جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقالۀ حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به نقش مبانی فلسفی ملاصدرا در تفسیر اوصاف متقابل خداوند که در اصول کافی مرحوم کلینی (کتاب التوحید) ذکرشده است (اوصافی نظیر «اول و آخر بودن» و یا «ظاهر و باطن بودن») می پردازد و تأثیر مبانی فلسفی ملاصدرا همچون «اصالت وجود» و انشعابات آن نظیر «تشکیک»، «وجود ربطی» و «وحدت وجود» را بر تفسیر این اوصاف بررسی می‌کند. مطابق یافته‌های این پژوهش اصل اصالت وجود و فروعات آن، به نحوی معانی اوصاف موردنظر را رقم می زند که نه‌تنها تقابل حقیقی بین اوصاف به‌ظاهر متقابل، برطرف می‌گردد، بلکه معنای هر یک از اوصافِ به‌ظاهر متقابل، مکمل معنای صفت مقابلش می‌شود. همچنین اثبات می‌شود که آراء صدرا در اینجا هیچ نوع ناسازگاری با سایر آراء وی در حوزه خداشناسی ندارد. به نظر می‌رسد تعریف و تبیین ارائه‌شده از سوی ملاصدرا علاوه بر این‌که تقابل اوصاف و ناسازگاری با توحید را برطرف می سازد، تأکیدی بر مراتب توحید و فهم عقلانی متون دینی نیز محسوب می گردد.

روش و شیوه امام باقر؟ع؟ همانند دیگر حضرات معصوم؟عهم؟ در الگوسازی قولی و فعلی شیعیان نقش اساسی دارد. به نظر می‌رسد با تحلیل احتجاجات ایشان در حدیثی از باب الحجه اصول کافی بر اساس نظریه‌های زبان شناسی، بتوان به بینش‌های جدیدی دست یافت. این نوشتار طبق نظریه کنش گفتار جان سرل می‌باشد. این نظریه در تکوین تحلیل گفتمان نقش ویژه‌ای داشته است. از دیدگاه جان سرل کنش گفتاری به بخش‌های اظهاری، ترغیبی، عاطفی، تعهدی و اعلامی تقسیم می‌شود. بررسی نشان می‌دهد که در احتجاجات امام باقر؟ع؟ کنش اظهاری بیش از دیگر کنش هاست و کنش‌های دیگر به مراتب خیلی کمتر به کار رفته است. به عبارتی متن حدیث ابتدا در بیان واقعیت و سپس ترغیب حضرت برای تشویق مخاطب در امر حجت الهی و اعلام شرایط پذیرش یا عدم پذیرش امر امامت بیشترین کاربرد را داشته است. تطابق بافت موقعیتی حدیث با انواع کنش‌های به کار رفته در متن، قدرت بالای مخاطب شناسی و درک عمیق آن بزرگوار از بافت موقعیتی را نشان می‌دهد، چرا که گفتار امام، درحقیقت واکنش ایشان در برابر انحراف جامعه اسلامی در امر حجت الهی و سیاستهای غلط و سودجویانه حکومت اموی است. شیوه استفاده در این تحقیق توصیفی، تحلیلی به صورت تحلیل محتوا (گفتمان) است. واحد تحلیل، جمله قرار گرفته است و ابزار تحقیق کتابخانه‌ای می‌باشد.

