مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: پدران، پسران، برادران، پادشاهان. آیا نمادگرایی عمدتاً مردانه در نوشته‌های کتاب مقدس زنان را حذف می‌کند یا غنای زندگی معنوی آنها را نادیده می‌گیرد؟ اگر مسیح «آدم دوم» و کسی است که تمام زندگی مسیحی باید بر اساس او باشد، پس حوا چطور؟ این کتاب از یک محقق برجسته زبان دینی و فمینیسم، تصاویر کتاب مقدس را برای جنسیت، جنسیت و خویشاوندی باز می کند و این کار را با بحث در مورد جایگاه آن در آموزه های اصلی الهیات مسیحی انجام می دهد: دکترین خدا و معنویت، Imago Dei و انسان شناسی، خلقت، مسیح شناسی و صلیب، تثلیث، و معاد شناسی.

پل تیلیخ خداوند را نه یک وجود، بلکه خود وجود و اساس وجود می‌داند و بر اساس این فرض که خداوند کاملا متعالی و فراتر از بشر است، امکان هرگونه سخن گفتن حقیقی از خداوند را منتفی می‌داند؛ وی صفات و اسمائی را که به خداوند نسبت داده می‌شود، صرفاً نمادهایی می‌داند که اشاره‌ی حقیقی به خداوند نداشته و تنها راه‌هایی برای مواجهه با امر قدسی هستند. در سنت عرفان اسلامی نیز عارفانی چون امام خمینی دیدگاهی خاص پیرامون کیفیت سخن گفتن از خداوند دارند که باید به صورت مستقل در ضمن زبان دین بررسی شود؛ این دیدگاه از جهاتی به دیدگاه پل تیلیخ شباهت داشته و از جهاتی هم با آن متمایز است؛ امام خمینی معتقد است مرحله‌ی غیب الغیوب ذات الهی، کاملا متعالی و فراتر از بشر است و بشر در این مرحله، هیچ صفتی را نمی‌تواند به خداوند نسبت دهد؛ در عین حال، تنزّه الهی مانع این نمی‌شود که انسان بتواند در مقام واحدی، راجع به خداوند سخن گفته و تمام صفات و اسماء کمالی را به خداوند نسبت دهد. این مقاله با هدف مقایسه‌ی بین دیدگاه پل تیلیخ و نظریه‌ی عرفانی امام خمینی پیرامون زبان دین، ضمن استفاده از روش تحلیلی و تطبیقی، وجوه اشتراک و تفاوت این دو نظریه را بررسی کرده و نهایتاً برتری‌ها و مزایای دیدگاه عرفانی امام خمینی نسبت به دیدگاه پل تیلیخ را نشان می‌دهد.

ترجمه ماشینی: ادیان برای بیان مطالب خود از رمزهای معنایی زبانی و غیرزبانی استفاده می کنند: زبان های طبیعی، موسیقی، مجسمه سازی، شعر، آیین ها، اعمال... همچنین، ادیان زمینه معنایی و قواعدی را برای تولید، تأیید و تفسیر عبارات خود فراهم می کنند: به این ترتیب، ادیان را می توان زبان در نظر گرفت. شماره ویژه سوفیا «مذاهب و زبان‌ها: چند صدایی ادیان» روابط چندوجهی ادیان جهانی را با زبان‌هایی که به طور گسترده تفسیر می‌شوند، به عنوان سایر کدهای مذهبی، زبان‌های طبیعی، اشکال هنری، رسانه‌های دیجیتال و حتی علم مورد بررسی قرار می‌دهد. آیا زبان های طبیعی برای انتقال پیام الهی خود را اصلاح می کنند؟ وسایل بیان هنری چگونه با مضامین دینی سازگار است؟ جنبه های تعامل بین ادیان، پیشرفت های تکنولوژیکی و روش های علمی چیست؟ پنج مقاله در این شماره دیدگاه های نوآورانه، قانع کننده و جذابی را در مورد این موضوع پیچیده و جذاب ارائه می دهد.

