جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در معناشناسي نوين، کنش هاي زباني و هويت ارزشي عناصر آن مبتني بر روابط معنايي است که در ساخت ميدان هاي معنايي ظهور مي يابد. عنصر اطاعت و مشتقات آن از مهم ترين واژگان کانوني در قرآن کريم است و معناشناسي اين واژه و ساختارهاي زباني آن سهم بزرگي در کشف جهان بيني قرآن کريم و نظام معنايي آن دارد. پژوهش پيش رو، نخست معناي اطاعت و تطور معنايي آن را در دو دورة پيش از نزول و عصر نزول قرآن با رويکرد درزماني بررسي مي كند و سپس با روش توصيفي ـ تحليلي و با رويکرد هم زماني و تحليل حوزه اي معنا، به واكاوي روابط اين مادة زباني وحي در سه سطح هم نشيني، جانشيني و تقابل معنايي با ديگر واژه هاي مرتبط قرآني، در دو حوزة کلان نظام تشريعي و تکويني قرآن کريم مي پردازد. در جهان بيني قرآن کريم، اطاعت در نظام تشريعي در فضاي ايمان و انقياد نظري از خداوند تصوير شده است و هم سويي آن با اطاعت پذيري همه موجودات در نظام تکوين، در گرو انقياد ماندگار و پرواي پايدار از خداوند است. به طور کلي مي توان گفت ميدان معنايي مادة اطاعت در سطوح پيش گفته، تداعي بخش نظام دقيقي است که بر محور توحيد در جهان هستي در دو بُعد تکويني و تشريعي جريان دارد و سعادت انسان در زندگي فردي و نظام اجتماعي در پرتو بهره مندي از عنصر اطاعت پايدار مي ماند؛ چنان که سرکشي از فرمان خدا موجب سقوط انسان در عذاب خوارکننده خواهد بود.

خداي سبحان در قرآن به اهداف نزول قرآن اشاره فرموده است. نوع هدف از نظر کلان و خُرد بودن و رابطة ميان اهداف و جامعيت آنها نسبت به همة آيات قرآن به صراحت ذکر نشده است. افزون آنکه اهداف مزبور در سوره ها و آيات مکي و مدني توزيع شده، و به تناسب شرايطي که حکمت اقتضا مي کرده، به برخي از آنها اشاره شده است. همين مطلب موجب گشته تا دانشمندان تفسير و علوم قرآن دربارة اهداف قرآن و نظام وارة حاکم بر آنها تصويرهاي گوناگوني داشته باشند. اين مقاله ديدگاه هاي قرآن پژوهان را در اين باره بررسي، و نکاتي را در باب روش ترسيم دقيق اين نظام واره بيان مي کند. حاصل بررسي اينکه هرچند ديدگاه هاي يادشده عمدتاً مستند به آيات قرآن هستند، در مرحلة تحليل اهداف کلان و جزئي و نسبت و نظام واره هاي ميان آنها دچار کاستي هايي شده اند. عمدة اين کاستي ها ناشي از کم توجهي به متغيرهايي چون اجتماع و افتراق بيان اهداف در آيات و سوره ها، مخاطبان هر يک از اهداف و نيز مقاطع بيان هر يک از اهداف در سير نزول و نيز نظام واره اي برگرفته از هندسة معارف قرآن است.

خداوند متعال انسان را آفريد و در او نيرو و کششي دروني به سمت خيرات و خوبي‌ها و صراط مستقيم قرار داد. اين نيروي دروني «فطرت» ناميده مي‌شود. گاهي در بين انسان‌ها کساني ديده مي­شوند که در مسيري برخلاف فطرت خويش حرکت مي­کنند و به گم‌راهي مي­افتند. نوشتار پيش‌رو با هدف شناسايي عواملي که سبب انحراف فطرت از مسير اصلي­اش مي­شود، به رشتة تحرير درآمده است. اين مقاله با روش تحقيق استنادي و با مراجعه به تفاسير قرآن کريم، نگاشته شده است. در اين مقاله، براساس آيات قرآن کريم يازده عامل (وسوسه­هاي شيطاني، غفلت، کبر و خودبيني، پندارگرايي، دنياگرايي، زنگار دل، پيروي از هواي نفس، دوست ناباب، شخصيت‌گرايي، پيروي نسنجيده از اكثريت ناآگاه، و گسستن پيوند ايمان و خانواده) به عنوان عواملي که سبب خاموشي نور فطرت مي­گردند، بررسي شده است. در پايان نيز راه‌کارهايي براي پيش‌گيري از ورود به اين انحرافات بيان شده است.

