جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مراجعات في عصمة الأنبياء من منظور قرآني، رساله‌اى انتقادى و اجتهادى در زمينه تفسير موضوعى قرآن است كه استاد عبدالسلام زين‌العابدين (ابومالك موسوى) براى نقادى مطالب استاد سيد جعفر مرتضى عاملى در كتاب «خلفيات كتاب مأساة الزهراء(س)» نوشته است. اين كتاب، خواندنى و سرشار از ارجاعات و استنادات علمى به كتاب‌هاى تفسيرى قديم و جديد و مقايسه نظرات گوناگون و داراى روشمندى قابل تقديرى است و روحيه علمى و انصاف نويسنده محترم نيز بس ستودنى است. «خلفيات كتاب مأساة الزهراء(س)» نيز خودش نقدى بر مباحث علامه فضل‌الله در باره زندگى حضرت فاطمه(س) است كه در آن بسيارى از مباحث گوناگون تاريخى و تفسيرى و... مطرح شده است. ساختار: اين كتاب، از يك مقدمه و 5 رساله و ملحقات (نقد شفاهى و كتبى و پاسخ آن) تشكيل شده است. گزارش محتوا: موضوع اصلى كتاب، بحث عصمت پيامبران الهى و چگونگى نظر قرآن كريم به معصوميت حضرت آدم و يونس و يوسف و موسى و... است و اينكه آيا نظر علامه فضل‌الله در اين مورد صحيح است يا نه. به نظر استاد عبدالسلام زين‌العابدين، اكثر قريب به اتفاق اشكالات و انتقادهاى مطرح‌شده نسبت به علامه فضل‌الله، ناوارد و ناشى از عجله و سوء تفاهم است. او در مقدمه بر اين نكته تأكيد كرده است كه نفرت يا عشق، مانع از واقع‌بينى مى‌شود و به‌عنوان مثال يكى از كسانى كه گرفتار عشق شده، استاد سيد جعفر مرتضى عاملى است كه در سال 1400ق و سال‌ها قبل از نگارش كتاب انتقادى «خلفيات كتاب مأساة الزهراء(س)»، خوانندگانش را در كتاب «الصحيح من سيرة النبي الأعظم(ص)» دعوت كرده كه كتاب «الإسلام و منطق القوة»، نوشته علامه سيد محمدحسين فضل‌الله را مطالعه كنند؛ درحالى‌كه خودش تصريح كرده كه آن كتاب را نخوانده است، ولى گفته كه اطمينان دارد كه كتاب مفيدى است و حقّ مطلب را ادا مى‌كند! جالب است كه نويسنده منتقد در اينجا انصاف داده و خودشكنى كرده و نوشته است كه من هرچند سخت كوشيدم كه خودم را از اين آفت در امان بدارم، ولى گاهى موفق نبودم و تحت تأثير احساسات قرار گرفتم و متوجه كلام آشكار علامه طباطبايى در باره داستان «داوود(ع) و آن دو نفرى كه با هم نزاع داشتند» نشدم و نقل به معناى ناروايى كه استاد جعفر مرتضى در كتاب «خلفيات كتاب مأساة الزهراء(س)» انجام داده در پيدايش اين اشتباه تأثير داشت. او افزوده است كه البته در اين چاپ (چاپ چهارم) آن اشتباه را تصحيح كرده‌ام نويسنده منتقد بعد از انتشار كتاب استاد سيد جعفر مرتضى تحت عنوان «خلفيات كتاب مأساة الزهراء(س)» طى نامه‌اى براى او انتقاداتى را مطرح كرده و چون استقبال كتبى او را از انتقاد دريافته، نامه‌هاى دوم و سوم و چهارم و پنجم را نيز نگاشته است، ولى متأسفانه استاد انتقادها را بى‌پاسخ نهاده و سرانجام نويسنده بعد از ماه‌ها انتظار و با اصرار برخى از استادان حوزه علميه قم اقدام به انتشار اين كتاب و مجموعه آن انتقادات كرده است نويسنده منتقد در اين كتاب بر سه نكته اساسى تأكيد كرده است: آنچه علامه سيد محمدحسين