آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

بی تردید منابع معرفت از مبانی فلسفی مهم علم کلام است. تفاوت دیدگاه ها در منابع معرفت، نتایج متفاوتی در علم کلام و به خصوص معرفت الله ایجاد می کند. رویکرد ملاصدرا و میرزای اصفهانی به منابع معرفتی و در نتیجه معرفت الله، بسیار متفاوت است. در این رساله رویکرد متفاوت ملاصدرا و میرزای اصفهانی در منابع معرفت و آثار آن در معرفت الله، مورد بررسی و مقایسه قرار می گیرد. منابع معرفتی ملاصدرا شامل حواس ظاهری، حواس باطنی، حافظه، عقل، گواهی و متون دینی است. منابع ملاصدرا در معرفت الله، عقل، نقل و شهود است. هر چند از نظر ملاصدرا توانائی عقل در معرفت الله محدود است ولی عقل مهم ترین منبع در معرفت الله است؛ چرا که باید شهودات عرفانی و مدلول ادله نقلی به وسیله عقل تبیین و اثبات شوند. مهم ترین اثر منابع معرفتی ملاصدرا در خداشناسی، وحدت وجود است؛ نظریه ای که از نظر ملاصدرا علاوه بر داشتن دلایل عقلی و شهودی، مدلول نهائی متون دینی است. از دیدگاه میرزای اصفهانی سه منبع عقل و علم، معرفت فطری و متون دینی، منابع معرفت انسان‌اند. مهم‌ترین و بنیادی‌ترین منبع معرفت برای میرزای اصفهانی «معرفت فطری» است. در نگرش میرزای اصفهانی، شناخت خداوند فطری است؛ معرفتی از خدا در قلب و جان انسان از عوالم قبل از خلقت به ودیعت نهاده شده است و بعد از ورود به این عالم، فراموشانده شده و با یادآوری آن معرفت فراموش شده، معرفت فطری مرکب حاصل می شود. خداشناسی فطری، نتیجه معرفت فطری است. ملاصدرا و میرزای اصفهانی علاوه بر اختلاف نظر در منابع معرفتی و معرفت الله دارای اشتراکاتی نیز هستند. ملاصدرا و میرزای اصفهانی هر دو معتقدند که توان عقل در خداشناسی محدود است و مهم ترین منبع برای معرفت الله را معرفت مشاهده ای می دانند. با وجود اهمیت برخی از نقدهای میرزای اصفهانی، برخی دیگر از نقدهای میرزای اصفهانی بر ملاصدرا پذیرفتنی نیستند. برخی از نظریات میرزای اصفهانی و ملاصدرا در منابع معرفت و معرفت الله قابل نقد هستند ولی نظریات ملاصدرا در منابع معرفت و معرفت الله،از اشکالات کمتری رنج می برد. ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

اعتقادات از جمله مهم‌ترین بخش‌های هر دین به شمار می آید؛ زیرا فقه و اخلاق پس از اثبات اعتقادات قابل پایه‌ریزی است. به همین جهت در میان متکلمان بحث‌های بسیار دقیق و عمیقی در تعیین نوع شناخت اعتقادات صورت گرفته است. یکی از این بحث‌ها، امکان یا عدم امکان تقلید در اعتقادات است. به‌راستی آیا در اعتقادات می توان تقلید کرد؟ در صورت امکان، محدوده آن کجاست؟ در پژوهش پیش‌ رو به این مطلب مهم پرداخته شده و هدف از آن دستیابی به جمع‌بندی ای صحیح در باب امکان تقلید در اعتقادات، و تبیین حدود کاربست آن است. در مقاله حاضر از روش توصیفی تحلیلی بهره گرفته می شود. لذا نخست به نقل و توصیف دیدگاه‌های مطرح و ادله آنها، و سپس به نقد و بررسی آنها پرداخته خواهد شد. به نظر می رسد که در اعتقادات فرعی می توان تقلید را جایز دانست؛ هرچند که در آنها نیز وظیفه اولیه، استدلال و رجوع به نقل قطعی است

