جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پایاننامه که با عنوان آموزه های تربیتی - قرآنی در دعای عالیهًْ المضامین می‌باشد، بررسی سندی، محورهای تربیتی و عوامل تهدیدکنندۀ آن در دعای عالیهًْ المضامین بر اساس آیات و روایات، مورد بررسی قرار گرفته است. تربیت یعنی فرایند کمک و یاری‌رسانی به آدمی برای ایجاد تغییر در ساخت روح و رفتار او برای رسیدن به کمال انسانی و شکوفاسازی استعدادهای درونی او، در دین و سنن اسلام و ادعیه معصومین مورد تاکید فراوان می باشد.از جمله کسانی که در تربیت و رفتار اسلامی الگو برای همگان قرار می‌گیرند، پیامبران و اولیای الهی می‌باشند. سیدبن‌طاووس در دعای عالیهًْ‌ المضامین عواملی مانند اطاعت خدا و رسول و ائمۀ معصومین، مودت و محبت به اهل بیت، تمسک و توسل به اهل بیت، زکات، صدقه، حج، نیکوکاری را راه‌های رسیدن به تربیت ایده آل و والا ذکر کرده است و عوامل تهدیدکنندۀ آن عوامل عقیدتی همچون، شرک، ظلم، شک، ریب، پیروی از شیطان و صفات رذیله مانند کذب، نفاق و بخل را بیان کرده است. کلیدواژگان: قرآن، دعای «عالیهًْ المضامین»، روایات، آموزه‌های تربیتی ـ دینی، الگوپذیری

اهمیت مطالعه تطبیقی پیرامون «عوامل گرایش به دین از نگاه قرآن و عهدین» را، از دین‌گریزیِ نسل نو، شناخت نقاط مشترک قرآن و کتاب مقدس که تا کنون مغفول مانده، و شبهاتی که امروزه مطرح شده، می توان پی برد. این رساله، با استفاده از متون دینیِ ادیان سه گانه و با تأکید بر عهدین مرسوم، طی چهار فصل، عوامل دین‌گرایی را مورد بررسی قرار داده است. بعد از فصلِ «کلیات»، در فصولِ دیگر: «دین فطری»؛ «عوامل دین‌‌داری» و «آراء متفکران غربی در باره خاستگاه دین» به ترتیب از: فطری بودن آموزه‌های دین؛ دین‌داری در دو بعد اعتقاد و عمل، که در نحوه عملکرد سه پیامبر الهی محمد?، موسی ?و عیسی? برای شکوفا سازی فطرت بشر، نقل شده، و نقدِ دیدگاه اندیشمندان غربی، که عواملی غیرفطری و غیر عقلانی در منشأ دین ذکر کرده‌اند، و شبهاتی چون: ترس، جهل و امیال جنسی، بحث شده است.

2.