فضل‌الله گفته، مطلب جديدى در عالَم تفسير نيست، بلكه اجماعى بين مفسران شيعى است و حتى بسيارى از آنچه استاد سيد جعفر مرتضى مى‌گويد، برداشت‌هايى شخصى و خارج از معانى لغات و روايات و اجماع مفسرين است. استاد سيد جعفر مرتضى برخلاف روش علمى‌اش در تأليف كتاب‌هاى تاريخى، در اين مباحث خودش را به زحمت نيفكنده و به درياى منابع تفسيرى مراجعه نكرده و به همين جهت مطالب علامه فضل‌الله را غريب و نادر پنداشته است. استاد جعفر مرتضى، به‌گونه‌اى غير علمى مطالب استاد فضل‌الله را نقل كرده كه خواننده ناشى مى‌پندارد مطالب فضل‌الله، شاذ و نادر و سخت عجيب و غريب است، ولى اين روش انتقادى، هرگز علمى و اخلاقى نيست نويسنده تصريح كرده كه البته مپنداريد كه مطالب اين كتاب، دفاعى متعصبانه و مطلق از مطالب استاد فضل‌الله و يا روش فكرى اوست، بلكه گاه در موارد لازم مخالفت‌هايى نيز با نظريات او صورت گرفته است، ولى سخن در اين است كه رعايت اعتدال شود و ديدن اشتباهات نبايد مانع از ديدن مطالب حق و صحيح گردد نويسنده منتقد بعد از پايان رساله‌هاى انتقادى پنج‌گانه، به دو گونه انتقاد شفاهى و كتبى كه بر كتاب حاضر وارد شده، به‌صورت علمى و تفصيلى پاسخ داده است. وى در بين بحث‌هايش يادآور شده كه برخى از مدعيان كه خود را جمعى از فضلاى حوزه علميه قم ناميده‌اند، با صدور اطلاعيه‌اى با عنوان «شرب خمر يا مصيبت عظمى» در باره آيه «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاة وَ أَنْتُمْ سُكارى حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُون...» ، در سال 1418ق، چنين نوشتند كه: «فضل‌الله مى‌نويسد: «اين آيه در باره على بن ابى‌طالب و عبدالرحمن و شخص ديگرى نازل شده است» كه ظاهراً ايشان به روايتى كه سید قطب در كتاب خود، «في ظلال القرآن» نقل از «جامع البيان» طبرى آورده، اعتماد كرده... فضل‌الله، اين روايت نادر و شاذّ را از طريق اهل سنت نقل مى‌كند. جالب اينجاست كه اهل سنت خود نيز آن را قبول ندارند و نزد آنها معتبر نيست. بيان روايتى منبوذ و ضعيف از ايشان و نپذيرفتن روايات غير صحيح و غير معتبر در فضايل اهل بيت جاى بسى شگفتى است». استاد عبدالسلام زين‌العابدين مى‌گويد: آيا اين عوام‌فريبى نيست؟! او شگفت‌زده مى‌پرسد: چگونه كسانى به خود اجازه مى‌دهند كه چنين نسبت بزرگى را به كسى بدهند بدون اينكه خودشان را به زحمت بيندازند و به آدرسى كه خودشان در اعلاميه آورده‌اند، مراجعه كنند؟! زيرا در چاپ اول تفسير علامه فضل‌الله، «من وحي القرآن» كه قبل از صدور اين اعلاميه منتشر شده، اين روايت اصلاً ذكر نشده و بلكه حتى اشاره‌اى هم به آن نشده است و در چاپ دوم كه در بعد از اين اعلاميه و در سال 1419ق، انتشار يافته، روايت مذكور را قاطعانه ردّ كرده و با دليل و برهان، نادرستى و سستى آن را اثبات كرده و بعد تأكيد كرده است كه اگر اين نبود كه اين روايت در برخى از كتاب‌هاى متأخران مانند سید قطب در كتاب «في ظلال القرآن» متداول است، بحثى از آن نمى‌كرديم؛ زيرا چنين روايتى سخيف‌تر از آن است كه مورد نقد و بررسى قرار گيرد.