يکي از مباحث کلامي که در دوران متأخر تحت تأثير فرهنگ جديد غربي بيش‌ازپيش به آن پرداخته شده، مسئلۀ «قلمرو دين» است. بحث قلمرو دين از آن رو مهم است که مي‌تواند به‌روشني در فهم متون ديني ما را ياري کند و قرينه‌اي براي فهم صحيح ما از دين محسوب شود. در اين مقاله تلاش شده است تا رويکرد يکي از جوامع مهم روايي شيعه، يعني کتاب شريف «اصول کافي» به موضوع «قلمرو دين» با روش گردآوري خانوادۀ حديثي بررسي شود. براساس اين روش، از کنار هم قرار دادن مجموع روايات هم‌مضمون در اصول کافي مطابق يک معيار کلي،‌ «گسترة حضور دين در عرصه‌هاي مختلف زندگي بشر تا جايي است که با سعادت نهايي انسان گره خورده باشد». بيان اين نکته حائز اهميت است که در نوشتار پیش‌رو امکان بررسي قلمرو دين از منظر درون‌ديني مفروض گرفته شده است.

ترجمه اصول كافى، تألیف ثقةالاسلام كلينى كه توسط آقاى حاج سيد‌ ‎جواد مصطفوى، ترجمه و شرح گرديده است. وى این شرح را در سال 1344ق به زبان فارسی به پایان رسانيده است. با توجه به مقدم بودن ترجمه كمره‌اى بر این ترجمه، مصطفوى از آن ترجمه اثر پذيرفته و حتى صفحه‌پردازى کتاب مصطفوى هم همانند کتاب كمره‌اى است. شرح مصطفوى، مختصرتر از كمره‌اى است و ترجمه وى روان‌تر و گوياتر. برابرى این دو ترجمه، چنان است كه گويى مترجم دوم، ترجمه پيشين را اصل قرار داده و آن را اصلاح و روان‌تر كرده و شرح‌هایى را كه طولانى و زايد ديده، حذف و يا مختصرتر كرده است. البته شرح ترجمه دوم از فيض كاشانى نقل شده و گاه عين عبارات مجلسى است كه مترجم پيشين در ترجمه‌اش آورده است. متن عربى این کتاب با نسخه اصول كافى كه جناب آقاى على‌اكبر غفارى با نسخه علامه مجلسى و شيخ حر عاملى اعلى الله مقامهما مقابله و تصحيح شده است. کتاب حاضر با مقدمه‌اى از مترجم محترم درباره اهميت و ارزش کتاب كافى و چرا این کتاب توسط ايشان نوشته شده، آغاز گرديده است. همچنين از شخصيت و آثار مؤلف، مطالبى عنوان گرديده است. بعد از مقدمه، کتاب اصول كافى آورده شده كه در هر صفحه، بالاى آن متن عربى و در پايين ترجمه و شرح آورده شده است. مترجم مى‌گويد: ترجمه کتاب حديثى؛ مانند کتاب شريف كافى كار مشكلى است كه بر اهل فن پوشيده نيست، خصوصا اگر مترجم در عين این كه می‌خواهد مطالب متن را با تمام جزئيات و خصوصيات آن در قالب الفاظ فارسی بريزد، سعى و كوشش در روانى و سليس بودن آن نيز داشته باشد، كه راستى كار دشوارى است، و این بنده تا آنجا كه در خور وقت و حوصله‌ام بود به توفيق خداى منان تمام این جهات را در نظر گرفتم. ضمنا بايد تذكر دهم كه در شرح و توضيح احاديث بيشتر از کتاب مرآة العقول مجلسى(ره) و گاه نيز از کتاب وافى فيض(ره) استفاده، و در برخى جاها از کتاب ديگر اقتباس گرديد: و به جز- چند جاى معدود هر جا مطلبى از این کتاب‌ها نقل كرديم با نام بردن مؤلفين محترم مشخص شده است. اين شرح و ترجمه، داراى روش و خصوصيات زير است: در احاديثى كه روشن و واضح به نظر رسيده، به ترجمه تنها اكتفا شده است. روايات و احاديثى كه مجمل و مبهم بوده، توضيح داده‌ايم و آن توضيح را غالباً