مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش حاضر تبیین بنیان‌های فلسفی تکنولوژی است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و تاثیر بنیان‌های متافیزیکی بر شکل‌گیری صنعت و تکنولوژی تبیین شد. براساس این رویکرد هرگونه صنعت و تکنولوژی، همواره در بستر یک جهان‌بینی و تفکر متافیزیکی شکل می‌گیرد. روایت مکانیکی از جهان، تلقی منبع ذخیره از جهان، غفلت از ساحت حکیمانه جهان و... از جمله اموری هستند که زمینه شکل‌گیری فناوری مدرن را فراهم آورده است.

فلسفهٔ علم یا فلسفهٔ علوم شاخه‌ای‌است از فلسفه که به مطالعهٔ تاریخ، ماهیّت، اصول و مبانی، شیوه‌ها، ابزارها، و طبیعتِ نتایجِ به دست آمده در علومِ گوناگون همّت می‌گمارد. فلسفهٔ علم، از لحاظِ علمِ موردِ بررسی، خود، به زیرشاخه‌هایِ متعدّدی تقسیم می‌گردد که از جملهٔ آن‌ها می‌توان فلسفهٔ فیزیک، فلسفهٔ شیمی، فلسفهٔ ریاضیّات، فلسفهٔ زیست‌شناسی، فلسفهٔ علومِ اجتماعی، فلسفهٔ مکانیکِ کوانتومی و فلسفهٔ نسبیّت را ذکر نمود. حسین شیخ رضایى دانش آموخته دانشکده مهندسی برق و فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف است و دکتراى فلسفه خود را در سال ۱۳۸۵ از دانشگاه دورهام گرفته است. او ضمن پژوهش در حوزه فلسفه علم و آموزش فلسفه به کودکان، ترجمه‌ها و تالیف‌هاى متعددى هم منتشر کرده و به تدریس در دانشگاه‌هاى مختلف نیز مشغول است.

