مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب معدن الجواهر و رياضة الخواطر تالیف محمد بن علي كراجكي طرابلسي در آداب، حِكَم، ، سخنان پیامبر و ائمه ـ علیهم السلام ـ و سخنان دیگر پیامبران الهی، حکما و زهّاد می باشد. کتاب حاضر به سبک کتاب خصال شیخ صدوق است. مؤلف در این کتاب روایات و مطالبی که اعداد در آنها به کار رفته را به ترتیب از یک تا ده آورده است. نکته دیگر اینکه در این کتاب ابتدا سخنان پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و سپس سخنان ائمه ـ علیهم السلام ـ و بعد از آن سخنان دیگر پیامبران الهی و در آخر، سخنان شخصیت های اسلامی یا برخی از فلاسفه و حکمای گذشته آمده است. این کتاب از لحاظ ادبی یک اثر بسیار ارزشمند و قابل توجه است که بسیاری از موضوعات اخلاقی را جمع آوری نموده و با سبکی بسیار زیبا انسان را با سخنان گرانبهای پیامبران و اولیای الهی و انسان های برجسته و اندیشمندان بزرگ آشنا می سازد. روایات این کتاب مرسله بوده و مؤلف برای کم شدن حجم آن به اسناد روایات اشاره نکرده تا بتواند حجم گسترده تری از سخنان ارزشمند بزرگان دین و دانش را در این کتاب کوچک جمع آوری نماید. علاوه بر آن، روایات این کتاب در بسیاری دیگر از منابع معتبر روایی موجود می باشد و متن روایات نیز، خود بهترین شاهد بر ارزش و اعتبار آن است. شیخ عباس قمی این کتاب را به فارسی ترجمه کرده و با نام نزهة النواظر به چاپ رسانده است. این کتاب از جمله کتاب های اخلاقی و تربیتی است که می تواند در تزکیه نفس و خودسازی مؤثر باشد.

تدوين السنة الشريفة اثر سيد محمدرضا حسينى جلالى، پژوهشى است كه جواز و اباحه تدوين و كتابت روايات پيامبر(ص) و بررسى ادله مثبتين و منكرين آن از ابتدا تا انتهاى قرن اول هجرى را مورد بررسى قرار داده است. اين كتاب به زبان عربى به همراه مقدمه نويسنده به تاريخ 1412ق منتشر شده است. كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در دو بخش (قسم) تنظيم شده است. بخش اول مشتمل بر چهار فصل و يك خاتمه و بخش دوم مشتمل بر شش فصل، دو الحاقيه و يك خاتمه است. نويسنده در دو بخش كتاب، ابتدا به بيان ادله جواز و اباحه تدوين روايات پرداخته و سپس، دلايل مانعين را ذكر كرده و مورد بررسى و مناقشه قرار داده است. در مقدمه، به منظور بيان جايگاه روايات در اسلام، حديث، تالى قرآن و مصدر احكام اسلامى‌دانسته شده است. به اعتقاد نويسنده، مهمترين مباحث مطرح شده در مسأله تاريخ حديث، تاريخ تدوين آن يا به عبارت ديگر، مشخص كردن محدوده شروع تدوين حديث و اسباب و انگيزه‌هايى كه منجر به منع از تدوين آن در بعضى از فترات تاريخ در صدر اسلام گرديد، مى‌باشد. در مقدمه همچنين به اختلافات موجود پيرامون تحديد دقيق تاريخ تدوين حديث و مباحث كلى مطرح شده در كتاب، اشاره شده است. در بخش اول كتاب، به مسأله جواز تدوين روايات و اباحه آن از زمان پيامبر(ص) به بعد، پرداخته شده است. به اعتقاد نويسنده، مورد اتفاق علماست كه تدوين حديث در عصر پيامبر(ص) واقع شده و بسيارى از رواياتى كه در زمان آن‌حضرت كتابت شده، به اذن و تحت اشراف آن‌حضرت بوده است. وى در اين