"رویا، استعاره و زبان دین" اثری به قلم "امیر مازیار" است که در آن به "متن دینی چون متن هنری" نگریسته است. نظریه‌ای که در این کتاب مطرح می‌شود، مبتنی بر استدلال اندیشمندان مسلمان است. شنیدن کلام وحی و رویت مکاشفات، در عملی ذیل محاکات انجام می‌شود. آثار هنری با به کارگیری نیروی تخیل و تقلید خلق می‌شوند و در نتیجه اثری خیال‌انگیز را به وجود می‎آورند. آنچه در "رویا، استعاره و زبان دین" نوشته‎ی "امیر مازیار" مورد بحث قرار گرفته است، هدف وحی و رابطه آن با فلسفه و حقیقت است. کتاب حاوی شرح مفصلی است که به "متن دینی چون متن هنری" می‌نگرد و اهداف آن را بررسی می‌کند. "امیر مازیار" تجربه دینی را از جنس رویا معرفی می‌کند. آنچه در خواب و رویا اتفاق می‌افتد، ترجمه‌ای در یک زبان خیالی است و برای نشان دادن این امر، نویسنده قرآن کریم را مثال زده است. علاوه بر این، برای درک این مطالب به تفسیر نیاز داریم که در کتاب "رویا، استعاره و زبان دین" ارائه شده است و باید بررسی کرد که آیا این نظریات، در عمل نیز مسائل ایجاد شده در ذهن مخاطب را حل می‌کنند یا خیر. با قبول این نکته که رویا دارای ظرفیت کشف است، باید اظهار داشت که رویا کاشفیت خود را تنها از روان انسان دارد. پذیرش این امر که هر فردی که رویا می‌بیند، می‌تواند یک متن هنری تولید کند، منطقی نیست. همچنین استعاره دیدن کل قرآن و ادعای برخورداری از شکل خیالی برایش جایز نیست. این متون ماهیت تمثیلی دارند و جوهر رویا نیز چنین است. رویاها ماهیتی نمادین دارند. علاوه بر این، متن می‌تواند با اعتبار خود توجیه شود و از این دید شاید بتوان به "متن دینی چون متن هنری" نگریست. قسمت هایی از کتاب رویا، استعاره و زبان دین (لذت متن) این کتاب به توصیف، شرح و ارزیابی نظریۀ رویایی بودن تجربه های دینی و وحیانی اختصاص دارد؛ نظریه ای که می توانیم آن را نظریۀ وحی در فلسفۀ اسلامی بدانیم. این نظریه سه مدعا یا ضلع اصلی دارد: تجربه های دینی و وحیانی از سنخ رویابینی اند و با همان سازوکار وقوع رویاها اتفاق می افتند؛ آنچه در این تجربه ها به ادراک درمی آید به زبان خاص رویا است و ماهیتی ویژه و متفاوت با تجربه های ادراکی معمول ما دارد و اگر این تجربه به زبان درآید و به متن تبدیل شود زبانی ویژه خواهد داشت؛ برای فهم و تفسیر صحیح ادراکات رویایی و متون حاصل از آنها باید به تعبیر و تأویل این رویاها و متون حاصل از آنها پرداخت. فیلسوفان مسلمان قائل بوده اند که سرشت رویایی تجربه های وحیانی هیچ منافاتی با شأن کاشفیت، هدایتگری و قدسی بودن آنها ندارد و بهترین راه را برای حل مشکلاتی مانند فهم چگونگی تکلم خداوند و تعارضات دانسته های عقلانی با متون وحیانی به دست می دهد. نظریۀ وحی فیلسوفان مسلمان در سال های اخیر مجددا طرح شده و محل بحث و گفت وگو بوده است.

