مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

پس از رحلت رسول گرامی اسلام (ص)، بین مسلمانان در موضوع جانشینی رسول خدا (ص) اختلاف افتاد و این مسأله یک سؤال اساسی را مطرح ساخت: آیا خلافت به نصب الهی و معرفی نبوی ثابت می‌ شود یا به انتخاب مردمی؟ پاسخ به این سؤال مستلزم یک موضع گیری اعتقادی بود و طرفداران انتخاب یا انتصاب، هر کدام یک گروه فکری از مسلمانان را شکل دادند، سپس در زمان خلافت امیر مؤمنان علی (ع) گروهی به کلی منکر هر نوع حکومتی شدند و صف خویش را از امت اسلامی جدا کردند و به خوارج معروف شدند. بعد از آن نیز مسائلی در باب ایمان و کفر، قضا و قدر، جبر و اختیار، صفات الهی به ویژه قدیم یا حادث بودن کلام الهی و به تبع آن حدوث و قدم قرآن، عقل گرایی و نص‌گرایی و... پیش آمد، که موجب تفرق مسلمانان به فرقه‌ های گوناگون گردید. یکی از این فرقه‌ ها اهل حدیث بودند که به اخذ مسائل اعتقادی و فروع عملی از ظواهر قرآن و روایت اصرار می‌ ورزیدند. از درون این جریان فکری در قرون اخیر تفکر سلف‌گرایی با نام سلفیّه به عنوان یک فرقه شکل گرفت که در این مختصر به معرفی آن می‌ پردازیم.

معرفی کوتاه:نقد و ارزیابی دیدگاه‌های گروه‌های سلفی و وهابی در مورد توحید و اوصاف خداوند متعال است. در ابتدای این اثر به معرفی اجمالی سلفیه و مفهوم آن پرداخته شده و معنای تبعیت از سلف صالح و مصادیق آنان بیان شده است. آنگاه تاریخچه‌ای از پیدایش سلفیه و انتساب افکار و اندیشه‌های آنان به احمدبن حنبل و ابن‌تیمیه ارایه شده و نقش محمدبن عبدالوهاب در پایه‌ریزی آن بررسی شده است. در بخش دیگری از کتاب نویسنده به تبیین مبانی فکری سلفیه در مورد توحید پرداخته و دیدگاه‌ها و نحوه استدلال آنان در این زمینه را مورد نقد و ارزیابی قرار داده است. وی در این زمینه به روش‌های حسی، نقلی، عقلی، هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسانه سلفیه اشاره نموده و نظریات آنان در مورد اثبات وجود خدا و بیان صفات او را بررسی نموده است. وی معتقد است که سلفیه در این قبیل از مباحث به تشبیه، تعطیل و تجسیم مبتلی شده و در بیان معنا و اقسام توحید و شرک و نیز بیان مصادیق آن دو دچار تناقض‌های متعددی شده‌اند. وی معتقد است که سلفیه برای خدا جا و مکان در نظر گرفته و رؤیت او را ممکن دانسته و همانند سایر موجودات برای او قایل به اعضاء و جوارح شدند که این موضوع با هیچ یک از دلایل عقلی و نقلی مربوط به خداشناسی سازگار نیست.

دانش حدیث یکی از مهمترین مسائل دینی در میان عالمان اهل سنت است؛ چگونگی بهره‌برداری از این دانش و نوع نگاه به آن از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد. برهمین اساس جریان¬های مختلفی حول محورِ این دانش پدید آمده است: چون جریان¬های «قرآنیون»، «اهلِ¬حدیث»، «سلفیه»، و نیز جریان «منتقدان¬حدیث» از جمله جریانهای اصلی نام¬بردنی در این زمینه است. در مقاله¬ی حاضر، تلاش شده است ابتدا به برخی از شاخصه¬ها و ویژگی¬های برجسته¬ی هریک از این سه جریان اشاره نماید و سپس جریان منتقدان حدیث با محوریت مبانی فکری، آراء و نظریات «محمود ابوریه»، یکی از چره¬های شاخص این جریان بررسی و نقد شده است. برخی از مبانی حدیثی ابوریه عبارت است از: عدم مخالفت با قرآن، عدم موافقت باسنت، عدم موافقت با آنچه علم آن را ثابت کرده است، عدم مخالفت با عقل. ابوریه در بارۀ مسائل مختلفی مرتبط با دانش¬حدیث، از جمله: منع نگارش و کتابت حدیث در دو قرن اول هجری، کثرت جعل و وضع، تأکید بر نقدمحتوایی جهت بازشناسی احادیث سره از ناسره، عدم حجیت خبر واحد در عقاید، وجود نقل به¬معنا در احادیث، تفاوت میان سنّت گفتاری و رفتاری، و... اظهارنظر نموده است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و ابزاری؟؟؟ و کتابخانه‌‌ای مباحث را پیگیری و به سؤالات و ابهاماتی در این زمینه پاسخ داده است

