جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫قرآن براي ابلاغ پيام خود به مخاطبان، از شيوههاي متفاوتي متناسب با ماهيت مخاطبانش سخن رانده است. اين پژوهش در سه بخش، به تحليل و دستهبندي مخاطبان و گونههاي خطابهاي قرآني پرداخته است. نويسنده نخست به خطابهاي قرآني پرداخته است. خطابها در قرآن مختلف است و نويسنده انواع آنها را در قرآن با نگاه کلي، براساس آغاز سورهها، به اعتبار شنونده، به اعتبار انواع ندا، و رايجترين خطابهاي قرآني را ارائه نموده است. رايجترين خطابهاي قرآني عبارتاند از: خطاب جمع به صورت تئنيه، خطاب به مخاطب معدوم، خطاب به کل و اراد? جزء، خطاب خاص و حکم عام، خطاب مستقيم و غير مستقيم، و خطابهاي ارشادي. همچنين گونههاي خطاب به پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و خطاب به پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم با اوصاف خاص را بيان کرده است و پس از آن، مراتب خطاب از جهت قرب و بُعد مخاطب و به اعتبار عناوين بيان شده است. بخش دوم، به بررسي مخاطبان قرآن اختصاص دارد. دستهبندي گروههاي مخاطبان قرآن به نظر نگارنده عبارت است از: مؤمنين، عموم انسانها و بني آدم، اهل کتاب، بندگان خداوند، پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم ، جن و انس، زنان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم ، بني اسرائيل، بعضي از پيامبران و افراد خاص، نفس مطمئنه، و جمادات و حيوانات. سپس واکنش مخاطبان عصر نزول در برابر قرآن، يعني مشرکان، اهل کتاب، منافقان و مؤمنان بيان شده و پس از آن، واکنش مخاطبان نسبت به وحي در طول تاريخ بيان شده است. در پايان، به ديدگاه برخي از مفسران شيعه و اهل سنت درباره قلمرو خطابهاي قرآني اشاره شده است. آنها به عام بودن مخاطبان قرآن و مختص نبودن کلام الهي به قوم و قبيله خاصي باور دارند. همچنين سه شبهه مردانه بودن گفتمان قرآني، مذکر بودن ضمايري که در قرآن به خداوند باز ميگردد، و اختصاص هدايت قرآن به مخاطبان خاص، پاسخ داده شده است.

‫نوشتار حاضر، پژوهشي با عنوان «بررسي و تحليل راهكارهاي تربيت در قرآن» است و ما در آن قصد داريم روش و شيوه¬هاي ارائه شده در قرآن را در جهت تربيت آدمي بررسي نماييم چرا كه اسلام نيز بر اين مسأله (تربيت نوع بشر) عنايتي خاص داشته است و هدف نهايي از آفرينش انسان و جهان و فرستادن انبياء و اولياء را پرورش، تربيت و تكامل آدمي معرفي مي¬فرمايد. ما در جهت نيل به مقصود خويش با استفاده از مهمترين منبع تربيت يعني قرآن كريم، روايات و منابع لغوي، تربيتي و كلامي شروع به نگارش اين مجموعه نموديم. فصل اول را با عنوان كليات مقدمه¬اي بر آغاز بحث قرار داديم و در آن به تبيين موضوع و پيشينه بحث و نيز بيان اهداف پژوهش و اهميت آن پرداختيم. فصل دوم به شناخت انسان و درك حقيقت هستي او اختصاص دارد و شامل دو بخش مي-باشد. در بخش اول ابعاد وجودي انسان يعني بعد مادي و الهي او را بررسي نموديم پس از شناخت گوهر وجودي انسان رابطه اين دو بعد را در كنار هم مورد تحليل قرار داديم. در بخش دوم چند نمونه از اوصافي كه براي شخصيت انسان در قرآن ذكر شده را تبيين نموديم. فصل سوم با عنوان تربيت در قرآن تحت سه بخش تنظيم گرديده است و در آن پس از بررسي معناي لغوي و اصطلاحي واژه تربيت، كوشيديم تا مرز آن از تعليم و ارتباطش با تزكيه مشخص شود. در بخش دوم جنبه¬هاي تربيتي به خصوص تربيت عقلاني مورد توجه قرار گرفت و در نهايت در بخش سوم به بررسي گزيده¬اي از راهكارهاي ارائه شده در قرآن پرداختيم. در نهايت نتيجه¬گيري كلي مباحث بيان شده را آورديم؛ كه اگر آدمي در تمامي مراحل رشد بر اساس تعاليم الهي تربيت شود و از اين حلقه خارج نشود انساني سالم و متعالي خواهد بود. واژگان کلیدی: انسان، ابعاد وجودی، تربیت، تربیت عقلانی، راهکارها

