جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیة الله شیخ محمد سند در ماه رجب سال 1382ق در بحرین دیده به جهان گشود. پدرش از تجار بحرین و از ارادتمندان خاندان عترت به ویژه حضرت سید الشهدا (علیه السلام) بود. به سبب نبوغ و استعداد سرشار، پیش از پنج سالگی وارد دبستان شد و در پانزده سالگی دبیرستان را به پایان رساند. سپس با بورس تحصیلی در رشتۀ مهندسی وارد دانشکدۀ «دیوید گیم» لندن شد و پس از یک سال از این دانشکده فارغ التحصیل گردید و سال بعد با گذراندن بعضی از دروس دیگر، به دانشکدۀ تخصصی «امپریال» پیوست.

«معارف کلامی شیعه» عنوان سری کتاب هایی در موضوع کلام امامیه است كه كتاب حاضر آغازین کتابش است كه به کلیات امامت می‌ پردازد. نویسندگان این کتاب که اغلب از اعضای هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب هستند، مباحث کلی امامت را بطور نسبتا مبسوط مورد بررسی قرار داده و دیدگاه های غالب امامی را در باب آنها ارائه کرده اند، همچنان که در نگاهی کلی، امامت از منظر زیدیه، اسماعیلیه و اهل سنت را نیز گزارش کرده اند.

کتاب «ویژگیهای فکری شیعه» ترجمه کتاب «عقائد الامامیة» نوشته محمدرضا مظفر، پژوهشی حدیثی اعتقادی در اثبات عقاید شیعه و فضایل اهل بیت كه عمدتاً با استناد به متون روایی اهل سنت انجام یافته است. ابتدا مقام اهل بیت و امامت، عصمت و مهدویت از دیدگاه فرقه‏ های اسلامی بررسی شده سپس برخی اتهامات اهل سنت به شیعه گزارش و نقد شده است. به دنبال این بحث نویسنده تلاش كرده با ارائه مستنداتی از كتب اهل سنت موضوعات فكری امامیه مانند شفاعت، توسل، متعه، زیارت قبور، جمع ‏بین دو نماز، تحریف‏ ناپذیری قرآن، علم امام، بداء، تقیه و رجعت را اثبات نماید در پایان تاریخ مختصری از شیعه و منابع و میراث فرهنگی آنها ذكر شده است.

از امامت و ولایت اهل بیت (ع) به عنوان مهم‌ترین رکن اسلام یاد شده است. از نظر شیعه امامت مقامی است الهی که در طول رسالت از جایگاه مهمی برخوردار است. از نگاه متکلمان شیعه امام حداقل دارای سه مقام والاست: 1. مقام علمی؛ 2. مقام معنوی؛ 3. مقام سیاسی. با صرف نظر از دو مقام معنوی و سیاسی، در باره مقام علمی و دامنه علم امام اختلافاتی میان متکلمان و محدثان شیعه وجود دارد. گروهی آن را محدود به حوزه دین شناخت می دانند و گروهی دامنه آن را تا علوم غیبی و فراطبیعی گسترده می انگارند. رساله حاضر در صدد اثبات این نکته است که گستره علم امام علوم و امور غیبی را در بر می گیرد. بدین منظور پس از تبیین مفاهیم کلیدی در فصل اول رساله، ماهیت و منشأ علم امام در فصل دوم مورد بررسی قرار گرفت و آشکار شد که امام دانش خود را از آبشخور پیامبران پیشین، پیامبر اسلام و مقام تحدیث بهره دارد و بخشی از علم امام از نوع لدنی، مستفاد و اشائی است. در فصل سوم دیدگاه صاحب نظران شیعه مورد بررسی قرار گرفت و اثبات شد که قریب به اتفاق اندیش‌وران شیعه شمول علم امام نسبت به امور غیبی را مورد تاکید قرار داده اند. در فصل چهارم رساله اهم آیات که از آنها شمول علم امام نسبت به علوم و امور غیبی است، در دو بخش آیات ناظر به امکان و آیات ناظر به تحقق شمول علم امام نسبت به امور و علوم غیبی، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در فصل پنجم روایات ناظر به شمول علم امام نسبت به امور و علوم غیبی برگرفته از سه کتاب روایی؛ یعنی کافی، بصائر الدرجات و نهج البلاغه مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در کنار آنها برخی از ادله عقلی برای اثبات مدعا برشمرده شد.واژگان کلیدی: امام، علم امام، گستره علم امام، علم غیب امام، ماهیت علم امام، ادله علم امام.از امامت و ولایت اهل بیت (ع) به عنوان مهم‌ترین رکن اسلام یاد شده است. از نظر شیعه امامت مقامی است الهی که در طول رسالت از جایگاه مهمی برخوردار است. از نگاه متکلمان شیعه امام حداقل دارای سه مقام والاست: 1. مقام علمی؛ 2. مقام معنوی؛ 3. مقام سیاسی. با صرف نظر از دو مقام معنوی و سیاسی، در باره مقام علمی و دامنه علم امام اختلافاتی میان متکلمان و محدثان شیعه وجود دارد. گروهی آن را محدود به حوزه دین شناخت می دانند و گروهی دامنه آن را تا علوم غیبی و فراطبیعی گسترده می انگارند. رساله حاضر در صدد اثبات این نکته است که گستره علم امام علوم و امور غیبی را در بر می گیرد. بدین منظور پس از تبیین مفاهیم کلیدی در فصل اول رساله، ماهیت و منشأ علم امام در فصل دوم مورد بررسی قرار گرفت و آشکار شد که امام دانش خود را از آبشخور پیامبران پیشین، پیامبر اسلام و مقام تحدیث بهره دارد و بخشی از علم امام از نوع لدنی، مستفاد و اشائی است. در فصل سوم دیدگاه صاحب نظران شیعه مورد بررسی قرار گرفت و اثبات شد که قریب به اتفاق اندیش‌وران شیعه شمول علم امام نسبت به امور غیبی را مورد تاکید قرار داده اند. در فصل چهارم رساله اهم آیات که از آنها شمول علم امام نسبت به علوم و امور غیبی است، در دو بخش آیات ناظر به امکان و آیات ناظر به تحقق شمول علم امام نسبت به امور و علوم غیبی، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در فصل پنجم روایات ناظر به شمول علم امام نسبت به امور و علوم غیبی برگرفته از سه کتاب روایی؛ یعنی کافی، بصائر الدرجات و نهج البلاغه مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در کنار آنها برخی از ادله عقلی برای اثبات مدعا برشمرده شد.

