جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

التوحيد و الشرك في القرآن الكريم، نام كتابى است كلامى به زبان عربى كه به قلم آیت‌الله جعفر سبحانى، از علماى شيعى معاصر، مقيم قم به نگارش درآمده است. انگيزه مؤلف از نگارش اين اثر نقد ديدگاه وهابيان در موضوع توحيد در عبادت است كه بر اساس وهابيان، شیعیان را مشرك خوانده و از ربقه اسلام خارج مى‌دانند. مؤلف با يادآورى اين نكته كه على رغم توافق تمام فرق اسلامى در موضوع توحيد در عبادت، برخى از آنها برخى ديگر را به جهت بعضى باورها مشرك خوانده و مصداق موحد نمى‌دانند. به گفته مؤلف تاكنون بسيارى از انديشمندان در صدد حل اين مشكل برآمده، ولى هيچ كدام به حل مشكل با تمركز بر آيات كريمه قرآن نپرداخته‌اند؛ اما وى درصدد است با عطف توجه به آيات قرآنى به بررسى موضوع توحيد و شرك پرداخته و حكم مواردى نظير توسل، تبرک و درخواست شفاعت از رسول اكرم(ص) و امامان معصوم(ع) و...، را كه به استناد آنها شیعیان متهم به شرك مى‌شوند، بيان دارد. مؤلف در آغاز به بيان مراتب توحيد، كه اساس و بنيان دعوت تمام انبياء الهى است، مى‌پردازد. اين اقسام عبارتند از: -

با تتبع در آثار تفسیری جهت رسیدن به تأویلات عرفانی دو روش کلی وجود دارد؛ اول روش کشفی الهامی که مختص به صاحبان ذوق و اهل کشف و شهود است که مدعی‌اند حقایق باطنی کتاب تکوین و کتاب تشریع را شهود کرده و تطابق کامل بین این دو کتاب را با تمام وجود در درون خود، حس کرده‌اند و لذا از آیات قرآنی حقایقی را می‌فهمند که دیگران از فهم آن عاجزند. روش دوم، کاربست روش‌های فنی عمومی است، بدین معنا که حتی کسانی که اهل کشف و شهود نیستند به‌وسیله این روش‌ها بتوانند به برخی از معانی باطنی قرآن راه پیدا کنند و حتی اگر حقیقت آن‌ را هم نفهمند، بتوانند از طریق قواعد و مبانی مورد پذیرش عموم مردم به آن‌ علم پیدا کنند. محقق قونوی از هر دو روش برای فهم نصوص دینی بهره برده است. لیکن بیشترین تأکید مقاله حاضر، بر روش فنی عمومی وی است چرا که این روش می‌تواند مورد استفاده عموم متفکران اسلامی واقع شود. به نظر نگارندگان مبانی این روش تفسیری قونوی را می‌توان به سه دسته کلی تقسیم نمود: مبانی هستی‌شناسی، معرفت‌‌شناسی و زبان‌شناختی. این نوشتار ضمن تبیین این مبانی درصدد تبیین این نکته است که روش تفسیر عرفانی قونوی مبتنی‌بر اصول استواری است که در کنار جهت‌گیری عرفانی و توجه به جنبه‌های باطنی و معنوی و کشف اسرار و اشارات، از نگرش زبان‌شناختی در تفسیر آیات و احادیث نیز غفلت نکرده است