زمينه، ابتدا به بررسى اقوال علمايى همچون دكتر شيخ عبدالحليم محمود (از اساتيد سابق دانشگاه الازهر)، دكتر عتر و دكتر رفعت پرداخته و سپس، بنا بر اصل اباحه هر چيزى تا زمان اثبات خلاف آن، مسأله تدوين حديث در عصر نبوت را جايز دانسته است. نويسنده براى استدلال بر جواز تدوين حديث و اباحه آن، به چهار دليل تمسك كرده و هر يك از فصول اين بخش را، به يك دليل، اختصاص داده است. اين دلايل به ترتيب عبارتند از: الف) عرف عقلا و تقرير شرع بر آن: نويسنده پس از بيان و بررسى اقوال علما پيرامون عرفى بودن تدوين و كتابت علوم، به اين نكته اشاره دارد كه عقلاى بشر، بر اهميت و فضيلت كتابت و نوشتن مباحث و مطالب مهم و ارزشمند، اتفاق نظر داشته و آن را بهترين وسيله براى ضبط و انتقال افكار پيشينيان به آيندگان مى‌دانند. وى به منظور نشان دادن تأييد اين سيره و عرف توسط شرع مقدس، به بررسى آيات و روايتى پرداخته كه به كتابت و فضيلت آن، اشاره نموده‌اند. ب) سنت شريف نبوى: سنت به سه قسم تقرير، فعل و قول معصوم(ع) تقسيم مى‌شود و نويسنده بحث تدوين حديث را در هر سه قسم، بررسى كرده است: سنت تقريريه: در زمان پيامبر(ص) نويسندگانى همچون سعد بن ربيع خزرجى و بشير بن سعد بن ثعلبه وجود داشته و آن حضرت نيز از كتابت در مواردى همچون دعوت پادشاهان و ملوك آن عصر به اسلام، استفاده مى‌نمود. سنت فعليه: نويسنده برخى از امور را دال بر سنت فعلى پيامبر(ص) بر كتابت و تدوين روايات دانسته است كه عبارتند از: ادخال كتابت در امور سياسى نظامى از جمله آنكه يكى از شروط آزادى اسرا، تعلم كتابت و قرائت توسط آنان به مسلمانان بود؛ امر آن حضرت بر يادگيرى و تعليم خط و كتابت به بعضى از اصحاب از جمله عبدالله بن سعيد بن عاص؛ امر آن حضرت بر صحابه مبنى بر كتابت احاديث، اخبار مسلمانان و حوادث عصر نبوت مخصوصاً احكام شرعى و فرامين صادره؛ املاى پيامبر(ص) بر بعضى از صحابه و نوشتن احاديث و اقوال آن حضرت. سنت قوليه: نويسنده روايات وارده از پيامبر(ص) پيرامون كتابت و تدوين را به چهار قسمت زير تقسيم كرده و براى هر يك، نمونه‌هايى را ذكر كرده است: رواياتى كه در آن‌ها به كتابت و تقييد، تصريح شده است؛ احاديثى كه در آن‌ها، به كتابت و تقييد، اذن داده شده است؛ رواياتى كه متضمن لفظ كتابت و تصريفات آن بدون صيغه امر مى‌باشد؛ احاديثى كه متضمن ذكر ادوات كتابت مانند «الكتاب»، «الورق»، «القلم»، «الحبر»، «المداد» و «الخط» مى‌باشد. ج) اجماع اهل‌بيت(ع): نويسنده در اين فصل، ابتدا درباره ثبوت اجماع اهل‌بيت(ع) و حجيت آن بحث كرده است. وى حديث ثقلين را يكى از دلايل ثبوت حجيت اين اجماع دانسته و به نكاتى پيرامون اين روايت متواتر، اشاره كرده است از جمله آنكه: خطاب در اين حديث، متوجه تمامى امت مى‌باشد. حكم مذكور در روايت، مبنى بر رجوع به قرآن و عترت، واجب بوده و تخلف از آن، جايز نيست. اين حديث دلالت بر استمرار وجود اهل‌بيت(ع) تا روز قيامت در كنار و همراه با قرآن دارد. حديث، دلالت بر عصمت ثقلين و اعلميت آن بر جميع امت دارد. د) سيره صحابه، تابعين و ساير علماى مسلمين: نويسنده معتقد است تدوين علم و كتابت آن، جزء سيره