شواهد روایی و گزارشات تاریخی مویَد این مطلب است که ائمه مقامی عالی‌تر از سایر صحابه داشته و وارثان حقیقی سنت مادی و معنوی رسول خدا می‌باشند. دانشمندان شیعه معتقدند که ائمه(ع) دارای درجه‌ای عالی از علم می‌باشند که فراتر از علم بشری است. ایشان علم خویش را از طریق منابعی کسب کرده‌اند که جنبه افاضی دارد. قرآن، سنت پیامبر(ص)، مصحف علی(ع)، مصحف فاطمه(س)، جفر، جامعه، الهام، تحدیث و روح القدس در شمار منابع علم امامان قرار دارند. برخی از این منابع مانند الهام و تحدیث و القاء روح القدس صرفاً جنبه ملکوتی داشته و بعضی دیگر مانند مصحف علی(ع) و فاطمه(س) و کتاب جفر و جامعه علاوه بر بعد ملکوتی به نحو ظاهری و مکتوب نیز وجود دارند. این رساله با استناد به روایات متعدّد شیعه و سنی به محتوا و ماهیت این منابع پرداخته و ویژگی‌ها و امتیازات هر یک را به تفصیل مورد بررسی قرار داده تا در نتیجه نقد مخالفان را نیز پاسخ گفته باشد. تبیین و تفصیل این منابع، زوایای علوم اهل بیت(ع) را از جهات مختلف آشکار ساخته و نشان می‌دهد که علوم ایشان در همه حال چه در زمان حضور در طبیعت و چه بعد از مرگ به مبدأ علم فیاض الهی دائماً اتصال داشته و مستقل از علم خداوند متعال نبوده است، لذا علومشان هرگز دچار خطا، کهنگی و زوال نمی‌شود. همچنین روشن می‌شود که علوم اهل بیت فرا بشری بوده و محدود به علوم شرعی نمی‌باشد.این رساله در هشت فصل تنظیم شده است. فصل اول شامل دو گفتار می‌باشد که کلید واژه‌ها، مبانی و پیش فرض‌های منابع علوم ائمه به عنوان اصول موضوعه در آن ذکر گردیده است. فصل دوم مراتب وجودی قرآن کریم و حیطه علوم و معارف آن را معرفی نموده و احاطه ائمه(ع) بر همه این مراتب و معارف را اثبات نموده است. در فصل سوم سنت پیامبر(ص) و حجیت آن بیان گردیده و ائمه(ع) به عنوان وارث حقیقی سنت ظاهری و باطنی معرفی‌ شده‌اند. در فصل چهارم مصحف امام علی(ع) و محتوای آن تبیین گردیده و تفاوت آن با قرآن موجود بررسی شده است. فصل پنجم به معرفی مصحف فاطمه(س) پرداخته و بر اساس احادیث معتبر شیعه اثبات شدهکه منظور از این صحیفه، قرآن کریم نبوده و محتوای کاملاً متفاوتی نسبت به قرآن دارد. در فصل ششم جفر و جامعه و محتوای آن‌ها بر اساس روایات معرفی شده و تفاوت ساختاری آن‌ها مشخص می‌شود. در فصل هفتم رابطه الهام و تحدیث و تفاوت‌ آن‌ها با پدیده وحی تشریعی مورد بررسی قرار گرفته و مصادیق القاء شده به واسطه آن‌ها معرفی شده است. در فصل هشتم بر اساس روایات پدیده روح القدس تبیین گردیده و نظرات حکمای الهی در باب این همانی روح القدس و قوه قدسیه بررسی شده و در سخن پایانی جمع‌بندی از مباحث مطروحه بیان گردیده است.

