جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پایان نامه «نقش سیاق در تفسیر قرآن با تأکید تفسیر «المیزان فی تفسیر القرآن» (علامه طباطبایی) و تفسیر «مفاتیح الغیب» (فخررازی) مورد بحث و بررسی قرار داده شده است.این پایان نامه از یک مقدمه و چهار فصل تشکیل شده است.در ابتدای این نوشته مقدمه و سپس طرح تحقیق، در طرح تحقیق اهمیت و ضرورت تحقیق، پیشینه بحث، تبیین موضوع، سوالات اصلی و فرعی، فرضیه های تحقیق، روش تحقیق و محدودیت ها و مشکلات تحقیق آمده است.در فصل اول معنای لغوی و اصطلاحی سیاق، مشتقات سیاق در قرآن، سیاق از نظر دانشمندان غربی، جایگاه و اهمیت سیاق نزد دانشمندان، جایگاه سیاق در لغت و زبان عرب، در اصول فقه و در علوم قرآن و تفسیر، قواعد تفسیر، تعریف و تعداد آن ها، و قرائن پیوسته لفظی مورد بررسی قرار گرفته است.در فصل دومحقیقت سیاق، ملاک قرینه بودن سیاق، دلایل اعتبار سیاق، آیا تناسب یا مقتضای حال همان سیاق است؟، اقسام سیاق، انواع سیاق، سیاق کلمه ها، سیاق جمله ها، سیاق آیات، شروط تحقق سیاق آیات، سیاق سوره ها، نقش های مختلف سیاق در تفسیر قرآن، نقش سیاق در تفسیر موضوعی، سیاق مشکوک، اصالت سیاق، تعارض سیاق با ادله دیگر مطرح شده است.در فصل سوم معرفی تفسیر المیزان، شخصیت مولف، روش مولف در این تفسیر، آثاری که در رابطه با این تفسیر نگاشته شده است، منابعی که در این تفسیر از آن ها استفاده شده است، سیاق در این تفسیر، روش تفسیری مولف در استفاده از سیاق، موارد قوت و ملاحظات استفاده مولف از سیاق، ذکر نمونه مثال ها برای سیاق از این تفسیر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.در فصل چهارم معرفی تفسیر مفاتیح الغیب (کبیر)، شخصیت مولف، تألیفات فخررازی، آثار مربوط به این تفسیر، منابع این تفسیر، روش تفسیری مولف، نظر رازی نسبت به اسرائیلیات، دیدگاه فخررازی در باره اهل بیت پیامبر اکرم ?، استفاده مولف از سیاق، ذکر نمونه مثال ها برای سیاق از این تفسیر مورد بررسی قرار گرفته است.

این مجموعه پژوهشی در زمینه سبک شناسی ساختاری جزء ۲۸ قرآن کریم نگاشته شده است.در آغاز مباحثی در خصوص اعجاز و وجوه آن به ویژه اعجاز بیانی قرآن به رشته تحریر درآمده است.در بحث اعجاز پس از بیان معنای لغوی و اصطلاحی این واژه، مساله تحدی و وجوه اعجاز از منظر دانشمندان بحث شده آنگاه جمله و انواع آن از دیدگاه های مختلف و به استناد منابع معتبر مورد بررسی قرار گرفته است.در این رساله دو نوع تقسیم بندی ارائه گردیده: در تقسیم بندی نخست بدون توجه به آنچه دستورنویسان عرب در خصوص جمله، بیان داشته اند، جمله به دو دسته تقسیم شده.یکی جمله هایی که مشتمل بر فعل نیستند و دیگر جمله هایی که مشتمل بر فعل هستند و ساختارهای گوناگون مسند و مسندالیه و ابزارهایی که وارد این ساختار شده و تغییراتی که در معنای آنها به وجود آورده، مورد بررسی قرار گرفته است و درباره جایگاه قیدها و متمم ها و نقش های گوناگون فعل بحث شده است.در تقسیم بندی دوم، جمله از دیدگاه دستور زبان عرب (اسمیه، فعلیه، شرطیه، ظرفیه) مطرح شده است و در مورد هر یک به طور مشروح مطالبی با ذکر نمونه های قرآنی بیان شده است.در ادامه، در مورد جمله های استفهامی و منفی و بررسی ساختار این گونه جمله ها در قرآن کریم و حوزه های حقیقی و مجازی آنها بحث شده است.در ترکیب آیات نمونه با تکیه بر کتاب های اعراب قرآنی معتبر و شرح و تفسیر برخی از آیات به استناد تفاسیری که بعد ادبی قوی دارند، استفاده شده است.

انسان در نصوص دینی هم مورد ستایش واقع شده و برای او اوصاف برجسته ای یاد شده و هم موردنکوهش قرار گرفته و اوصافی نکوهیده برای او ذکرگردیده است. نویسنده با عنایت به این موضوع در این پایان نامه با معرفی سرمشق های ایمان و کفر درصددتبیین ابعاد مثبت و منفی انسان برآمده است.

