مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

"این کتاب که شاید تنها اثر مستقل در این زمینه به زبان فارسی می‌باشد بر آن است تا از سیل عظیم پرسش‌هایی که در حوزه فلسفه دین در باب زبان دین ایجاد شده است به برخی از اهم آن پاسخ دهد و یا حداقل آن‌ها را مورد کاوش یا بازبینی قرار دهد. پرسش‌هایی نظیر: آیا زبان دین معنادار است یا بی‌معنای با همان معیارهای علمی و تجربی قابل اثبات، ابطال و تأیید است یا نه؟ چه نسبتی با زبان علم و اخلاق و فلسفه و هنر دارد؟ تک‌ساحتی است یا چند‌ساحتی؟ صرف گزارشگر از عالم واقع است یا تحریک‌کننده و دل‌فریب نیز می‌باشد؟ و .... این کتاب شامل یک مقدمه مفصل و چهار فصل می‌باشد. در مقدمه نویسنده ابتدا به تعریف فلسفه دین و ارائه فهرستی از مباحث مطروحه در آن می‌پردازد. نویسنده از همان ابتدا روشن می‌سازد که عمده توجه‌اش به دلایلی در مسئله زبان دین مصروف گزاره‌های کلامی است و از گزاره‌های کلامی در باب خدا، ایجابی را و از ایجابی‌ها صفات فعلی را بر می‌گزیند. نویسنده در ادامه به مشکل معنا‌شناختی اوصاف الاهی و جواب‌هایی که به این مسئله داده‌اند و اشکالاتی که در این نظریه موجود اشاره می‌کند از جمله این دیدگاه‌ها، رویکرد ویزدم و آنتونی فلو قابل توجه است. ویلیام آلستون نظریه‌های غیر‌شناختاری درباره زبان دین را به چهار قسم تقسیم می‌کند: 1. نظریه ابراز احساسات ۲. نظریه زبان نمادین دین؛ ٣. تفسیرهای آیینی؛ 4. تلقی اسطوره‌ای. نویسنده این چهار نظریه را مورد کاوش قرار می‌دهد. نویسنده در پایان به برخی از عوامل پیدایش بحث زبان دین اشاره می‌کند. الف: مشکل معناشناختی صفات مشترک بین انسان و خدا؛ ب: مشکل تفاوت‌های درون‌دینی؛ ج: مشکل تعارض علم و دین و عقل و دین؛ د: پیدایش پاره‌ای مکاتب فلسفی خاص چون پوزیتیویسم، پوزیتیویسم منطقی و فلسفه تحلیل زبانی. "

پیرامون چگونگی سخن گفتن از خداوند و زبان به کارگرفته در متون دینی نظریّات مختلفی طرح شده است. نظریّه‌های بی‌معنایی زبان دین (دیدگاه پوزیتویستم منطقی)، غیرشناختاری بودن زبان دین، زبان نمادین، الهیات سلبی، تمثیل و کارکردگرایی مهم‌ترین نظریّاتی هستند که در این زمینه در غرب طرح شده‎‌اند. در این مقاله ضمن نقد این دیدگاه‌ها، این نتیجه به دست آمده است که در مورد سخن گفتن از خدا، الفاظ اطلاق شده بر خداوند همان معنای الفاظ بشری را دارند (نظریّه‌ی اشتراک معنوی)، ولی در مورد صفاتی که به خداوند به صورت مجازی اطلاق می‌شوند (نظیر خشم) این صفات به جهات آثارشان به خداوند اطلاق می‌گردند؛ در مورد صفات خبری نیز نظریّه‌ی تأویل بر مبنای قرائن داخلی و خارجی، مورد قبول است. در مورد متون وحیانی، گرچه در این متون از استعاره و تمثیل استفاده شده است، امّا متون وحیانی نظیر قرآن به همان زبان عرفی نازل شده‎‌اند.

تحلیل هاى زبانى درباره معنادارى زبان دینى همیشه عرصه اى گسترده براى آزمودن نیرومندى فلسفى بوده است. مایکل مارتین که استاد فلسفه دانشگاه بوستون است, در این مقاله مى کوشد باطرح دوباره یکى از مسائل نسبتاً کلاسیک در حوزه فلسفه دین, به برخى از این تحلیل ها بپردازد. وى ضمن صورت بندى نظریه تحقیق پذیرى پوزیتیویسم منطقى به عنوان قوى ترین حمله بر معنا دارى زبان دینى, مختصراً به واکنش هاى گوناگون به این نظریه مى پردازد. در ادامه, به بسط یکى از واکنش ها که ردّ این نظریه است, در قالب سه نقد رایج بر دیدگاه تحقیق پذیرى, پرداخته و سپس از میان پاسخ هاى موجود به این انتقادات به تقریر دقیق دو پاسخ قوى که از طرف نیلسن و سالمون ارائه شده است, مى پردازد. مؤلف که خود, خدا ناباورى است که از روایت اصلاح شده نظریه تحقیق پذیرى معنا, دفاع مى کند, معتقد است تلاش هاى عمده اى براى انتقاد از نظریه تحقیق پذیرى صورت گرفته که چه بسا خداناباوران مشهور هم آن را نظریه باکفایتى تلقى نکنند, اما مى توان مدعى شد که نفى این نظریه هم به سادگى ممکن نیست.

دانش نوبنیاد فلسفه دین، حاوى دهها عنوانى است که برخى از مسائل آن; مانند زبان دینى قرنها پیش در فلسفه و کلام اسلامى مورد بررسى قرار گرفته‏اند. مباحث زبان دینى در کلام اسلامى، ضمن مباحث صفات ثبوتى، صفات خبرى و تفسیر آیات متشابه و...مطرح بوده است که هر کدام مشکلات ویژه خود را داشته و باید به شیوه صحیح تفسیر و تبیین گردد. از انگیزه‏هاى طرح زبان دینى در کلام مسیحى، مى‏توان به توجیه تعارض دین و علم، اختلاف کاربردى محمولات گزاره‏ها و تحقیق‏پذیرى معنا در قضایاى ناظر به واقع اشاره کرد. برخى، براى گزاره‏هاى کلامى، چهار گروه تفسیر غیر خبرى ارائه دادند که هر یک در خور تامل و بررسى است و این مقاله به بخشى از این مباحث مى‏پردازد.