تحقیق حاضر مشتمل بر پنج بخش با این موضوعات است: بخش اول، تکامل انسان از دیدگاه قرآن و احادیث: تکامل انسان (تکامل در قرآن، انسان از نظر قرآن، ازدواج فرزندان آدم، انسان مخلوق تکامل یافته، تکامل انسان از دیدگاه علمای اسلامی)؛ بخش دوم، سیر تکامل انسان در عالم ذر: عالم ذر یا پیمان الست (بررسی آیه ی اخذ میثاق در عالم ذر، بررسی آیه ی امانت در عالم ذر)، نقش ارواح در عالم ذر، بررسی روایات مربوط به ذر؛ بخش سوم، سیر تکاملی انسان در دنیا: کیفیت خلقت انسان از نظر قرآن، مراحل کامل شدن انسان در اسلام، راه تکامل انسان، موفق ترین راه ترقی انسان (نقش دعا در رسیدن به تکامل، تقوا معیار کمال و سیر مؤمن)، انسان موجودی ناشناخته، موانع رشد و کمال انسان (خودپرستی، حب دنیا، تکبر، پیروی از ظن و گمان)؛ بخش چهارم، سیر تکاملی انسان در عالم برزخ: برزخ از نظر لغت و اصطلاح، حرکت روح و جسم انسان، تکامل روح با مرگ و بعد از آن، طریق حرکت در عوالم اخروی مبتنی بر طریق حرکت دنیوی است، مرگ یا تحول بزرگ تکاملی (مرگ از دیدگاه قرآن و روایات اهل بیت(ع)، حالات مؤمن در لحظه ی مرگ در قرآن و روایات، حالات کافران در لحظه ی مرگ در قرآن)، تجرّد روح از دیدگاه قرآن و روایات، عالم برزخ از نظر آیات قرآن و در روایات؛ بخش پنجم، سیر تکاملی انسان در عوالم قیامت: حرکت تکاملی انسان به سوی معاد: برگشت همه ی انسان ها و لقای همه ی آنها از نظر آیات قرآن، معاد انسان، حرکت و تکامل روح در عوالم بعد از برزخ، گزارش قرآن و احادیث در زمینه ی وقوع قیامت، اسامی و صفات قیامت، علائم قیامت، روز قیامت، عوالم قیامت، عالم نشر صحف (کتاب یا نامه ی اعمال)، شاهدان اعمال، عالم میزان، عالم حساب، عالم صراط، آخرین سیر تکاملی انسان و سیمای بهشت از نظر قرآن، بهشت و جهنم از دیدگاه شیخ صدوق(ره)

این تحقیق بر آن است که با مراجعه به آیات نورانی قرآن کریم و دیگر منابع معتبر اسلامی, «سیر تکاملی جمع قرآن از آغاز تاکنون» را مورد تحلیل و بررسی کامل قرار دهد. در ابتدا ضمن بیان روشنی از ابعاد مختلف مسأله با استناد به آیات و روایات, ضرورت این تحقیق اثبات گردیده است و برای رسیدن به هدف های تحقیق اهداف ویژه ای شامل: بررسی معنای جمع و حفظ از نظر لغوی و اصطلاحی, بررسی جمع قرآن در زمان پیامبر(ص), بررسی جمع قرآن در زمان علی(ع), بررسی جمع قرآن در زمان ابوبکر, بررسی محدود کردن قرائت ها در زمان عثمان, بررسی نقطه گذاری و اعراب گذاری قرآن طراحی گردیده است. برای رسیدن به اهداف مذکور سؤالاتی به شرح زیر مطرح شده: معنای جمع و حفظ از نظر لغوی و اصطلاحی چیست؟ آیا قرآن در زمان پیامبر و صحابه به صورت مجموع واحد در آمد؟ مصحفی که علی(ع) جمع آوری نمود چه ویژگی هایی داشت؟ چرا ابوبکر اقدام به جمع آوری قرآن نمود؟ اقدام عثمان برای محدود کردن قرائت ها چه بود؟ قرآن چگونه نقطه گذاری و اعراب گذاری شد؟ با توجه به ماهیت, اهداف و امکانات موجود روش تحقیق توصیفی تحلیلی برای انجام تحقیق برگزیده شده است. پس از گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها نتایج ذیل به دست آمد: جمع قرآن به معنای حفظ قرآن که به «جمع اول» معروف است قطعاً در زمان رسول خدا انجام گرفته است و جمع قرآن که به معنای کتابت قرآن است و به «جمع دوم» معروف شده است هم در زمان پیامبر در رقعه ها جمع آوری شده است ولی به صورت پراکنده, و مسئولیت جمع آوری آن را در کتابی واحد به حضرت علی(ع) واگذار کرد. علی(ع) طبق سفارش پیامبر(ص) توانست آن را در کتابی واحد جمع آوری کند که دارای ویژگی هایی از قبیل تنزیل و تأوییل ، ناسخ و منسوخ و تفسیر آیات بود که به ترتیب نزول قرآن جمع شده بود و پس از علی(ع) در زمان خلفای سه گانه ابتدا در زمان ابوبکر و به پیشنهاد عمر بعد از واقعه ی یمامه که منجر به کشته شدن بسیاری از حافظان قرآن شد در کتاب واحدی نگاشته شد و بعد از آن عثمان برای محدود کردن قرائت ها تمام مصحف ها را جمع آوری کرد و سوزاند و مصحف واحدی بوجود آورد که خالی از علامت های اعرابی و نقطه بود . بعد با توجه به اینکه قرآن اعراب نداشت باعث اشتباهاتی در میان عامه شد که به وسیله ی ابوالاسود دوئلی نقطه گذاری به منظور اعراب قرآن نگاشته شد و بعد دو شاگردش یحیی بن یعمر و نصر بن عاصم حروف متشابه نقطه گذاری شد و بعد توسط خلیل بن احمد فراهیدی کار ابوالاسود تکمیل شد و نقطه به حرکات فتحه و ضمه و کسره تبدیل شد و این قرآن باعث اتحاد و همبستگی میان میلیونها مسلمان در طول سالیان دراز گردید. محقق در انجام این پژوهش با محدودیت هایی چون: عدم دسترسی آسان به کتابخانه ، وکمبود منابع پژوهشی در این زمینه روبرو بوده است. و پیشنهاد می گردد که در این زمینه تحقیقات جزئی تری مانند مصحف علی(ع) صورت پذیرد.

حیات بشری در دوران حاضر شاهد پدیده های فراگیری است که زندگی یکایک آدمیان را دستخوش تأثیر و تحول قرار داده است. یکی از این پدیده ها، سیر و سفر و گردشگری است. همگام با پیشرفت های علمی و صنعتی بشر و بهره مندی روز افزون از مواهب و تسهیلات زندگی مادی و پس از تأمین نیازهای اولیه، گرایش انسان به سفر با انگیزه های تفریح و تجربه اندوزی و عبرت گیری افزایش یافته است. نگاه منابع اسلامی اعم از آیات و روایات به این پدیده همچون سایر مقوله ها نگاهی منطقی و متعادل و در عین حال تعیین کننده و مؤثر می باشد به طوری که ده ها آیه در قرآن و صدها روایت در سنت در این عرصه به راهنمایی مؤمنان نظر داشته و ضمن معرفی انواع سیر و سفر، اهداف، آثار و جوانب مختلف آن را تبیین کرده اند. عنایت توأمان قرآن به زندگی دنیا و آخرت و تأکید ویژه بر شناخت و بهره برداری از آیات گوناگون خداوندی، مبانی نگرش قرآنی به گردشگری را تشکیل می دهند و در عرصه روایات نیز بیان یکایک احکام مورد نیاز بشر در سفر، ارائه مجموعه ای از آداب، روشهای رفتاری و اخلاقیات مطلوب و تأکید بر آثار اجتماعی و فواید روحی و روانی سفر به ویژه یادآوری، هوشیاری و عبرت اندوزی مورد نظر بوده است. در پژوهش حاضر سعی شده است با نگاهی به مفاهیم متنوع و اصطلاحات