تفسیر المیزان تالیف علامه سید محمدحسین طباطبایی ازجمله تفاسیر ارزشمند قرآن درقرن چهاردهم هجری است که مولف آن درکنارروش تفسیر قرآن به قرآن وارائه بحث های متنوع اعتقادی، اخلاقی و اجتماعی و...از روایات وارده درمنابع حدیثی شیعه وسنی استفاده وافر کرده است. باآن که علامه طباطبایی معتقد به استقلال قرآن دردلالت برمفاهیم خود بوده و به دفعات براستغنای قرآن ازغیرخود ازجمله روایات تاکید می کند، با این وجود وی کوشیده است تا به نحو معقول بین «تفسیر قرآن به قرآن» و«بهره‌گیری روایات در تفسیر قرآن» جمع کند. شیوه تفسیر المیزان چنین است که پس از تفسیر دسته‌ای از آیات، بابی با عنوان «بحث روایی» باز می‌شود و در آنجا تعدادی از روایات مرتبط با برخی از آن آیات یا موضوعات مطرح در آنها آورده و گاهی به نقد و بررسی آنها پرداخته می‌شود.

موضوع تحقیق حاضر، «سرنوشت از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه» است. پرسش اصلی این نوشتار آن است که اساساً رویکرد قرآن و نهج البلاغه درباره موضوع سرنوشت چیست. به منظور روشن شدن پاسخ این پرسش، سؤال های دیگری مطرح می شود که پرداختن به پاسخ آن ها، سبب روشنی پاسخ سؤال اصلی می شود. از جمله این که آیا سرنوشت انسان به دست خود او است یا به دست موجودی دیگر؟ آیا اعتقاد به قضا و قدر، با اختیار سازگار است و آیا علم ازلی و تقدیر پیشین خداوند به معنای جبری بودن سرنوشت نیست؟پاسخ این است که قضا و قدر علمی خداوند، به افعال انسان، به صورت مطلق تعلّق نمی گیرد; بلکه متعلّق قضا و قدر، عمل انسان با تمام ویژگی های آن است که از جمله می توان به اختیاری بودن و تأثیر اراده و قدرت انسان در وقوع آن اشاره کرد. همچنین تأثیر قضا و قدر عینی خداوند در وقوع افعال بندگان، از مسیر اسباب و در چارچوب نظام علّی عالم تحقّق می پذیرد و از آن جا که اراده انسان، یکی از مبادی علّی افعال اختیاری او است، قضا و قدر در مورد افعال اختیاری، از مجرای اراده و اختیار انسان تأثیر می گذارد; بنابراین، تعیین ویژگی های افعال اختیاری و تعیّن بخشیدن و ایجاب آن، به هیچ وجه مستلزم طرد و سلب اختیار نیست; بلکه با آن همراه است و از مجرای آن می گذرد. حاصل آن که طبق نظر قرآن و نهج البلاغه، انسان هر آن اختیار دارد با انجام کارهای خوب یا بد، طبق «قدر» آن ها و در چارچوب مشیّت الهی، سرنوشت آتی خود را تعیین کند.

در این تحقیق به بررسی تطبیقی سعادت و شقاوت از دیدگاه اسلام، مسیحیت و یهود پرداخته شده و در پنج بخش سامان یافته است: بخش اول به تبیین سعادت و انسان کامل از دیدگاه فلاسفه ای مانند ارسطو، فارابی، یحیی بن عدن، سعید بن منصور بن کمونه، و نیز علمای اخلاق اسلامی از جمله غزالی، نراقی، و همچنین عرفا نظیر ابن عربی، مولوی و ملاصدرا و نقد دیدگاه های آنان اختصاص دارد. بخش دوم درباره این ریزموضوعات است: واژه شناسی واژه هایی از قبیل سعادت، فلاح، فوز و طوبی و خیر و حسنه و سراء و نیز واژگان وابسته به سعادت و واژه های مقابل آن در کتاب مقدس، و همین طور واژه های نجات، روح، برکت، مجد، ملکوت، غنا، فردوس، فرح، ولادت جدید، شقاوت، بررسی ارتباط سعادت به لذت و تفاوت لذات حسی و باطنی، و بیان مشخصه سعادت از رهگذر بررسی اینکه آیا سعادت و شقاوت مقولاتی مربوط به انسان است؟ آیات سعادت مطلق است یا نسبی و دیدگاه های یهود و مسیحیت درباره سعادت جامعه. در بخش سوم، مؤلفه های سعادت، و نقش اخلاق در ادیان و فضائل عبادی بررسی شده است. در بخش چهارم از عوامل سعادت و نقش توفیق الهی در سعادت انسان بحث شده است. در بخش پنجم به بررسی موضوعاتی مانند مراتب سعادت و شقاوت، ویژگی های انسان کامل، و شقاوت و آثار آن از دیدگاه قرآن پرداخته شده است.