مسلمين بوده و اگر بتوان ثابت نمود كه اين سيره، متصل به عهد نبوت مى‌باشد، مى‌توان حجيت جواز تدوين را به اين وسيله نيز اثبات نمود. در اين رابطه وى به بررسى چهار دوره زمانى زير پرداخته است: قرن دوم هجرى و پس از آن؛ عهد تابعين قبل از آغاز قرن دوم هجرى؛ دوران صحابه بعد از وفات پيامبر(ص) و عهد نبوت و حظور پيامبر(ص). خلاصه‌اى از مباحث و نتيجه‌گيرى مطالب عنوان شده، در انتهاى قسمت اول، تحت عنوان «خاتمه قسم اول» آمده است. در قسم دوم، در شش فصل، به بررسى ادله و توجيهات مانعين تدوين روايات پرداخته شده است. نويسنده معتقد است، تا قبل از به خلافت رسيدن ابوبكر، هيچ ذكر و اثرى از منع تدوين روايات وجود نداشته و اين مسئله، از آن زمان به بعد، باب گرديده است. هر يك از ادله مانعين، در يك فصل، بررسى شده است. مهمترين دليلى كه مانعين جواز تدوين روايت ذكر كرده‌اند، منع شرعى از كتابت حديث بوده و بدين‌منظور، روايات مرفوعه‌اى از پيامبر(ص) بر همين مضمون ذكر گرديده كه نويسنده به بررسى و مناقشه در سند و دلالت آن‌ها پرداخته است. ساير ادله مذكور، به ترتيب عبارتند از: ترس از اختلاط حديث با قرآن؛ ادعاى ترس از ترك قرآن و اشتغال به غير آن؛ بى‌نياز بودن از تدوين حديث با تكيه بر حافظه؛ عدم آشنايى محدثين به علم كتابت و موارد ديگر. موارد منع روايت حديث و توجيهات عامه براى اقدام خليفه دوم بر اين منع، به همراه آثارى كه پيرامون منع تدوين روايت نوشته شده، در انتهاى كتاب، به صورت ملحقات، آورده شده است. در پايان كتاب، خلاصه و نتيجه مطالب مطرح شده در قسمت دوم كتاب، آمده است.

كتاب نفحات الازهار فى خلاصه عبقات الانوار نوشته سید علی حسینی میلانی به زبان عربی و در موضوع امامت می باشد. نفحات الازهار، خلاصه‌ای‌ اس‍ت‌ از "ع‍ب‍ق‍ات‌ الان‍وار" ح‍ام‍د ح‍س‍ی‍ن‌ ل‍ک‍ه‍ن‍وی‌ ک‍ه‌ خ‍ود ردی‍ه‌ای‌ اس‍ت‌ ب‍ر "ت‍ح‍ف‍ه‌ الاث‍ن‍ی‌ع‍ش‍ری‍ه‌" ع‍ب‍دال‍ع‍زی‍ز ده‍ل‍وی‌. مؤلف در این کتاب شش آیه و ده حدیثی را که دهلوی در کتاب خود مطرح و دلالت آن را بر مسئله امامت انکار کرده است، با اسناد فراوان و غیر قابل انکار نزد مخالفین به تفصیل بررسی کرده است و با دلایل متقن و محکم دلالت آنها را بر امامت ائمه معصومین علیهم السلام به اثبات رسانده است، به صورتی که جای هیچ گونه شک و تردیدی برای یک مسلمان منصف و بدون تعصّب باقی نمی ماند. قبل از آنکه این کتاب عظیم به عربی ترجمه شود، متن فارسی «تحفۀ اثنا عشریه»، توسط شیخ غلام محمد بن محیی الدین بن عمر اسلمی در سال 1227ق به عربی ترجمه شد و سپس این ترجمه توسط محمود بن عبدالله آلوسی، در سال 1301ق در کتابی به نام المنحة الالهیة تلخیص گردید و تا مدّتی جوابی شایسته نسبت به این کتاب به زبان عربی وجود نداشت تا این که در سال 1385ق فاضل ارجمند معاصر سید علی حسینی میلانی، به توصیۀ حجت الاسلام سید محمد سعید، نوۀ صاحب عبقات تلخیص کتاب عبقات به زبان عربی را با تلخیص مجلدات حدیث ثقلین و حدیث غدیر با عنوان خلاصة عبقات الأنوار فی امامة ائمة الأطهار آغاز کرد. در این کتاب از شیوه ای بدیع در بیان محتوای کتاب عبقات الانوار استفاده شده که عبارت است از: 1.

