مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب ارزشمند «مطالعاتی در باب سنتهایِ عقلانیِ اسامی در قرون میانی » مجموعه مقالاتی است به قلم زابینه اشمیتکه و حسن انصاری که در عرصۀ مطالعات اسامی و به طور خاص حوزۀ شناخت جریان های فکری عقلانیِ اسامی به نگارش درآمده است. این کتاب ویراست بازنگریسته و تازه شده ای است از مجموعه مقالاتی که پیش از این هر یک جدا گانه در مجاّت و مجالات مختلف به چاپ رسیده بوده است و ا کنون در کنار هم و در قالب مجلّدی مستقل بازچاپ شده است. مقالات این کتاب بخش مهمّی از پژوه شهای دامنه دار و پرشماری است که نویسندگان نامبرده طی چند دهۀ اخیر در خصوص مکتب معتزله و دو مذهب مرتبط با آن در قرون میانی اسامی، یعنی امامیّه و زیدّیه منتشر کرده اند. نوشتار حاضر به معرّفی این مجموعه مقالات می پردازد.

این كتاب، كتاب مختصر و مفیدى است كه دربردارنده مباحث اصول دین و عمده مباحث كلامى است و از هشت فصل تشكیل شده است: فصل اول كه شامل هفت مبحث مى شود و درباره امور عامه است و داراى بحث‌ هایى مانند وجود و عدم، امكان و وجوب، قدم و حدوث مى باشد. فصل دوم كه آن هم هفت مبحث دارد و درباره جواهر و احكام آن‌ ها است. فصل سوم داراى بیست مبحث است و در مورد اعراض بحث مى كند. فصل چهارم، شانزده مبحث دارد و راجع به اثبات واجب الوجوب و بررسى صفات ثبوتى و سلبى حق تعالى است. فصل پنجم، هفت مبحث دارد و درباره عدل الهى است و شامل بحث‌ هاى مربوط به حسن و قبح عقلى، افعال عباد، تكلیف، لطف، آلام، ارزاق، آجار و اسعار مى باشد. فصل ششم درباره نبوت است و چهار مبحث دارد: لزوم بعثت انبیا، عصمت انبیا، اثبات نبوت حضرت محمد صلى الله علیه و آله و كرامات. فصل هفتم شامل چهار مبحث و راجع به امامت مى باشد و به بحث‌ هایى در مورد لزوم نصب امام، عصمت امام، اثبات امامت امیرالمؤمنین و سایر ائمه معصوم علیه السلام مى پردازد. و بالأخره فصل هشتم درباره معاد است و چهار بحث دارد و شامل مطالبى مانندِ حقیقت انسان، صحت عدم بر عالم، استحقاق ثواب و توبه است.
آغاز كتاب: بسمله ، الحمد لله المتوحد بالجلال المفترد بالكمال . انجام كتاب: إلي رحمة ربه رب العباد و شفاعة نبيه محمد و آله الأمجاد ]الذريعه 1/63 ، مكتبة العلامة الحلي ، سيد عبدالعزيز طباطبائي 25-26: ملي ، تهران 10/630 ؛ مجلس شورا 25/394 ؛ ملي 10/630 ؛ ايضاح المكنون 1/10؛ هدية العارفين 1/284؛ تاسيس الشيعه 398؛ معجم التراث الكلامي 1/100[

زمان تحرير حاشيه : قرن دهم هـ.ق.اهداء به : رستم پاشا (داماد سليمان خان). تجريد خواجه طوسي در كلام بوسيله مير سيد شريف جرجاني حاشيه دقيقي خورده و درين حاشيه مسائل عديده اي از طرف مير سير شريف طرح و ايراد گرفته شده است . فاضلان بسيار باين ايرادات توجه كرده و هر يك پاسخي گفته اند كه از آن جمله است حاشيه ملا زاده دانشمند معروف عثماني. او بصورت «قال» قول مير سيد شريف را آورده و با عبارت «اقول» جواب خود را داده است. «عبد الله انوار» [كتابخانه ملي 7/357؛]