هدف از این پایان نامه ارائه دیدگاهی قرآنی در مورد " حیات " به ویژه حسات انسان و بدست دادن برنامه قرآن کریم برای انسان جهت نیل به مراتب برتر حیات است لذا سعی در پاسخ یابی به سوالاتی چون انسان چگونه به مراتب برتر حیات دست می یابد ؟ از دیدگاه قرآن کریم ، مفهوم حیات و موت چه می باشد آیا حیات امری دو مراتب است ؟ نشانه های حیات انسانی چیست ؟ عوامل و موانع تکامل حیات انسانی چه می باشد ؟ را دارد . براساس فرضیه های تحقیق انسان با بکارگیری قوای ادراکی خود پیام آیات و پیشوایان حق را دریافت نموده و به آن ایمان می آورد در این حال هر عمل صالح او که پاسخی است به دعوت امامان حق که اورا بهره مند از حیات نو و طیبه می نماید و هر اندازه که از قوای ادراکی خود بهره نگیرد فریب دنیا و دعوت پیشوایان آتش او را به زشت کاری و در نتیجه محرومیت گرفتار می سازد . تحقیق حاضر که به روش کتابخانه ای انجام یافته مشتمل بر چهار فصل است در فصل اول ، پس از گذری به تعریف حیات و موت در برخی علوم ، مفهوم آن در دیدگاه قرآنی پس از بررسی آیات مربوطه ارائه شده است . در فصل دوم شواهد قرآنی دو مراتب بودن حیات ذکر شده و مراتبی چند از حیات یعنی حیات خداوند ، حیات انسانی ، حیات حیوانی ، حیات نباتی و حیات در جمادات معرفی شده است . در فصل سوم وجوه مختلف حیات انسان از جمله دنیا و آخرت و نیز دنیا خواهی و آخرت خواهی همچنین هدف از تقدیر موت و حیات مورد مطالعه قرار گرفته است در فصل چهارم پس از بیان آثاری چند از حیات برتر انسانی عوامل و موانع تکامل حیات برتر انسانی دسته بندی و بیان شده است . اراده خداوند به عنوان عوامل واسطه و بکارگیری قوای ادراکی و استجابت عملی دهوت پیوشایان حق به عنوان عوامل زمینه ساز تکامل بیان شده است . براساس نتایج حاصل از تحقیق علاوه بر اثبات فرضیه مذکور ، حیات سراسر اجزاء هستی را فراگرفته است ، حیات انسان بنابر اختیاری که دارد می تواند یا فراترین یا فروترین درجه حیات باشد و تقدیر حیات و موت برای آزمون انسان است تا با نیکوکاری هرچه بیشتر به حیاتی هرچه والاتر دست یابد و حیات انسانی دارای آثاری است همچون علم ، اطمینان و آرامی ، دلپذیری حق و راستی ، عدم خوف و حزن و دوستی و محبتی پایدار میان بهره مندان از این حیات است .

مقاله حاضر تلاش می کند تا نظریه و الگوی جنگ نرم را در چهارچوب گفتمان انقلاب اسلامی، فهم و تحلیل نماید. پرسش از چیستی جنگ نرم در جامعه علمی ما مهم و دارای ارزش راهبردی بالایی است. دلیل این امر به تنوع و تعدد تعاریف ها و همچنین غلبه رویکردهای غیر ایرانی اسلامی در تحلیل جنگ نرم باز می گردد. به همین خاطر است که الگوهای مدیریت برآمده از این نظریه ها، کارآمدی لازم را در جامعه ایران ندارند. نگارنده در مقاله حاضر با اتخاذ رویکردی قرآنی تلاش دارد تا ضمن پاسخ گویی به سوال از «چیستی جنگ نرم و شناسایی ارکان اجرایی آن»، زمینه مناسب برای طراحی الگوی راهبردی مدیریت این جنگ ها را فراهم سازد. در این مقاله مولفه های پیشنهادی محقق برای طراحی الگوی موثر مدیریت جنگ نرم از منظر اسلامی آمده است. نتایج تحقیق دلالت بر آن دارد که: تربیت دینی، بنیاد اخلاقی قدرت سیاسی و منابع نرم افزاری قدرت، (به مثابه ارکان اساسی انقلاب اسلامی در ایران) سه هدف اصلی در جنگ نرم بر ضد انقلاب اسلامی ایران به شمار می آیند و بر این اساس، مولفه های راهبردی الگوی مدیریت جنگ نرم ایران نیز لازم است متوجه تقویت جایگاه منابع نرم افزاری قدرت، صیانت از اصول اخلاقی نظام اجتماعی و بالاخره تلاش برای ترویج الگوی تربیت ایمانی در جامعه اسلامی، باشد.