امکان و یا امتناع راه‌یابی به باطن قرآن و از جمله آیات الاحکام ـ که اساس احکام فقهی است ـ از مباحث بنیادی حوزه علوم قرآن،‌ تفسیر و به ویژه عرفان است. روایاتی از معصومین (ع) در تأویل و تفسیر باطنی پاره‌ای از آیات وجود دارد لیکن تعداد این آیات اندک است، با توجه به محدودیت روایات،‌ آنهم درباره پاره‌ای از آیات، پرسش این است که آیا می‌توان در مواردی که نقل معتبر در کشف مدلول باطنی آیات وجود ندارد، به تفسیر و تأویل و بیان اسرار آن پرداخت؟ مثبت بودن پاسخ به معنای رابطه ایجابی عرفان و قرآن به طور عام و عرفان و فقه به طور خاص است. چنان که لازمه‌اش بحث از رابطه شریعت، طریقت و حقیقت است. پژوهش پیش رو کوشیده است با تکیه بر منابع و متون تفسیری و عرفانی، امکان رهیافت عرفانی به قرآن و ضرورت آن را بویژه در روزگار کنونی و نقشی که عرفان اصیل اسلامی می‌تواند در مواجهه با جنبش‌های نوپدید دینی و معنوی و در تعامل با دیگر ادیان و ملل ایفا کند، توصیف و تبیین کند. ارائه مبانی عقلی و نقلی این امکان، شرایط و ضوابط این رهیافت و آثار و پیامدهای آن به طور مشخص در احکام خمسه عبادی (نماز،‌ روزه، زکات، حج و جهاد) در مقایسه با اهداف و غایات فقه، اهداف عمده این تحقیق را تشکیل می‌دهد.تکیه بر رابطه طولی و جدایی‌ناپذیر مراتب سه‌گانه شریعت، طریقت و حقیقت از یک سو و تأکید بر تقدم باطن شریعت بر ظاهر آن که معطوف به تقدم روح عبادت بر ظاهر و صورت آن است از سوی دیگر و نیز ضرورت و لزوم پی‌جویی معانی باطنی آیات واصطیاد معانی عمیق عرفانی در چارچوب روح پیام قرآن از نتایج این پژوهش به شمار می‌آید.چنان که اثبات سازگاری میان نظر و عمل در دستگاه عرفان اسلامی و نتیجه‌ای که در رهیافت عرفانی به هر یک از عبادات پنجگانه نصیب سالک می‌شود و بسیار متمایز از نتیجه رهیافت فقهی است از دیگر اهداف این پژوهش است. سالک در این رهیافت نه به طمع بهشت یا رهایی از دوزخ که غایت ظاهری فقه و آیات الاحکام است بلکه به دنبال زدودن قیود جزئی و اتصال به حقیقت مطلق و درک حقیقت عالم و بازگشت کثرت به وحدت است.نتیجه کاربردی این پژوهش، نشان دادن پیامدهای بسیار مثبت رابطه فقه و عرفان است پیوندی که در نتیجه آن فقه از یک سری مقررات صرفاً حقوقی محدود به مقررات دارای پشتوانه اخلاقی و معنوی تبدیل می‌شود. و مکلف به هیچ رو قانع و خرسند بجا آوردن نماز،‌ روزه، زکات و حج و جهاد و سایر عبادات در قالب‌های معمول فقهی نخواهد بود و برای ارتباط با خدا،‌ خود و جامعه‌ و همنوعانش ابعادی و افق‌های بالاتری را مد نظر خواهد داشت.

واژه «قلب» در قرآن بسیار آمده، قلب با آنچه که ما از عضو صنوبری شکل سمت چپ بدن می‌دانیم تفاوت دارد. قلب در اصطلاح قرآنی، به روح لطیف انسانی اطلاق می‌شود که با تعلق به قلب جسمانی، سلطه خود را در بدن اجرا می‌کند.در قرآن کارها و صفاتی به قلب، نسبت داده‌شده است. مثل ادراک، اطمینان، ترس، خشوع و غیره. این صفات به دو دسته فضیله و رذیله دسته‌بندی می‌شوند. در این رساله سعی شده است به برخی از این صفات اشاره شود.در فصل اول، پس از بیان مقدمه‌ای در مورد تعریف قلب و شناخت آثاری که به آن نسبت داده‌شده به بیان مسأله و اهداف تحقیق و همچنین اهمیت و پیشینه بحث اشاره شده است. در فصل دوم، سه صفت از فضایل قلب که عبارت‌اند از «قلب سلیم، اطمینان قلب و خشوع» مورد بررسی قرارگرفته که ابتدا به تعریف هر یک پرداخته‌ایم و در ادامه به اهمیت، نشانه‌ها و راه‌های رسیدن به این صفات اشاره شده است.در فصل سوم هم به بیان 3 صفت از رذایل قلب پرداخته شده است این صفات عبارت‌اند از «قساوت، غفلت و زیغ» که از لحاظ معنای لغوی و اصطلاحی، دلایل ابتلاء به این صفات رذیله و راه نجات قلب از این صفات مورد بررسی قرارگرفته است.