‫چکیده و 20 صفحه از متن الکترونیکی در پیوست ها و منابع دیجیتالی قابل رؤیت می باشد

‫از ضرورت‌هاي مهم امروز جامعه اسلامي، مسأله وحدت مسلمانان است كه علماي اسلام به اين مهم توجه ويژه داشته و مكرر آن را مورد تأکید قرار دادهاند. مسأله وحدت جامعه اسلامي از اولين روز اختلاف بعد از رحلت پيامبر گرامي اسلام (ص) مد نظر اميرالمؤمين علي7 و پس از ايشان، ساير ائمه: و پيروانشان بوده است و ائمه اطهار: در همه اعصار در جهت اين مهم تمهيداتي انديشيده اند. در قرن دوازدهم هجري فرزند نامشروعي به نام سلفيه يا وهابيت كه زاييده توطئه‌هاي انگليس بود، خود را منسوب به خانواده اسلام كرده و با بيان افكار و عقائد ناپاك خود، سعي داشت با ايجاد تفرقه بين شيعه و اهل سنت، آب زلال وحدت اسلامي را گل آلود نمايد. نظریه‌پرداز اين فرقه جعلي، محمد بن عبدالوهاب است كه منشأ افكار او را مي‌توان در چهار قرن قبل در آراء ابن تيميه و قبل از آن در كلمات أحمدبن حنبل جستجو نمود. اين گروه، هر نوع خضوع و تواضع را عبادت دانسته و به بهانه توحيد عبادي كه بر اساس آن عبادت كننده غير خداوند مشرك است، توسل به انبياء و اولياء، طلب شفاعت از آن ها، برگزاري مجالس بزرگداشت ايشان، ساختن گنبد و بارگاه براي آن‌ها، زيارت قبور و نذر و قسم براي غير خدا را بدعت و از مصاديق شرك به شمار مي‌آورند. علماء بيدار و روشنفكر اسلام در همه اعصار در مقابل اين افكار پليد، موضع تهاجمي گرفته و با مردود دانستن آن افكار، به انسجام و وحدت جامعه اسلامي مبادرت ورزيدند. از راه‌هاي مهم ايجاد وحدت، بيان مسائل مورد اتفاق شيعه و اهل سنت و انحصاراً به فرقه حنابله منسوب مي‌داند، لازم است با بيان قرائن و شواهدي از منابع معتبر اهل سنت، با تكذيب اين انتساب دامن اسلام را از اين لكه ننگ پاك كرده و به وحدت جامعه اسلامي دامن زد. حاصل آن كه سلفيه يا وهابيت يك فرقه جعلي و نوظهور بوده كه به هيچ يك از مذاهب شيعه و اهل سنت، انتساب حقيقي ندارد. آراء و افكار آن ها نيز از بدعت هايي است كه ساخته و پرداخته اذهان آلوده نظريه پردازاني همچون ابن تيميه و محمد بن عبدالوهاب مي‌باشد. كليد واژه: سلفيه، وهابيت، توحيد، شرك، توسل، شفاعت، زيارت، تبرك، قسم، نذر، عبادت.