مربوط به توریسم در عرصه جهانی و سیر و سفر و هجرت در بیان قرآنی ، پیشینه مقوله سیر و سفر و صنعت توریسم در جوامع مختلف نیز مورد بررسی قرار گیرد. اما در قسمت اصلی پژوهش، سیر و سفر در پهنای آیات و آموزه های وحی مورد کاوش عمیق قرار می گیرد تا انگیزه ها و آثار آن و بهترین نوع نگرش به سیر و سفر از لابه لای آیات برداشت شود و سپس در دامنه روایات و سنت معصومان، سفر و کارکردها و آداب و احکام گوناگون آن باز شناخته شود. در مجموع می توان گفت تعالیم حیات بخش اسلام گردشگری را به مثابه عاملی برای رشد و شکوفایی و بلکه تعالی فرد و جامعه اسلامی مورد تأیید و تأکید قرار داده و جنبه های درس آموزی و عبرت اندوزی آن را برجسته تر نموده است.

پژوهشی است در بیان چگونگی رفتار پیامبر(ص) با مخالفان اعم از مسلمان و غیر مسلمان. پژوهش حاضر در سه فصل تنظیم شده است. نویسنده ابتدا به بحث از رفتار پیامبر(ص) با کافران توجه نموده و در همین زمینه آمده است که پیامبر(ص) با مشرکان، نخست به تقویت رابطه خود با خدا و همزمان به هدایت مشرکان روی آورد و سپس از جدال و مناظره همراه با تحمل آزارها، بی اعتنایی، تهدید، سخت گیری قطع پیوندها و تحریم دوستی ها استفاده نمود و هنگامی که دشمن مانع مبلغان شدند و جان آن ها را به خطر می افکندند، به دفاع بر می خاست. نویسنده در ادامه «رفتار پیامبر(ص) با مخالفان داخلی» را مورد توجه قرار داده و از منافقان، بیماردلان، شایعه سازان و طرفداران اهل کتاب سخن گفته است. در این زمینه آمده است که پیامبر(ص) در برخورد با منافقان از افشاگری، تهدید، اعراض و ردّ پیشنهادهای آنان استفاده می کرد و در رویارویی با بیماردلان که با ایجاد مزاحمت برای مردم و نوامیس آنان و سلب امنیت عمومی به آزار مسلمانان می پرداختند، از افشاگری و تهدید بهره می برند.

در این پایان نامه سنتهای الهی در شش فصل بررسی شده اند. در فصل اول واژه سنت از دیدگاه لغویان ومفسران و در فصل دوم این واژه در آیات قرآن بررسی شده است، در فصل سوم معرفی ماهیت سنتهای الهی وشیوه های تبیین آنها در قرآن و خصوصیات این سنتها ودر فصل چهارم تفسیر آیه 137 سوره آل عمران درباره سنتهای الهی آمده است. فصل پنجم به نقل روایاتی ازائمه معصومین (ع) درباره سنتهای الهی و همچنین مختصری از تاریخچه تحقیقات دانشمندان اسلامی پیرامون این موضوع و فصل ششم به ارائه حاصل بررسیها در زمینه صور و اقسام سنتهای الهی در قرآن اختصاص دارد.

این پایان نامه شامل پنج بخش است. در بخش اول معنای لغوی سنت، در بخش دوم مفهوم اصطلاحی سنت در فقه، حدیث و کلام و در بخش سوم واژه سنت درآیات قرآن بررسی شده اند. بخش چهارم به بررسی سنتهای الهی حاکم بر جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن اختصاص دارد و در آن سنن هدایت، ایجاد و نابودی امت ها، قراردادن اجل برای اقوام، امتحان مردم، مبارزه،جریان امور از طریق اسباب، همراهی عسر و یسر وتقدیر رزق معرفی شده است. بخش پنجم درباره سنت در کلام معصومین (ع) است.