در جهان اسلام، مکتب علامه طباطبائي و نومعتزلیان دو جریان برجسته‌ای هستند که برای حل تعارض ادعایی علم و دین شیوه‌هایی را ارائه کرده‌اند. یکی از برجسته‌ترین شیوه‌های آنان، شیوه‌های رفع تعارض ناظر به زبان دین است. نومعتزلیان مدعی هستند، شیوه‌هایشان در این زمینه کارآمد است، ولی شیوه‌های مکتب علامه طباطبائي برای رفع تعارض کارایی ندارد. طرفداران مکتب علامه نیز شیوه‌های نومعتزلیان را ناسازگار با دین تلقی می‌کنند. برای ارزیابی دعاوی مزبور، ضروری است شیوه‌های رفع تعارض ناظر به زبان دین، با نظر به آثار هر دو جریان فکری به تفصیل بیان شده و مورد بررسی تطبیقی قرار گیرد. هر چند در ظاهر، برخی راهکارهاي هر دو گروه، مانند زبان ادبی یا زبان قوم تلقی کردن تعبیر متن دینی دارای تعارض با نظریات علمی، مشترک است، اما به‌جهت اینکه در مکتب علامه، استفاده از این شیوه‌ها مشروط به وجود قرینة نقلی یا عقلی قطعی است، ولی برخی نومعتزلیان این شیوه را به اکثر یا تمامی متون دینی تعمیم می‌دهند. در واقع شیوه‌های زبان دینی این دو گروه متفاوت است.

در میان آیات حج، آیه 97 سوره آل‌‌‌ عمران حاوی نکات و معارف کلیدی درباره حج است. قسمتی از آیه به مسئله امنیت حجاج اشاره دارد: «وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِنا‌‌». با رویکرد شناختی به زبان دین، هرکس وارد حرم امن الاهی شود، در امنیت کامل قرار دارد. اما در نگرش ناشناختی، واقع‌‌نمایی آیات، اهمیت چندانی ندارد؛ بلکه به ‌دنبال ترغیب مخاطب جهت انجام عملی خاص مثل حج است. یکی از ضروریات دین‌داری فهم مراد متکلم وحی است. این پژوهش با هدف دست‌یابی به فهم دقیق‌‌تر از محتوای آیه، واقع‌‌نمایی امنیت حجاج را از لحاظ تشریعی و تکوینی به روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار می‌‌دهد و به این سوال پاسخ می‌‌گوید که با تأکید بر آراء علامه طباطبایی، آیه «وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً» دارای شأن شناختی و مطابق واقع است یا دارای شئونی ناشناختی است؟ اجماع مفسران از جمله علامه طباطبایی بر این قرار دارد که آیه بیانگر حکمی شرعی است و برخی نیز به تکوینی بودن امنیت دنیایی حرم اشاره کرده‌‌اند. به نظر می‌‌رسد آیه مورد نظر، نه‌تنها بر حکم تشریعی امنیت حجاج تاکید دارد؛ بلکه به امنیت تکوینی به‌صورت اخروی اشاره دارد که سازگار با روایات معصومین(ع) است.

مبحث زبان دين به عنوان يكي از شاخه هاي فلسفه دين در قرن معاصر، در فلسفه غرب، داراي جايگاه ويژه اي است. به طور كلي، فيلسوفان دين در تحليل زبان ديني، قايل به دو ديدگاه هستند: 1. ديدگاهي كه گزاره هاي ديني را صرفاً ناظر به ارزش ها، اعمال و بيان احساسات ديندار مي داند (غير شناختاري); مانند نظريه «زبان نمادين» تيليخ، نظريه «شعري» سانتايانا، نظريه «عمل گرايي» بريث ويت، نظريه «اسطوره اي» كاسيرر و نظريه «بازي هاي زباني» ويتگنشتاين. 2. ديدگاهي كه گزاره هاي ديني را ناظر به واقع و توصيفگر واقعيت ها مي داند (شناختاري); مانند نظريه متفكران اسلامي، نظريه «تمثيل» آكوييناس، نظريه «تحقيق پذيري اخروي» جان هيك، نظريه «ابطال پذيري و معناداري» بازيل ميچل. نهايت اينكه زبان ديني صرفاً داراي يك كاركرد خاص نيست، بلكه تركيبي از زبان هاي متعدد است.