از مباحث مهم در معرفت‌شناسی، تأثیر عوامل غیرمعرفتی بر شکل‌گیری معرفت، به‌ویژه تأثیر اراده بر معرفت است. صدرا، به دلیل اتخاذ مبنای اصالت وجود و تشکیک و ...، برخلاف نگاه پیشینیان، تحلیلی دقیق از نسبت اراده و معرفت داده است. بر اساس نگاه او، در حوزه ادراکات حضوری، بنا بر حرکت اشتدادیِ نفس انسانی متناسب با سعه وجودی و تکامل انسانی که فرآیندی ارادی است، درک حضوری انسان وضوح و اشتدادی متناسب پیدا می‌کند. در حوزه ادراکات حصولی انسان، اعم از ادراکات جزئی و کلی، در نگاه صدرا دو تحلیل مطرح می‌شود که در هر دو، اراده انسان در شکل‌گیری معرفت نقش‌آفرین است. در تحلیل نخست، نفس با تکامل ارادی و اختیاری خود مستعد پذیرش صور ادراکی از مبادی عالیه وجود یا عقل فعال می‌شود؛ و در تحلیل دوم این نفس انسانی است که با تکامل جوهری خود و در سایه اتحاد با عقل فعال، این ادراکات را انشا می‌کند و مواجهه با واقعیت صرفاً زمینه‌ساز این انشای ارادی انسان است.

ارسطو از راه حرکت وجود محرک نامتحرک نخستین را اثبات و نام خدا را بر آن اطلاق می کند او ویژگی هایی چون محرک بودن از طریق معشوقیت تعقل، علم ، سرمدیت ، فعلیت تام و کامل ترین موجود را در مورد خدا می پذیرد اما ارسطو در مورد وحدت یا کثرت محرک های نامتحرک در تردید به سر می برد و در نهایت بر اساس علم نجوم زمانش، 49 محرک نامتحرک را اثبات می کند و همه آن ها را محرک های نامتحرک نخستین می نامد. اما گاه تنها در مورد یکی از این محرک ها از واژه نخستین استفاده می کند و دیگر محرک ها را دومین و سومین و... می نامد. موضوع اصلی این مقاله روشن ساختن معنای «نخستین» در این عبارت هاست. پس از نقد و بررسی برخی احتمال ها و نظریات پیشنهاد این نوشتار آن است که واژه نخستین به دو صورت و در نتیجه به دو معنا به کار رود: گاه بدون لحاظ ارتباط محرک های نامتحرک بر همه آنها واژه نخستین اطلاق می شود و گاه برای بیان ارتباط آن ها. در صورت اول نخستین بودن همه محرک های نامتحرک از آن روست که همه آن ها مبدا حرکت های نخستین در سپهر های نخستین اند چرا که سپهرها و حرکت هایشان نسبت به موجودات زمینی و حرکت هایشان نخستین اند. اما سپهرها نسبت به یکدیگر از لحاظ مکانی نخستین و دومین و سومین هستند و به این لحاظ مبدا حرکت سپهر نخستین محرک نخستین نامیده می شود و مبدا حرکت سپهر دومین محرک دومین و همین طور سایر مبداهای حرکت سپهرهای بعدی محرک های بعدی نامیده می شود.

این تحقیق در حیطه پژوهش‌های دین شناسی، از منظر احادیث اهل‌بیت: به تبیین جایگاه «ولایت امام» در «دین» پرداخته است و با استناد به مجموعه روایات و با محوریت کتاب کافی، محوریت «ولایت امام» در دین را اثبات کرده است. تبیین جایگاه محوری ولایت امام در دین در یک سیر فرایندی، در سه مرحله انجام گرفته است؛ در مرحله نخست، از نظام معارف امام شناسی بر پایه مجموعه روایات کتاب کافی، جایگاه اصلی ولایت امام در دین به اثبات رسیده است. در این مرحله نشان داده‌ایم که ملاحظه نظام‌مند معارف امام شناسی، بر جایگاه محوری ولایت امام در دین دلالت دارد. در مرحله دوم، به بررسی ادله‌ای مستقیماً بر فرضیه تحقیق دلالت دارند پرداخته‌ایم؛ در این مرحله اولاً منابع را از کتاب کافی، به «جوامع روایی متقدم» توسعه دادیم، ثانیاً «ارزیابی‌های سندی و رجالی» را قرین بررسی‌های دلالی کردیم و ثالثاً نشان دادیم که مجموع این ادله، از طریق «تواتر معنوی» به اثبات فرضیه تحقیق می‌پردازد. در این تحقیق، دستیابی به فهم کامل‌تری از «دین» مبتنی بر روایات معصومین: امکان فهم نظام‌مند دین را در ساحت‌های مختلف فراهم کرده به‌گونه‌ای که می‌تواند مبنای نوینی را در فلسفه اخلاق، فلسفه معرفت (معرفت‌شناسی) و فلسفه فقه ارائه دهد.

