مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

اعتقادات بنیادی‌ترین رکن معرفت دینی است. از این رو علم کلام نیز به عنوان دانشی که استنباط، تبیین، تنظیم، اثبات و دفاع از آموزه‌های دینی را عهده‌دار است، همواره مورد توجه اندیشمندان مسلمان بوده است. خاستگاه مباحث تازه کلامی در عصر حاضر، جهان غرب است. این مسائل در دهکده جهانی نیز به علت اوضاع فرهنگی و اجتماعی معاصر و ارتباط اندیشه‌ها از راه‌های گوناگون گسترش یافته است. اثر حاضر به پژوهش در زمینه پاره‌ای از مهم‌ترین مسائل جدید کلامی می‌پردازد. نویسنده تلاش کرده تا دیدگاه‌های مطرح در مورد اسماء و صفات الهی، وحی، تجربه دینی و خاتمیت و مسأله شر را بیان کند و با استفاده از آموزه‌های قرآن کریم و روایات، آن‌ها را ارزیابی کند.

رحیق مختوم، شرح حکمت متعالیه( بخش پنجم جلددوم) جلد دوم این بخش به شرح مرحله پنجم و بخشی از مرحله ششم جلد دوم اسفار می‌پردازد. در این مجلد، در آغاز وحدت و کثرت و فصول آن را به تفصیل شرح می‌دهد. در مقدمه به تقسیم سه‌گانه مباحث فلسفی اشاره می‌کند و پس از آن نه فصل این مرحله را تبیین می‌کند. عناوین این فصول عبارتند از: ۱ ـ واحد و کثیر و مفهوم و اقسام آن ۲ ـ هوهویت و اقسام سه‌گانه حمل ۳ ـ استحاله اتحاد دو وجود مستقل ۴ ـ برخی احکام وحدت و کثرت ۵ ـ تقابل و تعریف و اقسام آن ۶ ـ اصناف و احکام تقابل ۷ ـ تقابل واحد و کثیر.

واژه ی «شرّ» در لغت به هر امر فاسد و اشتباهی اطلاق می­گردد که برای انسان نامطلوب است. جدا از معنای لغوی این واژه، فلاسفه در ماهیت شرّ، موشکافی­های فراوانی انجام داده ­اند. برخی اساساً آن­را معدوم دانسته و منکر هرگونه شرّی در عالم شده ­اند. از سوی دیگر برخی منکرین وجود خدا، با استناد به وجود شرور در عالم، به مقابله با قدرت لایزال الهی و حتی انکار ذات حق قیام کرده ­اند. در این تحقیق به بررسی دیدگاه دو دین الهی یعنی اسلام و مسیحیت در مورد ماهیت و فلسفه شرور پرداخته شده است. در نتیجه این تحقیق مشخص گردید که شرور در عالم نیز دارای غایت و هدفی می­باشند و در راستای طرح بزرگ­تر خداوند برای خلقت موجود مختاری به نام انسان می­باشند.

در این اثر که تألیف یکی از فیلسوفان بنام غرب است، سعی گردیده مهم‌ترین مباحث مرتبط با فلسفه دین به همراه انواع نقدها، دفاعیه‌ها، ضعف‌ها و قوت‌ها به سبکی منطقی و دسته‌بندی شده ارایه شود. نویسنده موضعی مثبت نسبت به دین و ایمان دینی و فلسفه دین دارد و کوشیده است نقدهای مخالفان دین و برخی از ادعاهای آنان در نقد دین را منصفانه و به دور از جانبداری از فکری خاص پاسخ دهد. وی ابتدا مباحثی در مورد ذات خدا و صفات او مطرح کرده و بی‌زمان بودن خدا و علم و فعل یک موجود بی‌زمان را از لحاظ فلسفی بررسی نموده است. آنگاه نسبت بین علم و قدرت خدا را بررسی نموده و براهین اثبات وجود خدا مانند براهین وجود شناختی و براهین جهان‌شناختی را مورد شرح قرار داده است. در ادامه وی به مسأله شر به عنوان یکی از مباحث مهم در فلسفه دین اشاره کرده و وجود شرور مختلف در عالم، رابطه بین شر و خیر، فلسفه وجود شر، ماهیت شر و خیر اخلاقی را بررسی نموده است. در فصول دیگر کتاب مباحثی در مورد جاودانگی روح انسان، نسبت بین عرفان و تجربه دینی، خداباوری و تبیین آن و تنوع ادیان (تکثرگرایی دینی) ارایه گردیده است.

