مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: در حوزه مطالعات اسلامی، تحقیقات علمی الهیات مسلمانان یک رشته نسبتاً جوان است. در دهه های گذشته هم در زمینه کشف مواد جدید و هم در رویکردهای علمی در این زمینه پیشرفت های زیادی حاصل شده است. کتاب آکسفورد الهیات اسلامی یک بررسی جامع و معتبر از وضعیت فعلی این زمینه ارائه می دهد. این یک تصویر متنوع از وضعیت هنر ارائه می دهد و در عین حال مسیرهای جدیدی را برای تحقیقات آینده پیشنهاد می کند. بخش اول رشته های مختلف الهیات اسلامی را در دوره های اولیه و میانی ، منطقی و همچنین کتاب مقدس ، پوشش می دهد. برای نشان دادن تعامل مستمر میان رشته‌های مختلف الهیاتی و پیامدهای آن (در دوران شکل‌گیری و اوایل دوره میانی و پس از آن)، بخش دوم تعدادی مطالعه موردی را ارائه می‌کند. اینها بر مسائل کلامی خاصی تمرکز می کنند که از طریق تعاملات دوگانه و اغلب جدلی بین مکاتب و متفکران مختلف کلامی ایجاد شده است. بخش سوم الهیات اسلامی را در دوره‌های میانی متأخر و اوایل دوره مدرن پوشش می‌دهد. یکی از ویژگیهای این دوره ، تلفیق روزافزون الهیات با فلسفه (مشائی و اشراقی) و عرفان است. بخش چهارم به تأثیر تحولات سیاسی و اجتماعی بر الهیات از طریق تعدادی از مطالعات موردی می پردازد: میهن معروفی که توسط مأمون (ر. 189/813-218/833) و نیز میهنی که ابن عقیل به آن پرداخته است. (متوفی 769/1367) مشمول; سیاست دینی المحدث و نیز تفاسیر متحول در طول تاریخ (به ویژه در زمان ممالیک و عثمانی) از رابطه اشعری گری و ماتریدی‌گری که اغلب با انگیزه های سیاسی انجام می شد. بخش پنجم اندیشه کلامی اسلامی را از اواخر دوره مدرن اولیه و در طول دوره مدرن بررسی می کند.

كتاب «الاعتماد في شرح واجب الاعتقاد»، تاليف فاضل مقداد، شرح مختصرى است بر كتاب واجب الاعتقاد علامه حلى كه به صورت سؤال و جواب نوشته شده است. واجب الاعتقاد كتابى است كاملا موجز در بيان مسائل اصوليه و فرعيه فقهيه كه اعتقاد به آن بر مكلف واجب است. چون اين كتاب از سويى تمام اعتقادات را شامل مى‏ شود و از سوى ديگر خيلى مختصر نوشته شده است، علما شروح متعددى بر آن نوشته ‏اند. در اصل كتاب و شرح آن تنها به چهار ركن از اركان اعتقادى؛ يعنى توحيد، عدل، نبوت و امامت پرداخته شده است و بحثى از مسائل معاد ندارد. مولف در ابتداى اين كتاب مقدمه ‏اى كوتاه در مورد علم اعتقاد بيان مى ‏كند و در ادامه به بيان صفات تعالى، چهار ركن از اعتقادات و واجبات بعضى از فروع دين مى‏ پردازد.

جایگاه امامت در دیده مسلمانان هم سنگ جایگاه و مقام نبوت است با این تفاوت که امام نبی نیست؛ از همین رو، همچنانکه نبی و رسول را خدا انتخاب می کند، باید امام و جانشین نبی نیز به انتخاب و انتصاب خداوند باشد. از آنجایی که دست بشر به وحی کوتاه است، رسول با اتصال به منبع وحی، در سیره و سخن خود امام را معرفی می کند و یا متن قرآن، چنین شخصی را می شناساند. اما برخی از مسلمانان، شیوه‌ ای دیگری را برای مشخص کردن امام مطرح کرده‌ اند. آنان با بیان اینکه به مشاوره اهمیت زیادی داده شده است، پس می توان برای انتخاب امام و رهبر هم بدان تمسک جست؛ نظریه «شورا» را برای انتخاب جانشین رسول خدا و تعیین امام مطرح کردند. آیت الله سید علی حسینی میلانی در کتاب «الشورى في الإمامة»، به بیان خاستگاه این نظریه پرداخته و نارسایی آن را برای تعیین امامت جامعه نشان داده است. ایشان که کتابش را در سه بخش تنظیم کرده در بخش اول به اثبات الهی بودن انتصاب و تعیین امام پرداخته و با استناد به حدیث نور، امامت امیرالمؤمنین علیه السلام را از زمان آفرینش دانسته است. در بخش دوم کتاب به بررسی چگونگی انتخاب ابوبکر و عمر برای خلافت دست یازیده و عدم تطبیق نظریه شورا را بر خلافت این دو گزارش کرده است. بخش سوم، زمان مطرح شدن نظریه شورا بررسیده است؛ در بخش چهارم کوشیده ابعاد جزئی و مسائل پوشیده جریان شورا را آشکار سازد.