---

‫وحی در لغت به معنای:«القای مخفیانه و سریع مطلب به دیگری» است و در اصطلاح ،مختصِّ آن معرفتی است که از طرف خداوند به صورت ویژه بر پیامبران و برگزیدگان حق،القا می شود. وحی اصطلاحی با مفاهیمی چون:حدیث قدسی، تحدیث و الهام و... تفاوت اساسی دارد: حدیث قدسی کلام الهی است که بر خلاف وحی قرآنی بدون غرض اعجاز از سوی خدا نازل شده و تحدّی به آن نشده است. تحدیث،سخن گفتن خدا با برخی از انسانها(مانند:امامان معصوم(ع)) از طریق فرشته است؛بدون اینکه فرشته را ببینند. الهام،نوعی افاضه بر دل انسان است که بر خلاف وحی منبع آن مشخص نیست. قرآن کریم ،افزون بر معنای اصطلاحی،وحی را در موارد دیگری(مانند:وحی به زنبور عسل،وحی به آسمان و زمین و...) نیز به کار برده است؛ که هر یک معانی خاصّ خود را دارند. به دلیل پنهانی بودن ارتباط وحیانی و عدم برخورداری همگان از وحی،مساله امکان آن( برای غیر پیامبر) امری تامّل برانگیز بوده است.ولی با توجّه به ویژگی های روحانی در وجود انسان ، همچنین وجود شواهدی چون : وقوع وحی در خارج، بروزمعارف فوق حسّ و عقل (الهام،رویای صادقه و ...) می توان امکان آن را به اثبات رساند. وحی و مکالمه ی خدا با پیامبران در قرآن کریم، سه قسم مطرح شده است؛ قسم اول :سخن گفتن مخفی و بدون واسطه خدا و پیامبر است. قسم دوم: وحی از پشت پرده است که در قرآن با عنوان«من وراء حجاب» آمده است و قسم سوم: وحی با واسطه ی فرشته است . وحی رسالی دارای ارکانی است ، رکن نخست مصدر(فرستنده) وحی است که ذات اقدس پروردگار می باشد. رکن دوم، گیرنده ی وحی است. گیرنده ی وحی تنها پیامبران الهی هستند که شایستگی آنها برای کسب این عنوان بی تاثیر نبوده است؛ نقش آن ها در امر وحی، واسطه گری است و مامور به ابلاغ می باشند. رکن سوم وحی،متن وحی است که حاصل ارتباط مصدر و گیرنده ی وحی می باشد. قرآن کریم مهمترین اثر و متن وحی الهی و حاصل ارتباط پیامبر خاتم(ص) با عالم غیب است که تمام الفاظ و معانی آن از جانب خداوند نازل شده است. از مهمترین ویژگی های این متن وحیانی : اعجاز و زبان خاصّ آن می باشد که آن را از سایر متون بشری ممتاز می کند. افزون بر ارکان یادشده در یک قسم از وحی رسالی ، فرشته یا فرشتگانی نیز در کارند (اگرچه نقش آنها در وحی رکن تلقّی نمی شود) که وظیفه رساندن وحی به پیامبر را بر عهده دارند. سردسته ی آنها جبرئیل،فرشته مقرّب درگاه الهی است. وحی رسالی در متن خود خصوصیّات و ویژگی هایی دارد که آن را از سایر معارف بشری ممتاز می کند. از مهمترین این ویژگی ها:کلام اللّه بودن وحی،درونی بودن ارتباط وحیانی،مصونیّت مطلقه از خطا و اطمینان بخشی وحی می باشد. واژگان کلیدی:وحی، وحی رسالی،قرآن کریم،تفاسیر،تفسیر المیزان