در این مقاله نخست به این موضوع می‌پردازیم که چالش اصلی مسألۀ شر برای باور به خدای ادیان، وجود وضعیت‌های ناگوار در عالم نیست بلکه وجود شرور گزاف است؛ یعنی تحقّق وضعیت‌هایی در جهان که بیش از سودمندی، ناگواری ایجاد می‌کنند. سپس با توضیح تفاوت منظر زمان‌مند و منظر سرمدی، میان شرور ظاهراً گزاف و شرور واقعاً گزاف، تمایز قائل می‌شویم و از این مدّعا دفاع می‌کنیم که شناخت قسم دوم با توجه به محدودیت منظر زمان‌مند ناممکن است و از این ‌رو استدلال له یا علیه وجود این نوع از شرور امکان‌پذیر به ‌نظر نمی‌رسد. پس از آن، چهار تقریر مشهور از مسألۀ شر را بررسی می‌کنیم و نشان می‌دهیم که وجود شرور گزاف، که روی دیگر سکۀ نبود خدای کامل مطلق است، به ‌شکل پیش‌فرض‌های آشکار یا نهان به این استدلال‌ها وارد شده است و از این ‌رو نتیجۀ مورد نظر از ابتدا در آن‌ها مفروض بوده است. ضمن اینکه توسّل خداباوران به منظر سرمدی خداوند، عقیدۀ ایشان دربارۀ نبود شرور گزاف را پذیرفتنی می‌سازد. مدعای اصلی این نوشتار این است که مسألۀ شر قابل فروکاست به مناقشه دربارۀ گزاف‌ بودن یا نبودن ناگواری‌های عالم است و داوری دربارۀ این مناقشه به دلیل محدودیت منظر زمان‌مند مقدور نیست، بنابراین استدلال علیه وجود خدای ادیان از طریق شرور، نیازمند اثبات درستی یا محتمل‌ بودن تحقق شرور گزاف در عالم است و در غیر این ‌صورت نتیجۀ ‌آن فراتر از مفروضات نخواهد بود.

مطالعات فیلسوفانه دربارۀ دین پیشینۀ بسیار طولانی و قدمتی به اندازۀ خود فلسفه دارد، ولی اصطلاح «فلسفۀ دین»[1] و نگارش کتاب‌ها و مقالات با این عنوان پدیده‌ای نسبتاً نو و متعلق به دوران مدرن است. فلسفۀ دین یکی از پرتحرک‌ترین حوزه‌های پژوهش فلسفی در دورۀ معاصر است. با اینکه این دانش مقیّد به فلسفه یا دینی خاص نیست، اولاً، فلسفۀ دینِ رایج در دامان مسیحیت پدید آمده و بالیده است، و عمدتاً تحت تأثیر این دین قرار دارد و، ثانیاً، این دانش مبتنی بر فلسفه‌های موجود در مغرب‌زمین، به‌ویژه فلسفۀ تحلیلی، است. با این حال، امکان پژوهش فلسفی در حوزۀ سایر ادیان، از جمله اسلام، و مبتنی بر دیگر نظام‌های فلسفی نیز وجود دارد. به همین رو، شایسته بلکه لازم است که فلسفۀ دین اسلامی نیز ناظر به محتوای این دین سترگ و متکی بر فلسفۀ قویم اسلامی پدید آید تا استحکام و اتقان اسلام و برتری آن بر سایر ادیان بیش از پیش نمایان شود و زمینۀ پاسخگویی به شبهات پیرامون آموزه‌های آن فراهم گردد. سؤال اصلی تحقیق پیش رو این است که اهمّ رویکردهای موجود یا قابل تأسیس در فلسفۀ دین کدام‌اند؟ این تحقیق به روش توصیفی ـ تحلیلی به سامان رسیده است

