جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به مباحث کلی و مهم مرتبط با قران که وجهی از وجوه قران را مطرح کرده یا به پرسشی از پرسشهای مربوط به قرآن پاسخ میدهد دانشهای قرانی اطلاق میشود. این دانشها شامل مبحث وحی، نزول، سبب نزول ، اعجاز و... است. شناخت این دانشها یکی از مهمترین مباحثی است که در شناخت اهداف خداوند در به سعادت رساندن بشر در دنیا و آخرت موثر است تفسیر جامع البیان عن تأویل آی القرآن در قرن سوّّم هجری توسّّط ابوجعفر محمّدّ بن جریر بن یزید بن کثیر بن غالب طبری به نگارش در آمده است. ایشان در مقدمه و در لابلای تفسیر آیات به این علوم اشاره کرده است از آن جا که مفسردر مقدمه صرفا به بحث اعجاز قرآن و تحدی به طور مختصر پرداخته است. از این رو این پایان نامه با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی تأثیردانشهای قرآنی وحی و نزول ،سبب نزول، اعجاز و تحدی و نسخ در درون تفسیر طبری پرداخته است. حاصل این بررسی این است که طبق این تفسیر ،شیطان در القای وحی الهی بر پیامبر )صلوات الله علیه وآله( دخالت داشته است که در این پایان نامه دیدگاه وی مورد نقد قرار گرفته است. ایشان درباره نزول دفعی میگوید که خداوند اول قرآن را از آسمان دنیا به بیت العزه به طور دفعی و یکباره نازل کرده و از آنجا در شرایط مختلف به تدریج بر پیامبر)صلوات الله علیه وآله( نازل کرد. طبری به اسباب نزول آیات را بیان کرده است ولی به اعتبار روایات توجه نداشته و صرفا به نقل روایات اسباب نزول اکتفا کرده است. طبری در مبحث اعجاز ،قرآن را دلیل بر صدق نبوت رسول خدا )صلوات الله علیه وآله( دانسته است. در بیان وجوه اعجاز نیز گرچه همه وجوه مورد توجه مفسران بیان نکرده ولی به امی بودن پیامبر )صلوات الله علیه وآله( و عدم اختلاف در قران و اخبار غیبی اشاره کرده است. وی نسبت به نظریه صرفه معتقد است خداوند متکبران را نسبت به درک و عبرت آموزی از معارف قران و ایمان به خدا و رسول منصرف میکند. وی در ذیل آیات تحدی به مبارزه طلبی خداوند به منکران اشاره کرده و عاجز بودن آن را نیز پذیرفته است. درباره ناسخ و منسوخ، نسخ حکم و بقای تلاوت را قبول دارد و به آیات ناسخ و منسوخ بسیاری اشاره کرده است.

فضل الرحمان (1919-1988) اندیشمند پاکستانی ـ آمریکایی یکی از مطرح ترین نواندیشان دینی معاصر است که پس از سال‌ها تحقیق و تدریس در دانشگاه های اروپا و آمریکا و تأمل در فلسفه ی اسلامی، قرآن و وحی، تاریخ زمان پیامبر، تفسیر، نقد تفسیر و نگاه غربیان به این مقوله ها، کوشید در آثار متعددش قرائتی نو و راهگشا از اسلام و قرآن به دست دهد. درک و دریافت او از قرآن نواندیشانه و مبتنی بر اخلاق است و در عین حال بناست تا پاسخگوی پرسش ها و انتظارات جوامع اسلامی از دین و قرآن باشد و نیز راه برون شدی بگشاید بر چالش قدیمی و ریشه دار سنت و مدرنیسم در جهان اسلام. کتاب اسلام و مدرنیته: تحول یک سنت فکری یکی از مهم ترین آثار فضل الرحمان است که به رغم انتشارش در سال ۱۹۸۲، در ایران کم‌تر شناخته شده است. فضل الرحمان در این کتاب به بررسی و تحلیل موضوعاتی همچون شکل-گیری تدریجی فرهنگ و تمدن اسلامی، واکنش جوامع اسلامی در برابر تمدن غرب، انفعال مسلمانان در برابر علوم غربی و راه های برون رفت از چالش جدی سنت و مدرنیسم توجه کرده است. همچنین از مهم ترین محورهای این کتاب طرح نظریه‌ی دوحرکتی فضل الرحمان در باب تفسیر با نگاهی هرمنوتیکی است. این پایان نامه ضمن ترجمه ی کتاب، مروری می کند بر زندگی و زمانه ی فضل الرحمان و سیر آرا و اندیشه های او و از همه مهم تر رهیافت های قرآنی و اندیشه های تفسیری او را با محوریت نظریه ی دو حرکتی اش تحلیل و بررسی می کند.