درجهان بینی اسلامی ، جامعه و فرهنگ اسلامی در برگیرنده اعتقادات ، ارزشها ، اخلاقیات و رفتارها بوده و منبعث از وحی الهی و جهت دهنده و محتوا بخش تاروپود جامعه است . باورها و ارزشهای اسلامی در اعماق اندیشه و تفکر و کردار و رفتار فردی و اجتماعی مسلمانان تنیده شده و جامعه را به پیش می برد . آینده جوامع بشری و فرآیند کشف آنچه پیش روی جوامع قرار خواهد گرفت به برنامه ریزیها و سیاست گذاریهای کلان جامعه جهت و شکل مناسب را داده و پی ریزی مطلوب ترین آینده وامید بخش ترین روزگاررا ممکن می سازد . این تلاش به جهت اتصال جامعه مسلمانان و شریعت الهی اسلام به منبع واقع نمای وحی با استفاده از آیات و روایات معصومین علیهم السلام امکانپذیر است . قرآن و روایات آینده و جامعه ای که ترسیم می کند متعلق به صالحین امت رسول الله خواهد بود ووعده می دهد فرهنگ صالحین برسراسر جامعه انسانی مستولی خواهد شد وبه همین دلیل است که حضرت یوسف علیه السلام با علم به این موضوع از خداوند ملحق شدن به صالحین را در آخرالزمان طلب می کند . در نتیجه شناخت چنین جامعه ای که بسیاری از انبیا در آرزوی ملحق شدن به آن بودند بسیار با اهمیت بوده و لازم است با استفاده از آیات قرآن و روایات شناخت کافی از آن جامعه پیدا کرد و رویکرد ورفتار و جهت گیری هایمان بگونه ای باشد که ویژگیهای آنرا در جامعه پیاده کنیم . در روایات معصومین علیهم السلام در خصوص جامعه صالحین بسیار صحبت شده و احادیث فراوانی در این خصوص وجود دارد ولی به آیات قرآن کمتر پرداخته شده لذا در این پایان نامه بروش تحلیل محتوای مضمونی سعی شده فقط به آیات قرآن پرداخته و نگاه ویژه ای به سخنان و تفسیر علامه طباطبائی از آنها و دیدگاهی که ایشان ارائه می دهند بشود . تلاش شده تا با کنکاشی در مفهوم صالحین از مدخل عمل صالح ، صفات ، ویژگیها ، ارزشهای حاکم بر جامعه صالحین ، منطق ، تفکر و مختصات والیان و حاکمین و مدیران جامعه صالحین و شرایط اقتصادی ، سیاسی ، امنیت و علم و دانش بررسی و تبیین گردد .

موضوع این پژوهش، سنیخت میان خالق و مخلوق از دیدگاه قرآن کریم، روایات معصومین (علیهم السلام) و فلسفه‌ی اسلامی است. پذیرش سنخیت میان خدا و خلق، متوقف بر پذیرش امکان شناسایی خداوند است؛ این امکان از دیدگاه عقل و نقل پذیرفتنی است. سنخیت میان خدا و خلق از منظر عقل و نقل در سه حوزه‌ی ذات، صفات و افعال قابل اثبات است. از آن جا که صفات حق تعالی عین ذات اوست با اثبات سنخیت صفاتی میان خدا و خلق می توان سنخیت ذاتی میان او و خلق را نیز استنتاج کرد. سنخیت صفاتی میان خدا و خلق با توجه به رابطه علیت میان آن دو و نیز نظام تشکیکی وجود قابل اثبات است. سنخیت افعالی میان خدا و خلق نیز با توجه به سنخیت ذاتی میان آن دو و نیز سنخیت ذاتی هرکدام از این دو با افعال شان فهمیده می‌شود. سنخیت میان خالق و مخلوق از جمیع جهات نیست و جهات تباینی نیز میان این دو وجود دارد که ما را از افتادن در دام تشبیه مصون می‌دارد. این جهات تباین حاصل شدت و لاحدی وجود خداوند و نیز ضعف و محدودیت وجود مخلوقات است. برداشت ماهوی از مسأله‌ سنخیت، فهم ناصحیح از اراده مطلق الهی و تفسیر نادرست آیات و روایات منجر به وارد کردن اشکالات متعددی بر مسأله سنخیت میان خدا و خلقگردیده است.

قرآن کریم دو دیدگاه متفاوت و در عین حال سازگار با هم نسبت به انسان دارد؛ نگاهی آرمان گرایانه در مقام تشریع و تکلیف و در عین حال دیدگاهی واقع گرایانه در مقام امتثال اوامر الهی. در نگاه نخست – که نگاه قرآن به انسان در مقام تشریع است- قرآن کریم معتقد است که تمامی انسان ها این قابلیت و توانایی را دارند که به کمال نهایی خویش دست یابند و این توقع از تمامی انسان ها، توقعی به جاست. اما از منظر دیگر- که دیدگاه قرآن به انسان در مقام امتثال است- معتقد است که اکثر انسان ها در واقعیت نخواهند توانست به این مهم نائل آیند. از منظر ملاصدرا با اصولی مانند اصالت وجود، حرکت جوهری نفس، اتحاد عاقل و معقول و دیگر اصول حکمت متعالیه می توان گفت که نفس انسان با حرکت جوهری خویش و با انتخاب معقولات متناسب و در مجموع با تربیت صحیح عقل نظری و عقل عملی این توانایی و قابلیت را دارد که خود را به مرحله تجرد تام برساند. اما در عین حال اکثر انسان ها از این امر مهم غافل شده و لذا در عمل راه دیگری را در حیات خویش اتخاذ می کنند.