مسئله شر از چالش بر‌انگیزترین مباحث فلسفه و کلام به‌شمار می‌رود. عده‌ای از متفکران در طول تاریخ با این اشکال در‌صدد نفی وجود و صفات کمالیه خداوند بر‌آمدند. در مقابل اندیشمندان بسیاری نیز برای پاسخ به اشکال شرور کوشیدند. در این مقاله به مهم‌ترین پاسخ کلامی به مسئله شرور، یعنی شرور لازمه اختیار، از دیدگاه ملاصدرا و آگوستین پرداخته‌ایم. این دو فیلسوف در این مسئله اشتراکات و اختلافاتی دارند، البته به‌خاطر اعتقاد به توحید و توجه آنان به آثار افلاطون، نقاط مشترک آراء آنان بسیار بیشتر از اختلافاتشان است. آنان انسان را موجودی مختار می‌دانند و بالطبع از این موجود مختار، گاهی خیر و گاهی شرّ صادر می‌شود. هرچند پاسخ اختیار لازمه وجود شرور، تنها پاسخ مسئله شرور نیست، اما قسمت قابل توجهی از شرور یعنی شرور اخلاقی با آن توجیه می‌شود.

چکیدهزندگی انسان همواره در معرض پرسش های مختلفی به وسیله فیلسوفان قرار داشته است. از جمله سوالات و دغدغههای فلسفی پیرامون زندگی انسان، مساله معناداری، هدفمندی و غایت در زندگی انسان است. از زمان یونان باستان که تاریخفلسفه از آن زمان به دست ما رسیده است یکی از مفاهیم عمده و مهم در فلسفه، بحث از غایت، هدف و معنا بوده است. ازنظر ارسطو پی بردن به ریشه و علل امور منوط به کشف علل چهارگانه اشیاء است. که یکی از آن علل چهارگانه، علت غاییاست. مادامی که غایت و هدف یک موجود آشکار نگردد در واقع هنوز علم ما به آن موجود کامل نشده است. حال در موردانسان همواره این یک دغدغه و پرسش مهمی بود که زندگی اش دارای چه هدف و معنایی است. در این زمینه متفکراننظرات متفاوتی دارند. که عده ای قائل به معناداری زندگی انسان شدند و در توجیه این قول از خودشناسی، اعتقاد دینی وایمان به خدا کمک گرفتند. در مقابل عده ای از فیلسوفان و متفکران با ذکر چالش هایی در زندگی انسان و ارائه دلایلی معناداری زندگی انسان را رد کردند. از جمله چالش های مهم در مقابل مدافعان معنا داری زندگی انسان مساله شر است. اساسابحث شرور و معنا داری زندگی انسان یکی از جنجالی ترین و مهمترین مباحثی است که طی قرون و اعصار متمادی موردتحلیل و بررسی متفکران دینی و غیردینی واقع شده و در جریان پر تلاطم تاریخ بشر تبدیل به شبهات و چالش های بسیاریشده است که ذهن آدمی را درگیر و او را نسبت به وجود آفریننده ی هستی همچنین ارزشمندی و غایتمندی زندگی اینجهانی بسیار دغدغه مند ساخته است. در این پژوهش سعی شده است با مراجعه و مطالعه منابع اصلی به جا مانده از اینموضوع و کتب شارحان و مفسران آنها و هم چنین مطالعه مقالات نوشته شده در ارتباط با موضوع پژوهش به تحلیل وبررسیمسأله معناداری زندگی انسان و چالش شرور بپردازد. هدف در این پژوهش که در پنج فصل گردآوری شده است ،پرداختن بهمسأله مذکور وجایگاه آن در فلسفه وهم چنین پیامد کلامی آن درمورد معرفت خداوند از نظر فلاسفه ودانشمندان اسلاموغرب است.این پژوهش شامل بررسی ، شرح و بسط مسأله ی معنا داری زندگی انسان و همچنین مسأله ی چالش برانگیزشرور که اذهان متفکرین و فلاسفه را درگیر خود ساخته می باشد . این که آنها چگونه و با چه دلایلی مسأله ی معناداری راثابت کرده اند و تأثیر چالش شرور بر آنرا چگونه تشریح کرده اند و به آن چه پاسخ هایی داده اند. . در این پژوهش سعی بر آناست به این پرسش که : آیا ناظم و آفریننده ی جهان همان خدای ادیان توحیدی است ؟ و آیا زندگی همراه و سرشار از رنج وآلام در این جهان ، ارزش و غایتی را دنبال می کند و دارای معناست یا خیر ، پاسخ دهیم؛ و به این نتیجه برسیم که با نقشیکه دین در معنا داری زندگی ایفا می کند شرور نمی توانند چالشی علیه آن محسوب شوند.واژه های کلیدی: شر – معنا– زندگی– خدا– انسان– دین