مساله عقلانیت علم موضوعی است که همواره مورد توجه فیلسوفان علم است و همه سعی در ارائه مدلی برای عقلانیت علم بوده‌اند که براساس آن امکان داوری و ارزیابی نظریه‌های علمی را بدست آورند. اما در این میان لاری لائودن در واقع با دو رویکرد کاملاً متفاوت به علم و تاریخ و فلسفه آن مواجه بود. یک رویکرد می‌کوشید واقع‌گرایی و تقرب به ساختار واقعی جهان را هدف پژوهش‌های علمی معرفی کند و راه رفته علم را در بازسازی‌های عقلانی از آن بازنماید و به این ترتیب عقلانیت نهفته در آن را آشکار نماید. رویکرد دوم ، برعکس، می‌کوشید نشان دهد که چندان عقلانیتی در تاریخ علم وجود ندارد و تحولات تاریخی به‌گونه‌ای است که نه می توان آنها را بازسازی عقلانی کرد و نه می‌توان به‌طور قاطع پیشرفت را به آن نسبت داد. در این میان لائودن می‌کوشد که ارزش‌های هر دو رویکرد ، عقلانیت علم و پیشرفت آن از یک سو، و پذیرش نقش پارادایم‌ها و جامعه‌شناسی علم از سوی دیگر ، را حفظ کند. وی نه تفسیر پوزیتیویست‌ها و پوپری‌ها از عقلانیت علمی را می‌پذیرد و نه نسبیت‌گرایی تاریخی کوهن و نه به هرج‌و‌مرج‌طلبی ‌معرفت‌شناختی فایرابند تن در می‌دهد. لائودن در پی ارائه مدلی از عقلانیت است که تغییر و دگرگونی‌های نظریه‌های علمی، روش‌شناسی‌ها و اهداف علمی را امکان‌پذیر و عقلانی بنماید. لائودن ابتدا در کتاب « پیشرفت و مسائل آن» مدل سلسله‌مراتبی را ارائه می‌دهد که طبق این مدل، اجماع عقلی در علم با توافق نظر در سه سطح مشخص می‌شود. اما ایراد جدی مدل سلسله‌مراتبی در نبودن اهداف مشترک آشکار می‌شود. از این رو، لائودن در کتاب «علم و ارزش‌ها» به جای مدل سلسله‌مراتبی یک مدل شبکه‌ای را پیشنهاد می‌کند که در آن نظریه‌ها، اصول روش‌شناختی و اهداف‌شناختی متقابلاً به یکدیگر وابسته‌اند و به این نتیجه رسید که هر یک از مراتب ارزشیابی در معرض تغییر قرار دارد و هیچ پله بالایی غیر قابل تغییر وجود ندارد. امتیاز مدل شبکه‌ای بر مدل سلسله‌مراتبی این است که این مدل، ارزیابی عقلی اهداف‌شناختی را امکان‌پذیر و تغییرات هر سه سطح را تبیین می‌کند.اما از نظر منتقدان چنین مدلی به سبب رد اصول و قواعد روش‌شناختی ثابت علمی و پذیرش دگرگونی و تنوع در اهداف‌علمی و وابسته دانستن تغییرات هر یک از سطوح به ملاحظات مربوط به سطوح دیگر سرانجامی جز نسبیت‌گرایی ندارد. کسانی مانند جان وارل در نقدی بر کتاب «علم و ارزش‌ها» کوشید تا دوباره مدل سلسله‌مراتبی را احیاء کند. از نظر وارل تنها جایگزین برای نسبیت‌گرایی همانا وضع اصول ثابت ارزیابی نظریه علمی است و بدون وجود یک روش‌شناسی ثابت، دیدگاهی عینی برای داوری درباره‌ی پیشرفت ‌علمی ‌نخواهیم‌ داشت.لائودن در پاسخ به این انتقادات مدعی است راه حل نسبیت‌گرایی این نیست که نشان دهیم معیارها و استاندارد‌های روش‌شناختی از لحاظ تاریخی ثابت و تغییر‌ناپذیر است. زیرا، او اساساً نسبیت‌گرایی را به ثبات یا دگرگونی و تنوع روش‌شناسی مرتبط نمی‌داند. از نظر او آن چیزی که مستقیماً با ماهیت چالش نسبیت‌گرایی ارتباط دارد و می‌تواند از پس آن برآید، این است که نشان دهیم معیارهای روش‌شناختی به رغم تنوع و دگرگونی تاریخی همچنان از توجیه مقبولی برخوردار است.بنابراین، اختلاف لائودن و مخالفان او بر سر چالش نسبیت‌گرایی است. لائودن این چالش را متوجه توجیه‌ عقلانی اصول و قواعد روش‌شناختی می‌داند، خواه آن اصول ثابت و یکسان باشند، خواه متغیر و متنوع. و دیدگاه طبیعت‌گرایی دستوری را برای توجیه اصول روش‌شناسی پیشنهاد می‌کند. از دیدگاه مخالفان چنین توجیهی پاسخگوی چالش نسبیت‌گرایی نیست. زیرا اگر این چالش همان چیزی باشد که لائودن می‌پندارد، بنابراین بدون داشتن پایه و مبنایی ثابت، آزمون و مقایسه روش‌شناختی از عینیت لازم برخوردار نخواهد بود و نتیجه‌ای جز پذیرش نسبیت‌گرایی در پی نخواهد داشت. لائودن مدعی است که طبیعت‌گرایی دستوری‌اش میدان را برای توجیه معرفتی معیارهای روش‌شناختی باز نگاه می‌دارد و به همین دلیل گرفتار نسبیت‌گرایی نمی‌شود. اما گویی این پاسخ لائودن به چالش‌های نسبیت‌گرایانه ، مخالفان او را کاملاً خرسند نمی‌کند.کلید واژه‌ها: لاری لائودن، فرا روش‌شناسی ، عقلانیت سلسله‌مراتبی، عقلانیت شبکه‌ای، طبیعت‌گرایی دستوری.