ابن تیمیه برای بیان مطالب جدید و فتواهای بحث برانگیز خود، مجبور بود مفهوم برخی از الفاظ را تغییر دهد و معانی آنها را چنان تعریف کند که از دل این مفاهیم، فتواهای دلخواهش را بر اساس اجتهاد خویش صادر کند. مهم ترین لفظی که مفهوم آن توسط ابن تیمیه تغییر یافت، عبارت است از: تضییق مفهوم سلف، که طبق مبنای او، سلف فقط شامل افرادی است که نزدیک به قرن پیامبر بودند. طبق این نظریه، فقها، علما و دانشمندان خلف پس از سلف، از دایرۀ فهم متون دینی و کتاب مقدس، خارج می شوند و باید طبق فهم سلف، فهم خویش را تصحیح کنند؛ چرا که سلف دارای فهم برترند. در این پژوهش با استناداتی که در ادامه ارائه خواهد شد، اساس مبنایی ابن تیمیه در مفهوم مذکور را به سنجۀ تحلیل می کشانیم و نشان می دهیم که فهم علمای اسلام از این لفظ در طول تاریخ اسلام، دقیق تر از فهم ابن تیمیه بوده و برداشتی که او از این لفظ داشته، ناصواب و بلکه تصرف نادرستی در معناست.

گرچه مسئلهٔ توحید یکی از اصول و مبانی اسلام است ولی تفاسیر مختلفی از آن شده است، به گونه ای که برخی گروه ها با تفسیر افراطی و متعصبانه ای که از توحید دارند فقط خود را توحیدی می خوانند و سایر مسلمانان را مشرک و کافر قلمداد می کنند. گروه سلفیه وهابی، که رهبر فکری شان ابن تیمیه است، و سلفیه جهادی، که نظریه پرداز تفکرات آنها سید قطب است، از این طیف به شمار می روند. این مقاله به بررسی و نقد توحید از دیدگاه آنها پرداخته است و باور دارد که این دو گروه گرچه در مبحث روش شناسی، با یکدیگر موافق اند ولی در حوزهٔ معرفت شناسی سلفیان وهابی ظاهرگرا هستند و سلفیان جهادی قائل به تأویل شده اند. بنابراین، در حوزهٔ معنا شناسی هم با یکدیگر مخالف اند؛ چراکه وهابی ها باید ملتزم به تجسیم شوند، برخلاف قطبی ها که تفسیری متفاوت از صفات خبری خداوند تعالی دارند. بر این اساس، رویکرد سلفیه وهابی در توحید «توحید القبوری» و سلفیه جهادی «توحید القصوری» است.

پرسش از رویکرد فلسفی و معرفتی جریان های ایدئولوژیک و تبیین موضع آنها درباره عقل و ارزشِ معرفت شناختی آن، از دغدغه های موجود و در خور تأمل پژوهشگران در قلمرو فلسفه دین است. اهمیت معرفت شناختی این مسئله درباره جنبش های دینی عمدتاَ به دلیل مفروضاتی، مانند نسبت و جایگاه عناصرِ فاخرِ «نقل» و «عقل»، مسئله «کاشفیت» و «صدق و کذب» در هندسه معرفتی و کار ویژه های آنها در قلمرو معرفتی است. این موضوع اخیراً از آن رو بیشتر دارای اهمیت تلقی می شود که دین افزون بر مبانی و منابع معرفتیِ متمایز از علوم اجتماعیِ حاکم، مبدأ تحولاتی واقع شده است که پیدایش جنبشی جهانی و نیرومند به سود حاکمیت دین و نهضت های دینی را نوید می دهد.در این میان، روند پرشتاب شکل گیری موج جدیدی از جریان های سلفی گری در جهان اسلام، نگارنده را به بازکاوی مبانی نظری و افکار پایه ای گروه ها و جریان هایی در حوزه اسلامی رهنمون گردید که از آغاز ظهور، دین داری پیراسته از خردورزی را وجهه همت خود قرار داده اند. در این مقاله از رهگذر مروری بر مبانی سلفی گری نشان داده می شود که چگونه پاره ای از دعاوی هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی، مبانی ارائه رویکرد خاصی در اسلام گرایی واقعه شده و در نتیجه، به بهانه پاک دینی و اصالت ظاهر نقلف ارزش معرفت شناختی عقل برهانی تخطئه می شود.

فصل الخطاب من كتاب الله و حديث الرسول و كلام العلماء فى مذهب ابن عبدالوهاب، اثر سليمان بن عبدالوهاب، رديه‌اى بر جريان انحرافى محمد بن عبدالوهاب مؤسس وهابيت، كه داراى اهميت زيادى است، زيرا: •