مفهوم معنویت در گفتمان اسلامی دارای ظرفیت بسیار بالایی است که می تواند در اغلب حوزه های حیات علمی و عملی کنونی بشر، تغییرات بنیادین ایجاد کند. محدود کردن معنویت به امری صرفاً فردی و درونی ما را از کاربردهای فراوان و موثر آن در عرصه اجتماع و سیاست محروم کرده است. بیگانگی قدرت با معنویت، سیاست را به عرصه تنازع در دنیاطلبی آن هم با ادعای اخلاق مداری مبدل ساخته است. در بحث از قدرت به عنوان مهمترین مقوله علم سیاست، در حال حاضر گفتمان قدرت نرم در ساحت نظر و عمل تفوق یافته است.سوال اصلی این پژوهش چیستی «قدرت معنوی در قرآن کریم» است که در وهله دوم سوال از منابع، انواع، ویژگی ها و کاربرد های آن مطرح می شود. مفهوم قدرت معنوی که از انواع سخت و نرم قدرت متمایز یوده و ماهیتی متفاوت دارد از آموز ها و معارف قرآن کریم قابل دریافت است. اگر معنویت به عنوان منبع قدرت معنوی از امری صرفاً فردی و درونی، به امری اجتماعی مبدل شود بگونه ای که فرد، جامعه و دولت به وصف معنوی درآیند قدرت معنوی تولید می شود. معنویت جریان و حرکت در مسیر تالّه (الاهی و نورانی) شدن است بدین معنا که فرد، جامعه و حتی دولت با تمام نهادهایش می توانند رنگ خدایی(صبغه الله) گرفته و خداگونه شوند.قدرت معنوی در قرآن کریم با توجه به ماهیت، منابع، گونه ها و کاربردهایش دارای چنان قابلیت و ظرفیتی است که می تواند اثر همه انواع قدرت اعم از سخت و نرم را کمرنگ کرده و خود به گفتمان غالب بدل شود؛ چرا که با توجه به گرایش اغلب جوامع غربی و شرقی به سمت معنویت گرایی، آینده جهان در دست کسانی خواهد بود که بتوانند اندیشه های معنویت گرایانه خویش را در فرهنگ عمومی، سیاست و حتی اقتصاد تثبیت کنند و چنین فرصتی برای گفتمان اسلامی در علوم اجتماعی بویژه سیاست مهیاست.

نتایج بدست آمده از این رساله به شرح ذیل است: 1) متأسّفانه در اثر خوش باوری برخی از مفسّران و مورّخان مسلمان، بیشترین روایات اسرائیلی به منابع تفسیری و تاریخی اهل سنّت نفوذ کرده و در اثر غفت و سهل انگاری دانشمندان شیعی، به بعضی منابع تفسیری شیعه نیز راه یافته است. 2) عمدة پژوهشها وتحقیقات علمی خاورشناسان با اهداف و اغراض ویژه و همراه با پیش فرضهای معین آنان و غالباً از طریق منابع اهل سنّت صورت گرفته و در نهایت به نام اسلام و مسلمانان به نحو عامّ شهرت یافته است. 3) دانشمندان و محققان بنامِ شیعی به خاطر توجّه خاصّ و اعتماد به سیرة معتبر قولی وعملی اهل بیت پیامبر علیهم السلام به ندرت در دام راویان اهل کتاب و روایات آنان گرفتار آمده و لذا کمترین روایات اسرائیلی را در تفاسیر خود آورده اند. 4) با مطالعة دقیق در اسناد روایات تفسیری و نمونه هایِ اسرائیلیات ارائه شده، این حقیقت آشکار می گردد که در تمامیِ آنها کم و بیش از ردّ پایِ برخی از دانشمندان اهل کتاب و یا متأثران از آنان، دیده می شود. 5) خوش بینی بیش از حدّ به صحابه وتابعین از سویِ عامّه و کم توجّهی آنان به اهل بیت (ع) یکی از ریشه ها و انگیزه های اصلی پیدایش و گسترش اندیشه های خرافی و اسرائیلیات گردیده است. 6) در این تحقیق، تا حدودی چهرة حقیقی پیشوایان معصوم دینی (ع) در برخورد قاطع با جریانهای انحرافی و دفاع از حریم قرآن و دین نشان داده شده است.

واژه عقل ومشتقات آن در زبان عربی، پیش از نزول قرآن کریم بر مفاهیمی خاص دلالت می‌کرد که در این نوشتار با مراجعه به آراء اهل لغت و نیز سروده‌های عربی واکاوی خواهد شد. آنگاه با بررسی مفهوم عقل در قرآن کریم به عنوان یک حوزه معنایی و برترین مفاهیم هم‌نشین و هم معنا و جانشین آن با تکیه بر تفسیر گرانسنگ التبیان شیخ طوسی کارکردهای عقل تبیین خواهد گشت.

