش تربيتي ابتلاء قيد کردهاند. اصلاح و تزکيه نفس، عبوديت و تقرب، ارزيابي اعمال و تشويق به اعمال برتر، کاهش حب دنيا و افزايش حب خدا، افزايش و تقويت يقين و ايمان، افزايش و تقويت صبر و شکر و تسليم و رضا، از اختصاصات قرآن در تبيين نقش تربيتي ابتلاء است. در محورهاي ياد شده، قرآن و عهد قديم، و قرآن و عهد جديد، وجوه مشترکي دارند که نويسنده آنها را بيان کرده است. نتيجه اينکه قرآن و عهدين در بيان نقش ابتلاء در تربيت، در بعضي موارد مشترکاند و در برخي موارد نيز بيان مشترک وجود ندارد.