رساله حاضر تحت عنوان سنتهای خداوند در قرآن کریم می باشد. که از 5 فصل تشکیل شده است. در مقدمه این رساله، سنت در لغت و اصطلاح مورد بررسی قرار گرفته و فایده شناخت سنت الهی و ویژگی های آن همچنین انواع سنتهای الهی بیان شده است. در فصل اول سنت پیروی حق بر باطل مورد بررسی قرار گرفته است و سنت امتحان و ابتلاء در فصل دوم بیان شده است که در این فصل فتنه در لغت و در قرآن همچنین ابتلاء در لغت و قرآن مورد بررسی قرار گرفته است در فصل سوم تحت عنوان سنت هدایت و ارشاد بشر می باشد که هدایت در لغت، هدایت در قرآن، فعالیت در لغت، در قرآن، خداوند هادی بشر است، اقسام هدایت، اقسام ضلالت، نتایج هدایت و ضلالت و رابطه هدایت و ضلالت با اختیار انسان می پردازد. در فصل چهارم که سنت جریان قوانین طبیعی و رابطه علیت نام دارد. علت در لغت و قرآن، سبب در لغت و قرآن مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل پنجم که فصل پایانی این رساله می باشد. استدراج در لغت و در قرآن، مراتب استدراج، اجرای سنت استدراج و استدراج جوامع مغرور و گمراه و استدراج تکذیب کنندگان آیات قرآن بیان شده است.

قرآن کتاب هدایت و تربیت انسان به سوی رشد و تعالی و بروز ارزشهای الهی وانسانی در اوست که برای تحقیق آن از شیوه های مختلفی بهره گرفته است. "سنجش" که تاکنون بیشتر در فنون بلاغی مورد استفاده بوده یکی از این شیوه های است که در علم بلاغت از آن به "مقابله" یاد شده است اما در این تحقیق سعی شده است که از آن به عنوان اصلی تربیتی بهره گرفته شود و به سؤالاتی چون نگاه قرآن به مجموعه ارزشی و ارزشها چگونه است؟ قرآن ارزشها را چگونه مطرح می کند؟ سنجش ارزشها چه نقشی در نگرش و رفتار انسان دارد؟ پاسخ داده شود. از اینرو ابتدا به طرح مباحثی چون نقش ارزش در زندگی انسان، چگونگی ارزش ستیزی و ارزش گذاری آموزه های دینی و شیوه های مختلف طرح ارزشها در قرآن پرداخته شده و آن گاه در فصول مختلف ارزش ایمان، سپاس، آخرت جویی، نیکی، پاکی مطرح و پس از آن آیاتی بررسی شده که در آن ارزشها و ضد ارزشهای ایمان و کفر، سپاس و ناسپاسی، آخرت جویی و دنیا طلبی، نیکی و بدی، پاکی و پلیدی با یکدیگر سنجیده شده اند و تأثیر این آزموزه های بر بینش و کنش انسان ذکر گردیده است. مهمترین دستاورد پژوهش حاضر این است که "سنجش" شیوه تربیتی منحصر به فردی است که با گشودن افقهای نو در برابر انسان، بینش و رفتار او را تحت تأثیر قرار داده و موجب گسترش ارزشها در زندگی او می گردد

این پایان نامه از دو بخش با این مباحث تشکیل یافته است: بخش اول، کلیات: مراد از سنن الهی، انواع سنن الهی، اهمیت شناخت سنن الهی، راه شناخت سنن الهی، شیوه هایِ قرآن در بیان سنن الهی، سنن الهی در حدیث; بخش دوم، سنت های الهی حاکم بر اعمال و حالات روحی انسان: نمودار بازتاب اعمال، تقوی، ایمان، کفر، ذکر، دعا، تسبیح، انفاق، حب دنیا، توبه.