موضوع این کتاب، تبیین عقاید و وظایف اهل تشیع و معرفی فرقه‌های مختلف آن است. کتاب حاضر، تلاشی است در راستای معرفی مذهب شیعه، تشریح عقیده‌ها و وظایف معتقدان به تشیع و بررسی فرقه‌های مختلف این مذهب. کتاب، مشتمل بر پنج فصل است که عناوین آن‌ها عبارتند از: کلیاتی از شیعه‌شناسی؛ عقاید شیعه؛ فضایل امام شیعه(ع)؛ وظایف شیعه؛ و فرقه‌های شیعه.

یکی از آثار ارجمند آیت الله خوانساری العقائدالحقه است که درباره مبدا و معاد و سایر اصول شیعه به طور استدلالی از راه عقل و نقل و به طریق اهل کلام و محدثین و به زبان عربی نگاشته شده است. این کتاب در چهار بخش کلی (مبحث توحید، مبحث نبوت، مبحث امامت و مبحث معاد) تنظیم شده است که متاسفانه فاقد فهرست و عناوین دقیق و جزیی در متن کتاب است، و تنها به چند عنوان کلی اکتفا شده است. برای همین، محقق کتاب، داخل کروشه عناوین لازم را مطرح کرده است. بحث توحید، حدود 8 صفحه، بحث نبوت (عامه و خاصه) حدود 13 صفحه و بحث امامت (که طولانی ترین بخش این کتاب را تشکیل می دهد) حدود 216 صفحه و بحث معاد حدود 20 صفحه را به خود اختصاص داده اند. در مبحث توحید به اثبات صانع و صفات کمالیه حق پرداخته و در پایان موضوع عدل و حسن و قبح فعلی (که میان اشاعره و امامیه و معتزله معرکه آرا بوده) بحث شده است. در مبحث نبوت به دو طریق به ضرورت وجود پیامبر استدلال شده، سپس تفاوت میان نبی و رسول را بیان کرده و آن گاه درباره نبوت رسول الله صلی الله علیه و آله و معجزات ایشان سخن به میان آمده است. از صفحه 32 تا صفحه 35 درباه احتیاج به معجزه و چند شبهه و پاسخ آن ها بحث شده، ولی محقق کتاب فقط عنوان «وجهة الحاجة الی المعجزة » را برای این چند صفحه مطرح کرده است که بایستی در چاپ دوم تصحیح شود. در مبحث امامت درباره عناوین زیر بحث شده است: اثبات امامت; اثبات امامت علی بن ابی طالب و ائمه علیهم السلام پس از ایشان، (با روایات خاص و عام) معجزات و کرامات ائمه (البته معجزات از امام چهارم به بعد مطرح شده است) ; بحث مفصلی در حدود 58 صفحه درباره امام مهدی علیه السلام می باشد که طولانی ترین موضوع این قسمت را تشکیل می دهد. در مبحث معاد، به اثبات و پاسخ به شبهاتی که پیرامون معاد مطرح شده پرداخته و با آیات و روایات استدلال شده که بدن عنصری انسان در آخرت محشور می شود. نکته ای که نباید فراموش شود، آن است که مؤلف گران قدر در مبحث امامت پس از بحث درباره ضرورت نیاز به امام، روایاتی پیرامون خلافت و ولایت حضرت علی علیه السلام عنوان کرده و در شش صفحه بعدی روایاتی را درباره امامت تمامی ائمه علیهم السلام - نه ویژه هر کدام - مطرح کرده است، ولی محقق محترم عنوان آن شش صفحه را «ذکرالنصوص علی الائمة واحد بعد واحد» مطرح کرده که دقیق نیست و باید تصحیح شود. از صفحه 47 تا 52 درباره اخبار مربوط به امامت حضرت سجاد علیه السلام سخن به میان آمده است، ولی برخی از آن ها نصوص عام و مربوط به خلافت همه ائمه است که بهتر بود در قسمت قبل (که از روایات مربوط به خلافت همه ائمه سخن به میان آمده) درج می شد. مثلا در صفحه 48، روایت ابن عباس از رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است: فی حدیث انه صلی الله علیه و آله قال لعلی علیه السلام: انت امام امتی و خلیفتی علیها بعدی، مثلک مثل الائمة من ولدک بعدی مثل سفینة نوح، من رکبها نجاد و من تخلف عنها غرق و مثلکم کمثل النجوم کلما غاب نجم طلع نجم الی یوم القیامة. در همان صفحه و صفحه 49 و 50 احادیثی از این قبیل چند بار ذکر شده که بهتر بود در بخش قبل عنوان می شد و در این بخش تنها به روایات مخصوص حضرت سجاد علیه السلام اکتفا می گردید. العقائد الحقة نخستین بار توسط مکتبة الصدوق به چاپ رسید، ولی فاقد تحقیق بود. اما این مهم توسط پژوهش گر توانمند جناب آقای استاد ناصر باقری بیدهندی به انجام رسید و نقصان های موجود در آن در حد امکان مرتفع شده است. کارهایی که محقق محترم در اطراف این کتاب انجام داده، به شرح زیر است: 1. آوردن آیات و احادیث و روایات تاریخی که در کتاب به آن ها اشاره شده; 2. ویرایش و تصحیح متن; 3. توضیح و ترجمه پاره ای از اصطلاحات و عناوین متن; 4. شرح تعدادی از مطالب مهم کتاب; 5. قرار دادن فهرست های فنی: شامل فهرست آیات قرآنی، اعلام، کتب، مصادر تحقیق و موضوعات کتاب; 6. تکمیل عناوین و فهرست متن کتاب ، 7. ترجمه ای از مؤلف کتاب.