کتاب سنن النبی صلی الله علیه و آله تالیف علامه بزرگوار، حضرت آیت الله طباطبایی قدس سره، تنها کتابی است که پیرامون آداب و سنن و روش رفتاری رسول خدا صلی الله علیه و آله تدوین گردیده است و برای شیفتگان دین و طالبین معارف حقه، این کتاب گنجینه ای بس عظیم از معارف می باشد. کتاب سنن النبی صلی الله علیه و آله، دارای 21 باب و ملحقات می باشد که به زبان عربی تالیف شده است

«آداب و سنن پیامبر گرامی اسلام» کتابی است درباره آداب و سنت پیامبر (ص) نوشته فیلسوف و مفسر شیعه علامه محمد حسین طباطبایی. اصل کتاب به زبان عربی و دارای ۲۱ باب است که به زبان‌ های فارسی و اردو ترجمه شده است. مؤلف از ذکر وقایعِ جزئی پرهیز و تنها به کلیات و اخلاق آن حضرت اکتفا کرده است. علامه طباطبایی با الهام از آیه «لقد کان لکم فی رسول الله أسوة حسنة؛ همانا در رسول خدا (ص) اسوه ای نیکو برای شما است» کوشیده است کلیاتی از اخلاق و سیر و سلوک و رفتار پیامبر اکرم (ص) و آنچه «سنت پیامبر» نامیده می‌ شود، به بیان آورد. کتاب شامل ملحقاتی در خصوص شمایل آن حضرت است که به گفته خود علامه طباطبایی این بخش به جهت تیمن و تبرک افزوده شده و نیز بدین سبب که به خلق و خوی آن حضرت در خلال این مطالب اشاراتی رفته است.

العقائد الجعفرية، با موضوع اصول عقايد، به زبان عربى، اثر شيخ جعفر بن شيخ خضر الجناحى الحلدوى النجفى، معروف به کاشف‎الغطاء در سال 1373 در يك جلد به چاپ رسيده است. در اين كتاب پس از ارائه نمونه‌ى نسخه خطى كه در كتابخانه آیت‌الله گلپايگانى محفوظ است، به بيان مطلب مى‌پردازد. مؤلف، صاحب كتب ارزشمندى در مباحث مختلف اعم از اصول و فقه و كلام هستند كه يكى از آن آثار كتاب شريف "كشف الغطاء عن خفيات مبهمات شريعة الغراء" است كه داراى ابوابى مستقل از هم بوده، مؤلف در مقدمه اين كتاب پس از ذكر نام، به سه فن در كتابشان اشاره دارند كه عبارتند از: فن اول در بيان اصول عقايد شيعه، فن دوم بيان بعض از اصول و قواعد مشترك با مطالب فقهى است، فن سوم فروع دينى كه در چهار قسم عبادات عقود و ايقاعات و احكام مى‌باشد. اين كتاب چندين مرتبه در ايران به چاپ رسيده و بعض از نسخ خطى آن نيز موجود است. فن اول اين كتاب به تصريح شيخ آقا بزرگ تهرانى به "العقائد الجعفريه في الكلام" ناميده شده است و ابى محمد صدرالدين شرحى به نام "الدرر الموسويه" بر اين كتاب نوشته است. كتاب به همان شكل متعارف در اصول پنج گانه توحيد، عدل، نبوت، امامت، و معاد به رشته تحرير در آمده است. بخش اول كتاب به نام توحيد، ابتدا