از منظر آیت الله ملکی میانجی، در ادیان توحیدی معرفت به ذات مقدس خداوند مشکوک و مجهول نیست؛ بلکه معرفت خداوند در قلب و جان انسان به ودیعت نهاده شده است. از سوی دیگر بر اساس الهیات کالوینی بسیاری از تلاش ها برای رد و انکار وجود خداوند و زیستن بدون او، خود شاهدی بر وجود میل و گرایش فطری به خداوند است. آیت الله ملکی میانجی و جان کالوین بر وجود معرفت فطری خدا در نهاد انسان تأکید دارند. در این مقاله کوشیده ایم وجوه اشتراک و افتراق این دو دیدگاه را بررسی کنیم.

مسأله جبر و تفويض از نخستين مسائل مطرح شده در تاريخ علم كلام مى باشد كه موجب تأسيس برخى حوزه هاى كلامى نيز گشته است. اهميت اين مسأله به دليل ابعاد گوناگون آن است. مى توان گفت كه عقلانى بودن بسيارى از عقايد دينى در گرو داشتن تصوير درستى از اين موضوع است. از جمله اين عقايد مى توان از فلسفه ارسال پيامبران، تكليف، ثواب و عقاب، معاد و عدل الهى نام برد. در تاريخ كلام اسلامى، به دو مكتب جبر و تفويض برمى خوريم كه براى حل مسأله ارتباط اراده انسان با اراده خدا و قضا و قدر الهى، پديد آمد. اين دو مكتب حد افراط و تفريط در موضوع اراده انسان بود و در مقابل آنها، نظريات ديگرى نيز مطرح شد كه درصدد ارائه راه وسط بودند. از جمله اين نظريات مى توان از «نظريه كسب» و تقريرهاى متعدد آن نام برد. در احاديث شيعه، ضمن بيان لوازم فاسد دو عقيده جبر و تفويض، نظريه خاصى، كه با تعبير «و أمر بين الامرين» بيان مى شود، ارائه و تبيين شده است. از آنجا كه در متون دينى و كلامى، تفويض بر معانى مختلفى اطلاق شده است و از سوى ديگر، در تعيين اهل تفويض و معناى خاص آن در مسأله جبر و تفويض، ابهام و اختلاف نظر وجود دارد، از اينرو، در اين مقاله ابتدا معانى تفويض را بيان مى كنيم، آنگاه به معنى و ملاك تفويضى كه در مسأله جبر و تفويض مطرح مى شود، مى پردازيم.