پژوهش حاضر درصدد است تا علم به غيب امامان عليه السلام را از منظر قرآن کريم بررسي و اثبات كند. شيوة بحث در اين پژوهش تحليلي، مبتني بر روش تفسير موضوعي است. از آية رؤيت اعمال (توبه:105) به دست مي آيد که علاوه بر خدا و رسول او صلي الله عليه و آله، جمعي از مؤمنان نيز حقيقت و باطن اعمال مردم را در دنيا مي بينند. ازآنجاکه مشاهدة حقيقت اعمال به صورت عادي براي عموم مؤمنان امکان پذير نيست، مراد مشاهده اي است که با موهبت الهي توسط برخي از اولياي الهي يعني امامان معصوم عليه السلام انجام مي شود. از آية امت وسط (بقره:143) نيز به دست مي آيد که جمعي از امت پيامبر صلي الله عليه و آله، گواهان بر امت در روز قيامت هستند. چنين شهادتي نيز بدون برخورداري از علم غيب به اعمال بندگان امکان پذير نخواهد بود. شواهد نقلي نيز مؤيد اين هستند که پس از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله کسي جز امامان معصوم ادعاي علم غيب و ملکوت عالم را نداشته است. مرتبه اي از علم غيب نيز براي برخي اولياي خاص الهي ثابت است؛ اما مرتبة کامل آن ويژة پيشوايان معصوم عليه السلام است.

«تفسير قرآن به قرآن» روش علامه طباطبايي براي تفسير کتاب الهي است. در اين روش در فهم الفاظ قرآن، به عرف و فهم عامه تنها به عنوان امري ابتدايي براي تحقق موضوع تخاطب نگاه مي شود و ملاک اصلي در فهم، آيات ديگر هستند؛ به گونه اي که به قرآن به عنوان مجموعه اي واحد نگاه مي شود و تمامي آيات ناظر به يکديگر در نظر گرفته مي شوند و بر اين اساس، لفظ، معنا و يا مصداق خود را مي يابد. البته ممکن است از نگاه عرف، معنا و يا مصداق لفظ متفاوت باشد كه پس از آن مسئلة تطبيق مطرح مي شود. بر اين اساس، مفاهيم آيات قرآن منطبق بر مصداقي خاص مي شوند که در اين بخش روايات اهل بيت عليهم السلام نقش ويژه پيدا مي کنند. بنابراين مي توان گفت روش علامه مشتمل بر دو بخش تفسير و تطبيق است و تبيين آن مي تواند ارائه دهندة روشي ممتاز در تفسير قرآن باشد. نوشتة حاضر با بررسي مقدمات تفسير قرآن به قرآن، به تبيين اين مسئله در روش تفسيري علامه مي پردازد.

«عزت نفس» احساس ارزشمندي و توانمندي است. تبيين جايگاه و مؤلفه‌هاي عزت نفس در قرآن و روايات، اهميت آن در اخلاق اسلامي را آشکار مي‌کند؛ زيرا قرآن و روايات مهم‌ترين منبع اخلاق اسلامي است. تبيين مؤلفه‌هاي عزت نفس در قرآن و روايات، زمينة مناسبي براي تدوين راه‌کارهاي تقويت آن با رويکرد اسلامي فراهم مي‌کند. تقويت عزت نفس با رويکرد اسلامي، بسياري از آفات تقويت عزت نفس با رويکرد روان‌شناختي سکولار را ندارد. اين مقاله با روش توصيفي ـ تحليلي مؤلفه‌هاي عزت نفس در قرآن و روايات را جمع‌آوري و دسته‌بندي کرده است. برخي از اين مؤلفه‌ها عبارتند از: احساس ارزشمندي ذاتي، احساس توانمندي به‌واسطة نصرت الهي، احساس ارزشمندي در دنيا، قيامت و آخرت به‌واسطة ايمان و عمل صالح، خودشناسي، ترک ابراز نياز به مردم و ارتباط کريمانه با مردم.