گونه ‏شناسی تفاسیر قرآن کریم با توجه به حجم انبوه متون تفسیریِ تولیدگشته در طول تاریخ اسلام، به یکی از مهمترین دغدغه‏ های پژوهشگران قرآنی در سده اخیر تبدیل شده است. طبقه‏ بندی تفاسیر بر اساس «روش‏ها و گرایش‏ها»ی تفسیری و نیز «ادوار تاریخی» که از سوی اندیشمندان مسلمان و همچنین مستشرقان پیشنهاد شده، به رغم نقاط مثبتی که دارد، از نقاط ضعفی رنج می‏برد و در نتیجه نیازمند ارائه گونه‏شناسی‏های تکمیلی است. از همین روی این نوشتار تلاش کرده است تا علاوه بر ذکر کاستی‏ها و نقایصِ طبقه‏ بندی‏های رایج، طبقه ‏بندیِ جدیدی مبتنی بر دو رویکرد کلانِ «انسان محوری» و «کلام محوری» پیشنهاد دهد. بر این اساس، تفاسیر انسان محور سعی در ارائه برداشت‏های تفسیری متناسب با نیازها و گفتمان‏ های زمانه‏ ی مخاطبان خویش دارند. این در حالی است که تفاسیر کلام محور به تولید متون تفسیری مبتنی بر میراث تفسیری گذشتگان و با اثرپذیری از سنت فهم قرآن کریم دست می‏زنند.

یکی ازکاربرد هایی که برای عقل نزد معتزله درتفسیر قرآن رایج است ، عقل به معنای قوه ی تأویل بخشی به ظواهر آیات است ؛ زمخشری که از پیشوایان مکتب اعتزال بود و نسبت به عقاید اعتزالی خود تعصب داشت، سعی کرد به دفاع از آموزه های خود برآید و در پرتو نور عقل، با تکیه براصول عقلی و منطقی و با درک عمیق مباحث علوم بلاغی، تفسیری با رویکردی کلامی، ادبی -بلاغی بنگارد و آیاتی را که با اصول معتزله مخالف است تأویل کند. او تشبیهات قرآنی را نوعا تمثیل دانسته است زیرا تمثیل نیازمند تآویل است و توانسته است بر این اساس بسیاری از آیات از جمله آیاتی را که اضلال، و طبع، و اغواء، و امثال آن را به خدا نسبت می دهد ، تاویل کند .به عقیده وی، تمثیل، علاوه بر امور محقق، در مفروضات و متخیلات ذهنی نیز صورت می گیرد. او تخییل را نیز در تاویل آیات قرآن به ویژه متشابهات بسیار مهم وسودمند دانسته واز آن در تفسیر و تأویل آیات ، به خوبی بهره برداری کرده است . عقل گرایی او در تفسیر و تاویل آیات دارای کنایه نیز سبب شده است که بیان کند در کنایه معنایی خلاف معنای ظاهری جمله قصد می شود بدون آنکه نسبت به مفردات جمله حقیقت یا مجاز اعتبار گردد.

در این مقاله­ ضمن تبیین اخلاق خاص قرآن که می­توان آن را «اخلاق عرفانی قرآن» نامید، تطبیق آن با عرفان به­ویژه عرفان عملی صورت ­گرفته است. علامه طباطبایی ذیل تفسیر برخی آیات قرآن از سه نوع اخلاق «مادی- فلسفی»، «عام انبیا» و «خاص قرآن» نام برده و نوع اخیر را مخصوص اسلام و غیر مسبوق به سابقه معرفی نموده است. با تأمل در ماهیت، مبانی و اهداف این نوع اخلاق، مشاهده می‌گردد که تشابهات فراوانی میان آن و عرفان عملی وجود دارد. ازاین‌رو این پژوهش با بیان ماهیت اخلاق خاص قرآن، آن را با عرفان نظری و عملی نیز تطبیق خواهد داد؛ زیرا این دو در مبانی، روش‌ها و اهداف بسیار با یکدیگر همخوانی دارند.