حواشي است بر حاشيه مير سيد شريف جرجاني، علي بن محمد متوفي 816 هـ . ق . بر شرح قديم تجريد از شمس الدين اصفهاني، محمود بن عبدالرحمان متوفي 749 يا 746 هـ . ق . بر كتاب تجريد الكلام تأليف خواجه نصيرالدين طوسي متوفي 672 هـ . ق . يادداشتهايي است تحقيقي و توضيحي بر تمام مقصد اول و بخشي هم از مبحث جواهر كه قسمتي از مقصد دوم تجريد الكلام است . خطيب زاده اين حاشيه را به نام سلطان بايزيد بن سلطان مرادخان رومي معنون داشته است . (فاضل) حاشيه اي است با عناوين «قوله، اقول، قال، قال الشارح، قال في الشرح» بر حاشيه مير سيد شريف جرجاني (در گذشته: 816هـ ق) بر شرح شمس الدين محمود اصفهاني (در گذشته: 746 يا 749هـ ق) تا اوايل بحث جواهر = قسمت اول از مقصد دوم. گفتني است شرح شمس الدين محمود به شرح قديم معروف است و نام اصلي آن «تسديد [تشييد] القواعد في شرح تجريد العقائد» ميباشد. حاشيه خطيب زاده به سلطان بايزيدخان پيشكش شده است. در كشف الظنون از حاشيه خطيب زاده نام برده ليكن آغازي كه براي آن آورده با آغاز نسخه مجلس ناهمخواني دارد. آغاز نسخه كشف الظنون: «اما بعد حمد من استحق الحمد لذاته و صفاته» و آغاز نسخه مجلس: «يا من لاتدركه الاعين بالحاظها .. قوله خص بالذكر من صفاته العلي ما هو احق به تعالي، اقول، المراد بالاخصية الاظهرية في الاختصاص دون المعني الظاهر منها ...» مي باشد. اين حاشيه در نسخه ارجاعي از سوي فهرستنگار سابق كتابخانه به اشتباه به عنوان «حاشية شرح التجريد الجديد» و بدون نام مؤلف آمده كه بدين وسيله تصحيح مي گردد. يك نسخه ديگر از اين حاشيه به شماره 15627 در جلد 39 همين فهرست گزارش شده است. خطيب زاده بر حاشيه مير سيد شريف بر شرح تجريد جديد قوشچي نيز حاشيه نگاشته و نسخه اي از آن در فهرست كتابخانه مجلس شوراي اسلامي معرفي گرديده است. جهت بررسي بيشتر به فهرست مجلس رجوع شود. (سيد محمود مرعشي) آغاز كتاب: يا من لا تدركه الا عين بالحاظها و لا تحده الالسن بالفاظها... قوله خص بالذكر من صفاته العلي ما هو اخص به تعالي اقول المراد بالاخصية الاظهرية في الاختصاص دون المعني الظاهر منها فان الوجوب اظهرها في الاختصاص ... و ليس هو ازيد في الاختصاص المطلق من ساير صفاته ... و لا يتصور الزياده بالنسبه اليه . ثم انه او مي بهذا التعبير الي وجه آخر ... انجام كتاب: بل يكفي فيه التغاير الاعتباري و ما ذكره لا يدل علي تغاير وجود العرض ... فلا يبطل بما ذكره قطعاً قول ذلك الزاعم اذ يحتمل ان يكون مراده هو الاتحاد بالذات و هو لا ينافي التغاير الاعتباري المصحح للتفريع [مرعشي 21/4 ؛ فهرست آستان قدس 1/108 ؛ كتابخانه جامع گوهرشاد 4/2023؛ كتابخانه مجلس شورا 5/110-112؛ كشف الظنون : تجريد1/347 ؛ فهرست آستان قدس 1/31؛ فهرست اسكوريال 1/453-452 ش 644 ؛ دارالكتب 1/172 ؛ ف. مشهد ش95؛ چلبي 1/250؛ فهرست سپهسالار 4/209]

اين كتاب ازآغاز علم كلام است تا امامت، وحاشيه اي است از دانشمندي شيعي بر متني گمنام [فهرست سپهسالار 4/259]

کتاب حاضر از موضع سلفیه و وهابیت به رد ادعای اجماع متکلمان در مسائل عقیدتی و کلام پرداخته و تمایز و اختلاف دیدگاه آنان و دیدگاه سلف را به زعم خود بررسیده است.