معناى توحيد و ذكر دلائلى مورد نظر واقع شده كه مقدمه و ورود به بحث صفات ثبوتيه و سلبيه خداوند قرار گرفته و در همان چند سطر اول با ذكر مثال‌هايى لطيف به عنوان برهان و دليلى قاطع قرار مى‌گيرد. توضيحات اين باب ادامه مى‌يابد تا خوانند و متفكرينى را دعوت به تامل مى‌كند در خلقت خود. سپس صفات جماليه در هشت مقام در علم كلام شمرده كه عبارتند از قدرت و اختيار و علم و حيات و اراده و كراهت و پنجم ادراك و قدم و ازلى بودن و بقاء و سرمدى بودن اين صفات هفتم: كلام و هشتم: صدق. در ادامه اين بخش صفات مذكور را بررسى كرده و ملزومات اين بحث را ذكر مى‌كند و ثمره تحقيق در اثبات صفات جلال را براى متكلم هفت مطلب ذكر مى‌كند. بخش دوم معناى عدل و براهين مختلف كه به گفته شيخ كفايت بحث را مى‌نمايد چر كه آياتى از قرآن كريم، استدلالات را محكم نموده و سپس درجات لطف خداوند را بيان شده و اين بخش به امام مى‌رسد. بخش سوم به عنوان گام اول در نبوت، اهميت معرفت اشاره شده و شناخت پيامبر به عنوان رسولى از جانب خداوند كه داراى ماموريتى الهى بوده و واسطه‌ى بندگان و خداوند است و در ادامه وجيه اهميت اين بحث از طريق براهين و استدلالات و بيان نكات خارق عادت از رسول مكرم به عنوان معجزه و همچنين فضائل اخلاقى موجود در پيامبر به عنوان حجت‌هاى آشكار و خصوصيات ظاهرى بدن حضرت كه به طور خلاصه اين جا اشاراتى به آن شده؛ همانند بوى خوش پيامبر و دعوت به معرفت عصمه حضرت با دليل و آوردن استدلالاتى روشن در اين زمينه و اشاره به نسب و كنيه و لقب رسول مكرم اسلام و تواريخ مضبوط در مورد ولادت ايشان و در مورد ازواج و تواريخ مربوط به ازدواج ايشان و نام‌هاى و اسامى ازواج و نسب و خصوصيات ايشان و تعداد فرزندان هر كدام و مدت عمر هر فرزند اين بخش به پايان مى‌رسد. بخش چهارم در بحث امامت پس از اثبات و بيان رواياتى در اين خصوص به معناى ولايت و ذكر آياتى پرداخته و اجمالا دلالت بر فضائل اميرالمومنان(ع) دارند و سپس در رابطه با ائمه معصومين(ع) و حضرت زهرا(س) و فضائل ايشان مطالبى آورده و به تفصيل، فضائل امیرالمؤمنین(ع( را در هفده بخش مورد توجه قرار مى‌دهد و در انتها با طرح الزامه تعقل در معاد كتاب خاتمه مى‌يابد. در بخش اول كتاب فوق در سال‌هاى 1378 و 1383 در دو هزار نسخه تجديد چاپ شده است. نسخه حاضر با چاپ افست در قطع متوسط و شابك به تصحيح سيدمهدى شمس‌الدين توسط موسسه نشر انصاريان قم به طبع رسيده است. در پاورقى اين كتاب منابع مورد مراجعه ذكر شده و فهرستى از مطالب كل اثر، در انتها ديده مى‌شود.