مسئلة مداخلة ارزش‌ها در پيدايش تکنولوژي پس از انقلاب صنعتي به‌تدريج در کانون توجه فيلسوفان تکنولوژي قرار گرفت. در مقالة پيش‌رو، مسئلة مذکور به‌روش تحليلي ‌ـ ‌عقلي و از راه تحليل علل اربعه و توجه به ارتباط دروني هر يک از اين علل با يکديگر و تشريح جايگاه ممتاز عليت غايي در ميان علل اربعه و الزامات آن در ارزش‌باري مصنوعات تکنيکي و تفکيک مرزهاي هستي‌شناختي اشياي طبيعي از مصنوعات تکنيکي بر پاية مباني حکمت اسلامي بررسي شده است. يافته‌هاي تحقيق حاکي از آن است که حضور علت غايي در پيدايش تکنولوژي‌ها، زمينه‌ساز حضور ارزش‌هاي انساني در بعد هستي‌شناختي تکنولوژي‌هاست. اين امر هم‌زمان به طرح پرسش‌هاي ارزشي و اخلاقي دربارة خود تکنولوژي‌ها مي‌انجامد. غايات انساني، از يک سو خود تحت تأثير مباني معرفتي و غيرمعرفتي همچون زمينه‌ها و نيازهاي اجتماعي و منافع و علايق خاصي شکل مي‌گيرند؛ از سويي ديگر به شکل‌گيري هنجارها و الزامات خاصي در پيکرة دروني تکنولوژي‌ها مي‌انجامد و از سوي سوم، در مقام کاربرد و به‌عنوان بخشي از نظام تکنيکي، مستلزم شکل‌گيري رفتارها و کنش‌هاي خاص انساني همسو با غايات و کارکردهاي متوقع از آنهاست.

ک » علم و مبتنی بر مسئله ی « هویت شناسی » از فروع مبحث « طبقه بندی علوم » ، از دید مؤلف مقاله نگریست: « طبقه بندی علوم » است. از نظر وی می توان با دو رویکرد، به مسئله ی « وحدت و تمایز علوم ترسیم » : 1. پسینی، 2. پیشینی. طبق تعریف ایشان طبقه بندی علوم، با رویکرد پسینی عبارت است از مؤلف در .« مهندسی مطلوب معرفت » : و با رویکرد پیشینی، عبارت است از « جغرافیای میراث معرفتی بشر همچنین اشاره به اهداف و فواید ،« علوم انسانی اسلامی » و « علم دینی » متن مقاله، پس از ارائه ی تعاریف طبقه بندی علوم و ضروت آن، نگاهی گذرا به تاریخچه ی طبقه بندی در دنیای غرب و نیز جهان اسلام افکنده است. در ادامه نیز با نقد اجمالی نظریه های مختلف در باب ملاک وحدت و تمایز علوم و تبیین سازواری چندوجهی مانعه الخلوی مؤلفه های رکنی علم) منطق پیشنهادی خود برای ) « نظریه ی تناسق » تفکیک و طبقه بندی علوم را که مبتنی بر نظریه ی مزبور است ، ارائه می کند. در انتها نیز سؤالات و اشکالات هرم- » احتمالی وارد بر نظریه را مطرح کرده، پاسخ می گوید. وی الگوی پیشنهادی خود را طبقه بندی(هرم- شبکه سان علوم می نامد.

ارسطو در تحلیل ثانی، الف.2 اصل‌های علم را معرفی می‌کند. او در تحلیل ثانی، الف.10 سه دسته از مبانی علم را ‏توضیح می‌دهد. به نظر می‌رسد میان تقسیم‌بندی ارسطو در الف.2 با سه دسته مبانی ‏علم در الف.10 ناسازگاری وجود ‏دارد. همچنین، روشن نیست کدامیک از انواع اصل‌ها و مبانی علم می‌تواند همۀ ‏ویژگی‌های مقدمۀ علم را داشته باشد. ‏این مقاله دشواری‌هایی که در رابطه با تفسیر متن‌های مذکور به وجود می‌آید را بیان ‏می‌کند؛ انواع مبانی علم نزد ارسطو ‏را توضیح می‌دهد؛ نشان می‌دهد تنها دسته‌ای از مبانی که به فرض هستی و چیستی موضوع ‏علم می‌پردازند می‌توانند ‏به عنوان مقدمۀ علم به حساب آیند. در این راستا، لازم است میان مقدمات علم، مبانی علم و آگاهی پیشین ‏نزد ارسطو ‏تمایز قائل شد. به کمک این تمایز، و نکاتی از متن‌های دیگر تحلیل‌ثانی، می‌توان به دشواری‌های مربوط پاسخ داد ‏و به تفسیر سازگاری میان الف.2 و الف.10 رسید. تفسیر مطلوب کمک می‌کند فهم درستی از معرفت‌شناسی ارسطو و ‏مبانی معرفتی او حاصل گردد.‏