از همان چهار شرح انتخاب كرده و در بين هلالين (پرانتز) يا تحت عنوان توضيح نوشته است. كلمات و جملاتى كه نسخه بدل داشته و يا آن كه متحمل چند معنى بوده است، نسخه و احتمال زائد را ميان این علامت [] قرار داده است. به رواياتى كه مضامينش برای مسلمين پاکدل و بى‌آلايش و راسخ، قطعى و روشن بوده و برای كسانى كه اطلاع دينى كمترى دارند؛ ولى هنوز برای دستورات دينى دنبال دليل می‌گردند، استدلال شده است؛ ولى سعى شده كه استدلال‌ها به قرآن و حديث متّكى باشد و از طريقه و مذاق اهل‌بيت عصمت خارج نباشد. شماره مسلسل احاديث را هم ده بده گذاشته تا با کتاب فهرست الفاظى كه برای اصول كافى نوشته منطبق باشد. هر گاه حديثى از لحاظ مضمون مناسب حديث گذشته بوده است، به همان شماره مسلسل عطف داده است. مطالب را با سطحى هر چه نازل‌تر و قلمى هر چه ساده‌تر بيان كرده، مگر در مواردى كه از ذكر اصطلاحات ناگزير بوده، مانند بيشتر مباحث توحيد. به عقيده مترجم در ميان پنجاه تأليفى كه درباره کتاب كافى شده است، از لحاظ شرح و توضيح مطالب و حلّ مشكلات و استدلال بر مطالب نظرى آن چهار شرح امتياز و شهرت دارد: شرح صدر المتألهين، معروف به ملاصدراى شيرازى است كه چاپ شده، آن مقدار 500 حديث از اصول كافى است و طبق مذاق آن مرحوم احاديث و اخبار با عينك فلسفه و عرفان ملاحظه شده است. کتاب وافى تأليف ملامحسن فيض كاشانى شاگرد صدر المتألهين است كه یکى از كتب اربعه متأخره محسوب مى‌شود و احاديث را از نظرى نزدیک بنظر استادش بيان میكند. کتاب مرآة العقول علامه مجلسى(ره) متوفى بسال 1111 كه شايد متأخرترين شرح چاپ شده عربى اصول كافى و در نتيجه كامل‌ترين آنها باشد. و احاديث، بيشتر از نظر افكار فقهاء و محدثين بيان و توضيح شده است. شرح ملا صالح مازندرانى متوفى به سال 1080 است. مترجم فقط برگزيده كلمات این چهار شرح را انتخاب و اختصار كرده است و به فارسی ترجمه نموده و در مواردى به اقتضاى تغيير محيط و زمان با وجود اعتراف به استحكام پايه‌گذارى ايشان، سبک توضيح و استدلال را تغيير داده و يا توضيح و استدلالى را كه آنها نگفته و لازم بوده و اگر احيانا نظرى بر خلاف انظار آن بزرگان داشته با كمال احترام تذكر داده‌است.

کلینی از نام‌آورترین شخصیت‌های عصر خود بود چرا که به دلیل محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های اجتماعی آخرین نایبان خاص امام زمان (عج)، مسوولیت فرهنگی و علمی تشیع بر دوش او قرار داشت. مهم‌ترین و مشهورترین اثر او کتاب «الکافی» است. این کتاب را مهم‌ترین تألیف شیعی دانسته‌اند. از دیگر آثارش به «کتاب الرجال»، «کتاب الرد علی القرامطة»، «رسائل الائمة»، «تعبیر الرؤیا» و مجموعه شعری در فضایل و مناقب اهل بیت (ع) اشاره کرده‌اند. به مناسبت روز بزرگداشت او، ضمن ارائه گزیده تصحیح، ترجمه و شرح آثار کلینی، فهرستی به ترتیب تاریخ نیز از کتاب‌های نگارش یافته توسط زندگینامه‌نویسانی که به بررسی زندگی و آثارش در ایران پرداخته‌اند، معرفی شده است. منبع بهره‌گیری از این اطلاعات سایت کتابخانه ملی ایران و منابعی دیگر بوده است.