‫اين پژوهش در صدد بيان شيوههاي گوناگون مقابله مخالفان انبيا? با انبيا و مواجهه قرآن با مخالفان است. اهداف مشترک انبيا? عبارت است از: دعوت به توحيد و معاد، عدالت اجتماعي، تعليم کتاب و حکمت، تزکيه و تقوا، آزادسازي انسانها از قيود دنيوي، و عبوديت. گروههاي مخالفان انبيا? عبارتاند از: قدرتهاي حاکم، اشراف، مترفين، عالمان بيعمل، مستکبران و برخي از مستضعفان. هواي نفس، بخل و حسادت، تکبر، حب دنيا، جهل، و علم سطحي و اندک، عوامل مخالفت با نهضت انبيا? بوده است. برخورد مخالفان با انبيا? شيوههاي گوناگوني داشت. آنها با القاي شبهات، واردکردن تهمت و نسبتهاي ناروا به انبيا?، بهانهجويي و واکنشهاي عملي در برابر انبيا?، با نهضت انبيا? به مخالفت ميپرداختند. آنها دعوت انبيا? را از افسانهها و دروغ پيشينيان و کتاب الهي را از سحرهاي پيشينيان ميدانستند و برخي شبهات ديگر بر دعوت انبيا? وارد ميکردند. ساحر بودن، جنون، شاعري، دروغ گويي، فساد در زمين، خوشباوري، گمراهي، ناداني، حسادت و ... از اتهامزني آنان بر انبيا? بوده است. همچنين با بهانههاي واهي، در برابر انبيا? ميايستادند و در برابر انبيا? به واکنشهاي عملي چون استهزا، تهديد انبيا? به تبعيد، رجم، سوزاندن و قتل، و تصميم بر قتل آنها دست ميزدند. قرآن در برابر تقابل مخالفان با انبيا?، به آنان به فراخور شرايط پاسخ ميدهد. گاه به نفي برخورد آنها پرداخته و خط بطلان بر برخورد آنها ميکشد و گاه به توجيه براي اقناع آنها پرداخته و علت طغيان آنها را گوشزد ميکند، تا شايد هدايت شده و دست از تعدي بردارند. گاه با سوگند با آنها برخورد کرده تا شايد از مدعاي خويش بازگردند و گاه با تحدي آنها را به مبارزه ميطلبد و از هر راهي که در آن احتمال هدايت مخالفان باشد، بهره ميجويد. در صورت اصرار آنها، به هشدار تدريجي و تهديد و توبيخ ميپردازد و در صورت نتيجهبخش نبودن، وعده عذاب و هلاکت آنها را ميدهد. نتيجه اينکه قرآن براي هدايت مخالفان انبيا? از شيوههاي گوناگون بياني بهره جسته است.

---

‫پايان نامه حاضر در سه بخش وبا عنوان امام على (ع) واحياى فرهنگ قرآن سامان يافته است. بخش اوّل: به كليات موضوع، ضرورت پژوهش، پرسشها واهداف پژوهش وتعريف لغت فرهنگ واصطلاح آن اختصاص يافته است. بخش دوم: به شاخصهاى اصلى فرهنگ قرآن، ونگاهى به واپسين تلاشهاى پيامبر اكرم (ص) در ابقاى امت بر فرهنگ وحى وافول تدريجى فرهنگ قرآن پس از رحلت رسول خدا (ص) پرداخته شده است. بخش سوم: با عنوان امام على واحياى فرهنگ قرآن، شايستگى‏هاى امام على بر احياى فرهنگ قرآن واحياى فرهنگ قرآن در سيره گفتارى امام على (ع) واحياى فرهنگ قرآن در سيره حكومتى امام على (ع) مورد ارزيابى قرار گرفته است. در پايان خلاصه مطالب پايان نامه مى‏باشد.