درباره حروف مقطعه ی قرآن کریم، دیدگاه های مختلفی ارائه شده است از مهمترین آنها دیدگاه علامه طباطبایی است که معتقد است تدبر در سوره‌های دارای حروف مقطعه مشترک، نشان می‌دهد که مضامین و سیاق آنها با یکدیگر مشابه و متناسب اند؛ به طوری که این شباهت در سایر سوره‌ها دیده نمی‌شود. نگارنده در پی ارزیابی این دیدگاه علامه طباطبایی برآمده است؛ لذا به بررسی دقیق تمام آیاتِ( قریب به ۲۷۰۰آیه) ٢٨سوره‌ی دارای حروف مقطعه‌ی مشترک (از بین ٢٩سوره)، شامل سوره‌های ص، ق، یس، طه، احقاف، جاثیه، زخرف، دخان، غافر، فصّلت، شوری، نمل، شعراء، قصص، بقره، آل‌عمران، عنکبوت، لقمان، روم، سجده، ابراهیم، هود، یونس، یوسف، حجر، اعراف، رعد، مریم، در سه محور اعتقادی، اخلاقی و عبادی با لحاظ نمودن افراد مورد خطاب شامل مؤمنان، مشرکان، اهل کتاب و منافقان پرداخته‌ است. به همین منظور پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی، سور دارای حروف مقطعه‌ی مشابه را بررسی و با مقایسه‌ی مضامین آنها با یکدیگر دیدگاه علامه طباطبایی در این باره ارزیابی کرده است، یافته های تحقیق حکایت از آن داشت که دیدگاه علامه طباطبایی در برخی موارد صحیح بوده و در برخی موارد ناتمام باشد.

تفسیر البیان فی الموافقه بین الحدیث و القرآن به تألیف علامه طباطبایی، به‌صورت ترتیبی و با روش تفسیر قرآن با قرآن، و قرآن با روایت با رویکردی عقلی و ادبی، برخی از آیات را علاوه بر تفسیر، با روایات نیز موافقت می‌دهد. در مواجهه‌ی روایات با آیات، گاه مراد آیه تعمیم یا تضییق می‌شود و گاه بدون تغییر باقی می‌ماند. روش علامه در صورت نخست چنین است که با کمک از تمام قرائن درون‌متنی همچون سیاق و قرائن برون‌متنی مانند عقل، معنای آیات را به‌گونه‌ای توسعه یا حصر می‌دهد که توفیق بدون تصرّف و تغییر در معانی، شکل بگیرد. برای ایجاد این موافقت که یک‌طرف آن احادیث است، ملاک‌ها و ملاحظاتی برای گزینش روایات در این اثر دیده می‌شود: ملاک‌هایی که مربوط به مصدر حدیث است؛ مانند تعدد منبع و طرق و اشتراک میان فریقین و نقل از محدّثین معتبر و قرابت معنایی با روایات و ملاحظاتی همچون توجه به گونه‌های مختلف روایی به‌منظور نشان دادن چگونگی عرضه آن احادیث بر قرآن و توجه به احادیثی که متخالف با یکدیگرند و احادیثی که رویکرد کلامی و همچنین اخلاقی دارد. درنهایت علامه برای این توفیق، با قرائن و شواهدی چون سیاق و عقل و آیات مرتبط و روایات، در بعضی از مواقع حکم به موافقت و در بعضی دیگر حکم به عدم موافقت می‌دهد. این نوشتار پس از بررسی متن این تفسیر، با روشی کتابخانه‌ای و تحلیلی به این نتیجه رسیده که علامه با تکیه‌بر تجمیع قرائن درون‌متنی و برون‌متنی، یک اثر تفسیری جامع روایی خلق کرده است.