عدالت اجتماعی در مکتب اسلام از جایگاه برجسته‌ای برخوردار است تاجایی‌که اقامه‌ی عدل، هدف بعثت پیامبران و غایت فرستادن کتاب‌های آسمانی قلمداد شده و خداوند برپاداشتن آن را تکلیف همه‌ی مسلمانان قرار داده است. عرصه‌های گوناگون عدالت اجتماعی در حوزه‌ی ادبیات نظری از خلأ بزرگی رنج می برند. یکی از این عرصه‌ها مبانی کلامی است. مبانی کلامی مباحثی پایه هستند که با توجه به آن شالوده‌ها، نظریه‌ی عدالت استوار می شود. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با مراجعه به آیات و احادیث و دیدگاه اندیشه‌وران اسلامی درصدد احصای زیر‌ساخت‌های نظری عدالت است و این پرسش اصلی را پی‌می‌گیرد که عدالت اجتماعی در اسلام بر چه مبانی کلامی استوار است؟ فرضیه‌ی تحقیق این است که عدالت اجتماعی دارای مبانی هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی است. نوشتار پیش‌رو مبانی تأثیر‌گذاری را که موجب جهت‌گیری خاص در این حوزه می‌شود، به دست می‌دهد و برآیند و ثمره‌ی هرکدام از بنیادهای به‌دست‌آمده را در ساحت عدالت اجتماعی تحلیل می‌کند. دستاورد این پژوهش به شرح زیر است: مبانی تأثیرگذار عدالت اجتماعی در ساحت مبانی خدا‌شناختی حاکمیت عادلانه‌ی الهی و قانون عادلانه‌ی الهی است. مبانی انسان‌شناختی آن عبارت‌اند از اختیار و آزادی، آزادگی و عدالت اخلاقی، اندیشه‌ورزی و برنامه‌ریزی و برابری ذاتی. مبانی جهان‌شناختی عدالت اجتماعی استواری جهان بر عدل و نظم عادلانه را در برمی‌گیرد. مبانی جامعه‌شناختی آن آزادی ‌اجتماعی، تعامل و همراهی فرد و جامعه، مسوولیت‌پذیری اجتماعی، سنت‌های الهی- اجتماعی و ولایت پیامبران و امامان معصوم و عادل و آزادی اجتماعی است. مبانی ارزش‌شناختی عدالت اجتماعی عبارت‌اند از عدالت ارزشی ذاتی، ابزاری، مطلق و مهم‌ترین فضیلت اجتماعی. مبانی معرفت‌شناختی آن بنیادهای چون حجیت و اعتبار معرفتی وحی، عدالت امری عقلی - عقلایی، فطری، انتزاعی و دارای منشائی واقعی را شامل می‌شود.

با توجه به اهمیت و جایگاه ویژه‌ی خداشناسی در اعصار و ادیان، به خصوص در ادیان ابراهیمی و دین مبین اسلام، که اصل توحید را مهم ترین اصل خود قرار داده است؛ تحقیق حاضر به بررسی توحید از منظر آیات و روایات پرداخته و وجود خداوند و صفات او را اثبات و بیان نموده است. این بررسی به روش کتابخانه‌ای، از میان چندین کتاب فارسی و عربی زبان که به این مهم پرداخته‌اند، گردآوری شده است و سپس به جهت هدف مدنظر در تحقیق به زبان انگلیسی نوشته شده است. در این بررسی روشن می‌گردد که قرآن کریم و احادیث ائمه اطهار (علیهم السلام) به روش‌های گوناگون با ادله مختلف، (که فلاسفه و متکلمان هم تقریرهای خود را از آن ادله دارند) وجود مبدأ متعالی را برای عالم ضروری می‌دانند و اقسام و مراتب توحید را نیز بیان داشته‌اند. در این تحقیق با بیان براهین نظم، حدوث، امکان و وجوب و فطرت وجود خداوند تعالی اثبات می‌گردد و نمونه آیات و روایات که اشاره به این براهین دارند، آورده شده است. همچنین بعد از اثبات وجود خداوند، مراتب و اقسام توحید از جمله؛ توحید ذاتی، صفاتی، افعالی، عبادی و مباحث ذیل آن‌ها با نقطه نظر آیات و روایات بیان شده است. در انتها چندین برهان بر وحدانیت خدا نیز بیان شده است. ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