کتاب " معرفة الإمام" تعریب کتاب امام‌شناسى از مهمترين آثار علاّمۀ طهرانى بشمار مى‌رود كه در 18 جلد تدوين شده است اين كتاب مجموعه‌اى است از بحثهاى تفسيرى، فلسفى، روائى، تاريخى، اجتماعى دربارۀ امامت و ولايت به طور كلّى و دربارۀ امامت و ولايت اميرالمؤمنين (علیه السلام) ائمّۀ معصومين عليهم‌السلام بالخصوص كه به صورت درسهاى استدلالى علمى متّخذ از قرآن كريم و روايات وارده از خاصّه و عامّه و ابحاث حلّى و نقدى پيرامون ولايت مى‌باشد اين مجموعه كه شامل 270 درس است در سال 1391 هجرى قمرى در ماه مبارك رمضان براى برخى از دوستان ايمانى تدريس شده است. مهم‌ترين مطالب "جلد ششم" عبارتند از: ميزان و محور حقّ على (علیه السلام) است، كيفيّت حج و عمره‌هاى رسولخدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، خشم رسول اللّه (صلی الله علیه و آله و سلم) از شكايت‌كنندۀ از اميرالمؤمنين و گفتار آن حضرت دربارۀ تصلّب على در دين، كيفيّت تشريع حجّ تمتّع و تفاوتهاى آن با حجّ افراد و قران، بيان مبسوط جريان حجّة الوداع در تمهيد واقعۀ غدير خم، تفسير آيۀ نسىء و بيان عدم مشروعيّت تبديل ماههاى قمرى به شمسى، بحث مفصّل تفسيرى، روائى، فقهى و تاريخى دربارۀ بناء اسلام بر سال و ماه قمرى،يكى از اركان مهمّ وحدت اسلامى اتّحاد تاريخ است، قوائد سال قمرى و مضارّ سال شمسى، لازم به ذكر است كه علامه طهرانى در كتاب رسالۀ نوين دراين‌باره به طور مفصّل صحبت كرده است كه‌علاقمندان مى‌توانند به آنجا رجوع نمايند.

علم اليقين في أصول‌الدين يكى از بهترين كتب كلامى است كه توسط فيض كاشانى به رشتۀ تحرير درآمده است. مؤلف اين كتاب را با اسلوبى كاملا متفاوت از ديگر كتب كلامى نگاشته است. در اين كتاب او نه از اسلوب فلسفى افراطى پيروى كرده است و نه از اسلوب اخبارى تفريطى، بلكه طريقۀ جديدى براى بيان مطالب كلامى ابداع كرده است كه مبتنى بر مفاهيم قرآنى است. او مطالب كلامى را طبق سير نزولى و صعودى موجودات كه مستفاد از آيۀ كريمۀ«إنا لله و إنا اليه راجعون» است بيان مى‌كند. مؤلف قبل از «علم اليقين»، كتاب كلامى ديگرى بنام «عين اليقين» تأليف كرده و در آن به اسلوب فلسفى و عقلى سخن گفته است. مؤلف اين كتاب را در زمان حيات استادش صدر المتألهين نگاشته است.او از كتابت علم اليقين در سال 1042ق فارغ گشته است و ظاهرا در اين زمان او در شيراز و در خدمت ملا صدرا به تلمذ مشغول بوده است. اين كتاب در سال 1418 ه‍.ق همراه تعليقات و تصحيح آقاى محسن بيدارفر توسط انتشارات بيدار در قم بچاپ رسيد. مؤلف مجموع مطالب كلامى را در چهار مقصد بيان مى‌كند:1-العلم بالله 2-العلم بالملائكة 3-العلم بالكتب و الرسل 4-العلم باليوم الآخر.او هريك از اين مقاصد را نيز به ابوابى تقسيم مى‌كند. "جلد اول" •

کتاب «منتهى الآمال فى ذکر تواریخ النبى و الآل» یکى از آثار مرحوم شیخ عباس قمى است که در زمان خود از کتب ارزشمند درباره زندگى چهارده معصوم علیهم‌ السلام بوده و همچنان ارزش خود را حفظ کرده است؛ زیرا مؤلف به تفصیل از زندگى آن بزرگواران سخن گفته و مطالب خود را بر اساس منابع معتبر و فراوان تدوین نموده است. منتهى الآمال از چهارده باب تشکیل شده که هر یک به زندگى یکى از معصومین پرداخته است. هر باب هم فصل‌ هایى دارد که به ترتیب از احوال شخصى، مختصرى از مناقب و فضائل، حوادث خاص مربوط به هر امام، فرزندان و خانواده، روات و اصحاب مى‌ پردازد. چنانکه انتظار مى‌ رود زندگى پیامبر، امیر مؤمنان و بخصوص امام حسین علیهم السلام بخش بیشترى از این کتاب را به خود اختصاص داده است. در جلد حاضر به فضایل و شرح حال پیامبر اکرم (ص)، حضرت فاطمه (س)، امام علی (ع)، امام حسین (ع)، امام حسن (ع)، و اصحاب ایشان پرداخته شده است.