علوم قرآنی به مثابه ی دانش های مقدماتی قرآن محسوب شده که در خدمت فهم بهتر قرآن است. از دیرباز در خصوص مصادیق علوم قرآنی مباحث و نظریاتی توسط قرآن پژوهان مطرح شده است. ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، مطلق و مقید، حقیقت و مجاز، اسباب النزول، مکی و مدنی و ... از زمره این مصادیق اند که در خلال تفاسیر قرآن و یا به صورت تک نگاری، موضوع پژوهش مفسران و عالمان عرصه قرآن شناسی قرار گرفته است. از این میان، دانش مکی و مدنی و دامنه و گستره آن، به عنوان معرفتی تأثیرگذار در تفسیر قرآن، موضوع پژوهش این پایان نامه است. این تحقیق، موضوع مذکور را در دو تفسیر گرانسنگ شیعی یعنی مجمع البیان و تفسیر المیزان مورد بررسی قرار داده است. از نظر طبرسی، مباحث مربوط به مکی و مدنی بودن آیات، ذیل مباحث روایی تفسیر، مورد توجه قرار گرفته و با عنایت به چنین روایاتی، هم خود مکی و مدنی تعریف شد، و هم نقش آن در فهم تفسیر آیات در محورهای ناسخ و منسوخ داشتن آیات، نقش آن در شناخت سیره ی پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) و به طور کلی تفسیر آیات قرآن مورد تأکید قرار گرفته است. از دیدگاه علامه طباطبایی، دامنه مکی و مدنی هم در تعریف و ملاک آن و هم در بخش های ناسخ و منسوخ، نقش آن در شناخت سیره پیامبر و در حوزه فهم آیات قرآن، با توجه به سیاق و محتوا و مضمون آیات قرآن مورد تصریح و تأکید است. البته این به معنای نادیده گرفتن نقش روایات در بخش مکی و مدنی نیست بلکه اهمیت یافتن نقش مضمون و سیاق آیات قرآنی را در قیاس با روایات در بخش مکی و مدنی خاطر نشان می کند

به طور کلی، تمام علوم انسانی متأثر از انگاره های فلسفی است و علم تفسیر متون دینی از این امر جدا نیست. به نظر می رسد مفسرانی که در فلسفه صاحب تفکر و اندیشه اند در مبانی و روش تفسیر و فهم آیات قرآن به قواعد و ملزومات روش تفلسف خود پایبند باشند.دغدغه و مسئلة پژوهشِ حاضر فهم و شناخت امکانات منحصر به فردی است که روش تعقل فلسفی در تفسیر و فهم عمیق آیات قرآن کریم در اختیار مفسر قرار می دهد. برای تبیین و توضیح این مسئله، با ابتنا بر نظریات موجود، ابتدا از مفاهیمی همچون تفسیر و تأویل و عقل بحث می شود و، سپس، با تبیین دقیق تفسیر عقلی و تفاوت آن با تفسیر به رأی، ادله موافقان و مخالفان تفسیر عقلی بیان می گردد و با تمسک به نظریات مختلفی که در باب رویکرد تعقل فلسفی به تفسیر وجود دارد، مهم ترین امکانات تفسیری این روش در فهم آموزه های وحیانی بازشناسی می شود. از این رهگذر، نگاهی اجمالی به کاربست روش مذکور در تفسیر المیزان، اثر شهیر فیلسوف و مفسر قرآن کریم علامه طباطبایی;، خواهد شد.

تحقیقی در بیان سعادت و شقاوت واقعی از دیدگاه قرآن است. در این پژوهش ضمن اشاره به مفاهیم سعادت و شقاوت، نویسنده به دسته بندی آیات پرداخته و آیات مربوط به تقسیم انسان ها به سعید و شقی در قیامت، زندگی سعداء و اشقیاء و برخی از ویژگی های سعداء و اشقیاء را ذیل هر عنوان تحلیل و تبیین نموده است. وی در ادامه موضوع ذاتی بودن یا نبودن سعادت و شقاوت را مطرح می کند و بطلان اعتقاد به ذاتی بودن آن ها را ثابت کرده است. نویسنده در بخش دیگری از پایان نامه عوامل سعادت و شقاوت را مورد توجه قرار داده است و در ضمن به عوامل سعادت و شقاوت جوامع نیز اشاره می کند. وی یک بخش از تحقیق را به نشانه ها و آثار سعادت و شقاوت اختصاص داده است و در بخش پایانی به بیان مکتب ها و بینش های موجود در رابطه سعادت و شقاوت بشر توجه نموده است، که سه مکتب افراط، تفریط و اعتدال مهم ترین آن ها می باشد.

بی شک، پایة سعادت افراد و جوامع بشری بر مبنای تلاش مستمر انسانهای سخت کوش استوار است. رسالة حاضر بر آن است تا در درجة نخست به بررسی اصل سعی و تلاش به عنوان عاملی جهت دست یابی به موفقیت ها پرداخته و سپس از دو نوع سعی و تلاش سخن بگوید. سعی و تلاش انسانهای مؤمن و پارسا که نتیجة آن دست یابی به سعادت و رستگاری است و دیگر سعی و تلاش انسا نهای غیرمؤمن و ناسپاس که گرچه در زندگانی مادی به موفقیت هایی دست می یابند، اما سعی و تلاش آنها بهره ای برای کمال و سعادت آنها ایجاد نمی کند، در ضمن این رساله سعی و تلاش گروه نخستین را به تفصیل و سعی تلاش کوشش گروه دوم را به اجمال به بررسی نشسته است.