کتاب حق الیقین (اصول دین و معارف)، نوشته محمدباقر بن محمد تقی مجلسی (م ۱۱۱۱ ق) یک دوره کامل مباحث اصول دین و ضروریات مذهب شیعه را دربردارد. روش مؤلف در اثبات مطالب، روش کلامی شیعه است که آن آمیزه‌ای است از استدلال به آیات قرآن و روایات معصومان (علیهم‌السّلام). مولف بحث در توحید و نبوت را به صورت کوتاه انجام داده است؛ ولی در مورد امامت به تفصیل سخن به میان آمده و با بررسی مسئله غدیرخم و ادله امامت، به تفصیل به اثبات امامت ائمه دوازده گانه پرداخته شده است. در مرحله بعد، به تفصیل از معاد و رجعت سخن به میان آمده است. معانی اسلام، کفر، ارتداد، انواع گناه و توبه پایان بخش مباحث کتاب است. این کتاب، به زبان فارسی توسط کتابفروشی اسلامیه تهران، به قطع وزیری چاپ شده است؛ همچنین به همت علامه سیدعبدالله شبر به زبان عربی ترجمه و چاپ شده است.

«تقريب المعارف»، به زبان عربى و در موضوع اصول اعتقادات، نوشته ابوالصلاح حلبى، شيخ تقى الدين بن نجم الدين بن عبيد الله بن عبد الله بن محمد حلبى است. اين كتاب، از منابع معتبر كلامى است كه بسيار مورد توجه علماى شيعه قرار گرفته است. علامه مجلسى، اين كتاب را كتابى مناسب در عقايد و داراى رواياتى جالب توجه مى ‏داند و در كتاب بحارالأنوار بسيار به آن استناد كرده است. شيخ حر عاملى نيز اين كتاب را كتابى خوب و ارزش‏مند مى ‏داند و آن را از مصادر كتاب خود، «إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات» شمرده است. علامه شوشترى در كتاب «كشف القناع في حجية الإجماع»، به اين كتاب استناد كرده و در كتاب «قاموس الرجال»، اين كتاب را در نهايت خوبى دانسته است. كتاب «تقريب المعارف»، كتابى استدلالى و برهانى است كه در چهار قسم تنظيم شده و مؤلف شيوه ‏اى منطقى را براى بحث در هر يك از موضوعات كتاب به كار گرفته است. كتاب، شامل مباحث توحيد، عدل، نبوت، امامت و بحثى درباره امام زمان (عج) است.