یکی از مسائل مهم حوزه معرفت‏شناسی، بررسی تأثیر عوامل غیرمعرفتی در شکل‏گیری معرفت است که در این مسئله نیز بحث نسبت اراده و معرفت از مهم‏ترین مباحث است؛ برهمین‏اساس موضوع این رساله تحت عنوان بررسی نقش اراده در شکل‏گیری معرفت با نگاهی هستی‏شناسانه انتخاب شد. در نگاه نخست شاید براساس مباحث فلسفی درباره مبادی فعل اختیاری، حکم شود که مبادی فعل اختیاری (تصور، تصدیق و شوق )، خود اختیاری و ارادی نیست؛ ولی با دقت در سایر مباحث فلسفی مرتبط با علم و ادراک می‏توان به این نتیجه رسید که براساس اندیشه سینوی و صدرایی، شکل‏گیری ادراک انسانی ـ چه در حوزه ادارکات جزئی (حسی و خیالی) و چه در حوزه ادراکات کلی ـ فقط محصول انعکاس جبری تصویر واقعیت در ذهن انسان نیست؛ بلکه اراده و اختیار انسان نیز در شکل‏گیری ادراکات تأثیرگذارند.این مسئله در اندیشه صدرایی براساس حرکت جوهری وضوح بیشتری می‏یابد. بنا بر حرکت اشتدادی نفس انسانی و متناسب با سعه وجودی و تکامل انسانی ـ که امری ارادی و اختیاری است ـ درک انسان وضوح و اشتدادی متناسب پیدا می‏کند؛ به‏ویژه در حوزه ادرکات حصولی انسان، این نفس انسانی است که با تکامل جوهری خود و در سایه اتحاد با مبادی عالیه وجود به انشای ادراکات می‏پردازد و مواجهه با واقعیت تنها معد و زمینه‏ساز این انشای ارادی انسان است. با توجه به این زمینه در نگاهی دقیق می‏توان گفت که انسان فقط از طریق قوه نظری خود با واقعیت مواجه نمی‏شود؛ بلکه با همه ابعاد وجودی و قوای خود با عالم واقع مواجه می‏شود. همه قوای انسان در صورتگری از خارج سهم‏تأثیر دارند و ادراک محدود به تأثیر یک‏طرفه خارج در ذهن نیست؛ در عین تأثیرگذاری خارج بر قوای ادراکی انسان، ظرفیت عقلانی انسان، تمایلات انسان، کیف مواجهه انسان با واقعیت در ادراک او حضور دارد؛ ضمن اینکه حضور ابعاد وجودی انسان در شکل‏دهی ادراک نیز یک حضور ارادی است؛ به‏سخن‏دیگر اراده انسان از طریق قوای نفسانی او با عالم واقع مواجه می‏شود و از آن صورتگری می‏کند. به‏نظرمی‏رسد که این تحلیل با مبنای حکمت متعالیه که به اصل «النفس فی وحدتها کل القوی» قائل است، سازگار باشد؛ چراکه نفس با تمام قوا با امر واقع مواجهه دارد.براین‏اساس ادراک، اشراف فاعلی و مبدأ نفوذ و تصرف انسان در امر واقع است؛ البته این حضور فاعلیتی ارادی انسان در ادراکات مختلف به‏شکل یکسان تفسیر نمی‏شود؛ به‏نحوی‏که کمترین حضور اراده انسان در ادراکات حسی جزئی است و در سطحی از ادراکات پایه، اراده انسان از نپذیرفتن این سطح از ادراکات عاجز است؛ ولی حضور اراده انسان در سطوح بعدی ادراکات، اعم از ادراکات کلی و ادراکات مرکب ـ که تبدیل به یک نظریه علمی خاص معطوف به کارآمدی خاص است ـبسیار پررنگ‏تر می‏شود.با توجه به نقش اراده در شکل‏گیری معرفت، دیگر نمی‏توان در مسئله نظریه صدق در مباحث معرفت‏شناسی، با نگاه رئالیسم صرف، به نظریه کشف تطابقی قائل شد؛ برهمین‏اساس در گام نخست، نظریه «هماهنگی در جهت» و در گام بعد، نظریه «حجیت» به‏عنوان نظریه صدق در ادراک بیان گردیده است. در پایان به بررسی اشکال نسبیت مطلق پرداخته و این نکته تبیین می‏شود که آنچه قابل دفاع نیست، نسبیت مطلق است و ضرورتی نداردکه مطلقاً نسبیت در ادراک را مردود دانست؛ اتفاقاً در دو حوزه عقل عمل و عقل نظر هم می‏توان پایگاه‏های ثابتی ترسیم کرد و در دام نسبیت مطلق دچار نشد.