در این مقاله ابتدا مهم ترین دلیل های ثبات حرکت جوهری مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. دو دلیل از پنج دلیل حرکت جوهری به کمک نقادی برخی از معاصران و سایر دلیل ها با استدلال هایی جدید و ابتکاری ابطال شده اند. سپس تفسیرهایی که صدرا با توجه به نظریه حرکت جوهری ارایه داده است، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. به این منظور، کلیه آیاتی را که صدرا تحت تاثیر این نظریه، بر خلاف معنای ظاهری تفسیر کرده است، جمع آوری شده و با توجه به سایر آیات، روایات، معنای ظاهری و متبادر از الفاظ و خصوصیاتی که در فلسفه برای حرکت جوهری بیان شده است. صحت و سقم انطباق با حرکت جوهری معین شده و این نتیجه به دست آمده است که هیچ یک از برداشت های صدرا (تحت تاثیر نظریه حرکت جوهری) از آیات قرآن، درست نیست.

کتاب اعجاز القرآن باقلانی در میان مسلمانان از جایگاه والایی برخوردار شد، چنانکه در موضوع خود مدتها مرجع بلامنازع بوده است. طرح و بررسی موضوعات متنوع علوم قرآنی در این کتاب حاکی از جامعیت علمی مؤلف آن است. او ضمن نقد اشعار شعرای بزرگ عرب به منظور اثبات اعجاز قرآن، جنبه های بلاغی و کلامی اعجاز را بیان داشته است؛ که در همین راستا به برخی از سرقات او نیز اشاره می شود.

مقاله «تشیع و قرآن» اثر مستشرق یهودی «بارآشر» است، که با تأکید بر برخی اقوال ناصواب و برجسته نمودن بعضی از فرقه‌های نادر و حتی مطرود شیعه، درصدد ارائه تصویری غیرواقعی از نگاه شیعه پیرامون قرآن کریم می‌باشد. مقاله مزبور در دایرةالمعارف قرآن (لیدن) منتشر شده که یکی از دایرةالمعارف‌های برجسته و مورد رجوع جهانی پیرامون قرآن کریم است و مطالب آن در سراسر جهان مورد رجوع و استناد قرار می­گیرد. نوشتار پیش رو ضمن اشاره به محتوای مقاله مذکور، نظریات ناصواب بارآشر درباره‌ نگاه شیعه به قرآن را با استفاده از مصادر معتبر شیعی و استدلال‌های متقن در بوته نقد قرار داده است. این مقاله در آغاز به معرفی سوابق علمی مؤلف پرداخته و در ادامه هر یک از بخش‌های مقاله مذبور را به همراه ذکر موارد ناصواب آن به اختصار ارائه کرده و سپس نقد هر قسمت به صورت مجزا و با تکیه بر منابع مهمی که مؤلف از آن‌ها استفاده چندانی ننموده را بیان کرده است

خداوند نعمت های مادّی و معنوی بسیاری به انسان ارزانی داشته و تمام ابعاد زندگی بشر را مورد توجه قرار داده است که مهم ترین آن ها، نعمت ولایت و هدایت انسان است. بنابراین انسان باید این نعمت ها را بشناسد و به صورت صحیح از آن ها بهره گیرد تا به کمال معنوی برسد. این رساله، نعمت های مادی و معنوی الهی را به طور عام و مطلق مورد بررسی قرار داده و در یک مقدمه و پنج فصل تنظیم شده است: مقدمة این رساله، ضرورت شکر در مقابل نعمت ها را برای فرد و جامعه روشن می کند. فصل اول درباره کلیات و تعریف موضوع است. فصل دوم به مفهوم شناسی نعمت و ارکان آن اختصاص دارد. فصل سوم، مصداق هایی از نعمت های مادی و معنوی را بیان می کند. فصل چهارم درباره زمینه عوامل جذب و تغییر نعمت است. فصل پنجم، وظایف انسان نسبت به نعمت ها را مورد بررسی قرار داده است.