ملاصدرا در تحلیل و معناشناسی واژه‌های زبان دین در باب اوصاف خدا قائل به اشتراک معنوی و تشکیک وجودی است. وی علاوه بر معناشناسی اوصاف خدا در تفسیر بهشت و جهنم و مسئله معاد جسمانی و به طور کلی در زبان دین، در قلمرو معاد نیز با همین دیدگاه و روش پیش رفته و کوشیده است بدون مواجه‌شدن با شبهات رایج، معاد جسمانی و مسائل مربوط به آن، از قبیل عذاب قبر و صراط، را تبیین کند. قصه هبوط آدم و حوا از بهشت نیز با نگاه ملاصدرا به زبان دین در قلمرو معاد گره خورده است. وی گناه آدم را مربوط به مقام چهارم از مقام‌های قوس نزول انسان پیش از آغاز زندگی بر روی کره زمین می‌داند. از نظر او، نافرمانی آدم اتفاقی خارجی نبوده و بیان قرآن نظر به نوع انسان، یکی از ویژگی‌های ماهیت انسان را متذکر می‌شود. اما آیات متعددی از قرآن با اشاره به فریب‌خوردن آدم و حوا از شیطان و آشکارشدن عورتشان پس از نافرمانی، این تفسیر را در معرض پرسش قرار داده و صراحتاً به عنوان واقعه‌ای خارجی از این موضوع یاد کرده‌اند تا جایی که می‌گویند این دو سعی داشتند با برگ درختان بهشتی زشتی‌های خود را بپوشانند. اهمیت این موضوع از آن‌رو است که تاکنون کسی از منظر زبان دین تفسیر ملاصدرا از بهشت آدم و نافرمانی او را نقد نکرده است. این مقاله با نگاهی توصیفی‌تحلیلی و به روش کتاب‌خانه‌ای این موضوع را می‌کاود.

کلید فهمِ فلسفه متأخرِ ویتگنشتاین توجه به پژوهش‌های دستور زبانی است. این مفهوم از دستور زبان، متفاوت از کاربرد سنتی است و به زبان از آن جهت که نظامی از علائم است التفاتی ندارد. با این رویکرد ماهیت گزاره‌های دینی ویژگی خاصی پیدا می‌کند که با دیگر مقولات معرفتی متفاوت است. گزاره‌ها از منظر ویتگنشتاین به دو دسته «قابل تعویض» و «غیر‌قابل تعویض» تقسیم می‌شوند که گزاره‌های دینی از نوع «غیرقابل تعویض» هستند؛ بنابراین قابل تبیین یا تفسیر با جملات دیگر نیستند. همچنین ماهیت زبان دین «باطنی» است و فقط در باطن خودش معنا می‌یابد و مانند گزاره‌های «خارجی» با کمک گزاره‌های دیگر معنای واضح‌تری پیدا نمی‌کند. بنابراین ارتباط گزاره‌های دینی با دیگر گزاره‌ها مانند گزاره‌های علمی قطع می‌شود. هرچند مقولات دینی به نحو معنادار در حوزه دین استعمال می‌شوند شئونی غیر از مطابقت با واقع یا صدق‌ و کذب-پذیری دارند. با توجه به اهمیت زبان دین در فهم مسائل دینی، در این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی به دو سوال اصلی پاسخ می‌دهد: شأن شناختی یا ناشناختی زبان دین از منظر ویتگنشتاین چگونه است؟ از منظر طباطبایی چه نقدهایی بر این دیدگاه وارد است؟ بر این اساس پس از بررسی ویژگی‌های زبان دین از منظر ویتگنشتاین به تبعات آن با آراء طباطبایی پرداخته می‌شود.