انتشارات مکتبة الصدیقة الشهیدة کتاب «مناظره با تفکیکیان: به ضمیمه نسخه خطی «اثبات تحریف قرآن» میرزا مهدی اصفهانی» اثر حسن میلانی را در ۵۸۹ صفحه منتشر کرد. کتاب شامل سه بخش کلی است: «بیان مبانی مکتب تفکیک» در ۱۲۰ صفحه، «دو جلسه مناظره» در ۲۷۰ صفحه و «نسخه خطی رساله تحریف قرآن، به همراه گزارشی فارسی از محتوای آن و نقد رساله» در ۱۷۵ صفحه. اساس بحث بر این است که پیروان مکتب تفکیک با پنهان داشتن نسخه‌های خطی اعتقادی خود، سعی در ارائه تصویر قابل قبول‌تری از مکتبشان دارند. در جلسه مناظره‌ای که طی دو روز در سال ۱۳۸۴ بین آقایان میلانی و برخی از مدافعان مکتب تفکیک (سیدجعفر سیدان، رضا برنجکار و محمد بیابانی) برگزار شد، می‌توان ابعاد جدید و زوایای پنهان این مکتب را مشاهده کرد. عمده نقدهای این جلسه پیرامون نسخه‌های اعتقادی چاپ نشده میرزا مهدی اصفهانی و شاگردش شیخ محمود حلبی بود. سیدجعفر سیدان که یکی از طرف‌های گفتگو از طرف مکتب تفکیک بود، در این جلسه می‌پذیرند که اشکالات قابل توجهی در کتاب تقریرات میرزا مهدی اصفهانی و کتب دیگر ایشان وجود دارد که باید تصحیح شود. (هر چند که البته در همه نقدها، با میلانی همراه نبود.) اما در عین حال محمد بیابانی مدافع دیگر مکتب تفکیک اعلام می‌کند هر کس که مطالب تقریرات میرزا مهدی اصفهانی را نپذیرد اساسا توحیدش اشکال دارد! حجت‌الاسلام رضا برنجکار از مدافعان مکتب تفکیک، نیز یکی دیگر از طرفین بحث در این گفت‌وگو بود. ادعای شناخت کنه ذات خداوند در مکتب تفکیک، انکار مسئله جعل و خلقت به بهانه نامتناهی بودن خداوند، ادعای اخذ مستقیم از امام زمان(عج)، قول به وحدت وجود و تکرار همان مبانی فلاسفه و صوفیه در عین ادعای انکار ایشان و... از موضوعات این گفت‌وگو است‌. از دیگر مطالب جالب کتاب، ضمیمه شدن نسخه خطی اثبات تحریف قرآن است که تاکنون به چاپ نرسیده بود. قول به تحریف قرآن از مبانی فکری میرزا مهدی اصفهانی و شاگردش شیخ محمود حلبی است که در این کتاب پس از ارائه اصلِ نسخه خطی به نقد آن نیز پرداخته شده است. نویسنده این کتاب هم اکنون به تدریس سطح و خارج عقاید و معارف و کلام و فلسفه و عرفان و مبانی سیر و سلوک، و تدریس تفسیر قرآن کریم و توحید مرحوم صدوق، و تدریس مباحث فرق و ادیان، و نقد تصوف و شیخیه، در حوزه علمیه قم اشتغال دارد. از دیگر تالیفات منتشر شده او می‌توان به این عناوین اشاره کرد: «سراب عرفان: نگرشی به مباحث وحدت وجود، عقل‌گریزی و جبرگرایی عارفان در کتاب مقالات دکتر حسین الهی قمشه‌ای»، «فراتر از عرفان: خداشناسی فلسفی و عرفانی از نگاه وحی و برهان»، «معرفه الله تعالی بالله لا بالاوهام الفلسفیه و العرفانیه»، «چرا مرا آفریدند؟ و اسیر رنج و بلا نمودند»، «کدامین تفکیک؟»، «نقدی بر اندیشه‌های دکتر محمد صادقی تهرانی»، «اثبات توحید و بطلان وحدت وجود»، «کفایة الحکمة در نقد مبانی نهایة الحکمة و بدایة الحکمة» و…

نلسون پايگ استاد فلسفه دانشگاه كاليفرنيا در شهر اروين است. پايك با تمايزى كه بين كاربرد واژه "God" به عنوان "اسم" و كاربرد آن بعنوان "لقب يا عنوان" مى گذارد، شروع به اين استدلال مى كند كه: قدرت مطلق خدا يك وصف ذاتى نيست، و موجودى كه خدا ناميده مى شود اگر بخواهد مى تواند گناه كند. اما آن درى كه [او] خداست چون گناه كردن با ذات ثابت و پايدار او مخالف است نمى تواند گناه كند. این مقاله به بررسی اوصاف خداوند از این جهت و در ارتباط با موضوع گناه می پردازد.