در فرهنگ شیعیان برای امام ویژگیهایی مطرح است که علم امام یکی از آنها به شمار می رود. .یعنی اینکه امام باید در آگاهی ازمعارف و احکام دین، سرآمد همگان باشد. علم نه تنها ازشرایط بنیادین امامت است؛ بلکه مکمل دیگر شروط و زیر بنای آنها نیز است. به این جهت ازهمان ابتدا تاکنون، این ویژگی ازجمله دغدغه های ائمه معصومین (ع) و اصحاب و شاگردان وپیروانشان بوده است. گونه شناسی راویان نشان می دهد که اغلب راویان روایات علم امام، از فرقه های واقفی، زیدی، فطحی و غالی بوده اند. بنابراین، بیشترروایات این باب، غلوآمیز به نظر می رسند..و غالیان کسانی هستند که اعتقاد و سخنشان در مورد دیگران به نفی ربوبیّت الهی می انجامد و انکارعبودیّت و بندگی دیگران را در پی دارد. در روایات ، اموری چون، ادعای خدایی برای پیامبر و امام، نبوت ائمه وعلم غیب مطلق برای ائمه از مصادیق غلوّ شمرده شده است. متعلقات علم امام شامل: علم به ماکان ومایکون، علم به زمان شهادت، علم به احوال شیعیان، آگاهی از اسم اعظم خداوند ، علم ارادی یا فعلی... می باشد .روایات صحیح ذیل علم ما کان وما یکون، با توجه به آیات مرتبط در این خصوص، اشاره ای به علم نامحدود وگسترده امام ، ندارد. و علم غیب به اصالت، از آن خداست و به تبعیت خدا، دیگران هم می توانند هر مقداری که او بخواهد، فرا گیرند. روایات صحیح علم به احوال شیعیان ، با توجه به آیات مرتبط در این خصوص، اشاره دارد به این که پیامبر(ص) و ائمه (علیهم‏السلام)، براعمال امت ، آگاهى دارند و اعمال امت بر آنها عرضه می شود. روایات صحیح آگاهی از اسم اعظم ، با توجه به آیات مرتبط در این خصوص، بیانگر این است که حضرت علی (ع)و ائمه معصومین(ع) از اسم اعظم خداوند آگاه هستند. امام(ع) نزد شیعه، حافظ شریعت و مفسر واقعی قرآن کریم و احکام اسلام است. لذا می باید فردی آگاه نسبت به اصول و فروع دین باشد؛ اما اینکه امام(ع) از کلیه مسائل و علوم دیگر آگاه باشد، اعتقاد به آن واجب نیست. با توجه به این دسته از روایات، که امام هر چه را بخواهد، به اذن خدا می داند، ناظر به دانستنی های لازم در امامت است؛ یعنی همان چیزهایی که قوام دین به آنهاست و علم دین؛ نه چیز دیگر.

بحث پیرامون امام "علیه‌السلام" از مباحث بسیار مهم و ضروری در سلسله مباحث کلامی و اعتقادی است . امام "علیه‌السلام" در نزد شیعه حافظ شریعت و مفسر واقعی قرآن کریم و احکام اسلام است . لذا عقلا امام "علیه‌السلام" می‌بایستی فردی آگاه نسبت به اصول و فروع دین و احکام مسایل آن باشد. چرا که اگر امام "علیه‌السلام" آگاه به این مسایل نباشد، امامت وی لغو و بیهوده خواهد بود ولی اینکه امام "علیه‌السلام" از کلیه مسائل و علوم دیگر آگاه باشد، اعتقاد به آن عقلا واجب نیست . چرا که بدون این علم و آگاهی، امام "علیه‌السلام" می‌تواند آنگونه که شایسته است تمامی وظایف مربوط به امامت جامعه مسلمین را به انجام رساند. از طرف دیگر، با توجه به نظر حکما درباره علم و ادراک و مراتب قوه عقل در انسان بخصوص در انسان کامل، اینکه امام "علیه‌السلام" بعضی از امور غیبی را بداند و به آن‌ها آگاه باشد عقلا جایز است و امام می‌تواند به خواست و اراده الهی از بعضی از این امور آگاه و مطلع گردد. ولی اینکه عقلا واجب باشد امام "علیه‌السلام" این امور را بداند، دلیلی وجود ندارد. همچنین با دقت در اخبار و روایات متعدد و نیز بررسی تاریخی زندگی ائمه معصومین "علیه‌السلام" این نتیجه بدست می‌آید که علاوه بر جواز عقلی اطلاع و آگاهی از غیب برای امام "علیه‌السلام" این امر محقق گشته است و آنان به لطف الهی از این علم برخوردار گشته‌اند.