مايلم به چيزي بپردازم كه گاه صورت «اگزيستانسي» مسئله شر ناميده مي شود، مسئله اي كه با اعتراض اخلاقي به شرور اين جهان و برآشفتگي و انزجار از آنها در خداباوري ترديد، و/يا خداباوري را رد مي كند. در بخش اول اين مقاله، از خوانندگان مي خواهم در نوعي تامل فكري بسيار شخصي شركت كنند و اميد دارم مقدمه اگزيستانسي خاصي را كه براي استدلال لازم است از دل آن بيرون بكشم. در بخش دوم مقاله، فرضيه اي درباره هويت شخصي مطرح مي كنم و به بحث مي گذارم و هدفم اين است كه بين وجود شخص و تاريخ گذشته جهان ارتباط برقرار كنم. در بخش سوم، اصول خاصي را معرفي مي كنم كه مي توان نام «منطق حسرت» يا به صورت كلي تر منطق ترجيح را بر آنها گذاشت و اين اصول را با نتايج بخش دوم پيوند مي زنم. بخش آخر مقاله، اين رشته مطالب را با هم جمع مي كند و اهميت آنها را براي مسئله شر نشان مي دهد.

هدف اين پژوهش تلاش براي حل مسئله «خاستگاه درد و رنج» به عنوان يكي از شرور، از ديدگاه قرآن، تورات و انجيل با رويكردي تطبيقي است. روش اين تحقيق، جستار كتابخانه اي به شيوه تطبيقي است. نتيجه حاصل آمده آن كه از ديدگاه متون ابراهيمي، منشا و خاستگاه شر و رنج ، گرچه دارا ي اشتراكاتي اساس ي مث ل ماهيت زندگي انسان و گنا ه است، ليكن داراي اختلافاتي به ويژه از نظرگاه انجيل مي باشد؛ از جمله اين كه تورات نقش اول را در فرآيند پيدايش شرور به گناهان مي دهد؛ ولي انجيل با پيش كشيدن رنج ها و مصائب مسيح به عنوان فديه گناهان نوع انسان، رنج را با حضرت عيسي معنا كرده، آن را به عنوان يك نعمت ياد مي كند و پيروان خود را رنج مسلك معرفي مي كند. ازنظر قرآن هم، سرچشمه اصلي شرور عبارت است از ماهيت زندگي بشر، گناه، امتحان و شيطان.