---

‫همزيستي مسالمت‌آميز ميان پيروان اديان مختلف، از مسايلي است که از منظر قرآن و احاديث نه تنها امکان‌پذير است، بلکه راه‌کارهايي نيز براي آن ارايه شده است. سيره‌پيشوايان اسلام نيز برخورد مسالمت‌آميز و محترمانه با پيروان ساير اديان بوده است. مشترکات اديان از قبيل اعتقاد به مبدا و معاد و بايد‌ها و نبايد‌هاي اخلاقي مي‌تواند در برقراري و گسترش همزيستي مسالمت‌آميز ميان پيروان اديان گوناگون، نقش مهمي ايفا کند. گفتگو ميان اديان، با رعايت موازين و ‌آداب آن، و با الهام گرفتن از شيوه‌پيامبران و معصومان(، و البته با اهداف مثبت، مسأله‌اي است که مورد تأکيد متون ديني و آموزه‌هاي اسلامي قرار گرفته است. در اين راستا، اسلام از مسلمانان مي‌خواهد که در برخورد با پيروان اديان ديگر، همواره تساهل و تسامح داشته باشند. از ديدگاه اسلام برقراري‌روابط اجتماعي، اقتصادي و سياسي با ساير اديان، نه تنها مانعي ندارد، بلکه اسلام در اين زمينه هميشه پيشگام بوده است. برقراري و انعقاد معاهدات، و پاي‌بندي به آن‌ها، از راه‌کارهاي اساسي همزيستي به‌شمار مي‌رود. پيروي از هواي نفس، کتمان حق، جهل، باور کردن شايعات، تعصبات قومي و نژادي و ولايت طاغوت، در قرآن و سنت از مهم‌ترين موانع همزيستي معرفي شده‌اند، که پرهيز از آن‌ها مورد تأکيد قرار گرفته است. از سوي ‌ديگر، مدح وحدت، و نکوهش تفرقه، اصلي اسلامي تلقي شده، و نسبت به پيامدهاي اختلاف و تفرقه، از جمله هدر رفتن قدرت اجتماعي، شيوع اضطراب و فساد، نزول عذاب، سلب برکات و سقوط امت‌ها، هشدار داده شد‌ه ا‌ست. البته مسأله همزيستي اديان، با تفسير خاص از پلوراليسم ديني که معتقد است نه تنها همه اديان الهي بلکه مکاتب الحادي نيز مشمول حقانيت هستند، کاملا متفاوت است. ولي اگر پلوراليسم را مترادف تسامح يعني مدارا و صرف‌نظر کردن از طرح مباحث تفرقه‌انگيز بدانيم، نه تنها مورد انکار اسلام نيست بلکه بر آن تأکيد فراوان صورت گرفته است.

‫انسان فطرتاً، طالب سعادت است و از آغاز تفکر، در صدد کشف اين معنا بوده است که «از چه راهي ميتواند به سعادت دست يابد؟». اين پژوهش رابطه بين ايمان و سعادت را جدايي ناپذير دانسته و اين رابطه را از نظر قرآن بررسي کرده است. پس از کليات، ايمان در لغت و از ديدگاه فرق مختلف اسلامي، از جمله معظم اهل سنت و شيعه اثنا عشري و از نگاه احاديث و در قرآن بررسي شده است. همچنين فرق ايمان و اسلام در قرآن و روايات، فرق ايمان و علم از ديدگاه علما و در روايات و قرآن، تشکيکي بودن ايمان، مراتب و اقسام آن در قرآن و روايات، اختياري بودن ايمان، ارکان ايمان، آثار دنيوي، اخروي، فردي و اجتماعي ايمان در قرآن و اوصاف مؤمنان در روايات بررسي شده است. سپس سعادت در لغت، از منظر دانشمندان مسلمان، تشکيکي بودن سعادت در ديدگاه سقراط، افراطون، ارسطو، ابن سينا، ملاصدرا و ..، اختياري بودن سعادت ، اقسام آن از ديدگاه ابن سينا، اخوان الصفا و ملاصدرا، و راههاي تحصيل سعادت از منظر افلاطون، ارسطو و ملا احمد نراقي بررسي شده است. نتيجه اينکه ايمان به معناي تصديق و تسليم قلبي به خدا، پيامبر، قيامت و ... مي باشد. ايمان واقعي در عمل و گفتار مؤمنانه تأثير دارد و نسبت ايمان با اسلام، نسبت عام و خاص مطلق است؛ زيرا بعضي مسلمان هستند، ولي مؤمن نيستند. نسبت بين ايمان و علم، نسبت عام و خاص من وجه است. ايمان امري تشکيکي بوده و داراي مراتب است. به بيان قرآن، ايمان امري اختياري است. متعلقات و ارکان ايمان در قرآن عبارتاند از: ايمان به خدا، نبوت، وحي، فرشتگان، قيامت و غيب. سعادت به معني خوشبختي انسان است و داراي مراتبي است و اختصاص به قوم و نژاد خاصي ندارد. تحصيل سعادت در دنيا، به تدبير صحيح و تلاش، و در آخرت، به ايمان درست و عمل بر اساس آن، مربوط است. از نظر قرآن، ايمان با سعادت در دنيا و آخرت، رابطه مستقيم دارد.