مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در حديث معروف «سلسله الذهب» كه امام رضا آن را برای مردم نيشـابور بيـان فرمـود، اگرچـه توحيد به مثابه پناهگاهی برای در امان ماندن انسان از عذاب الهی معرفی شده است، امـا بـرای آن، شروطی وجود دارد. شرط لازم برای ورود به چنين جايگاهی، پـذيرش ولايـت اسـت كـه بـدون آن، اين امكان برای انسان فراهم نمی شود تا در حصن توحيد داخل شود. اين نوشتار درصدد است با رويكرد عرفانی ـ كلامی، با نگاهی بـه رابطـه توحيـد و ولايـت و جايگاه ولايت به عنوان دژ وپناهگاهی مسـتحكم بـرای درامـان مانـدن از عـذاب الهـی، بـه درك عميقی از اين روايت نائل آيد و بيان كند كه چگونه اعتقاد به ولايت، شرط لازم برای وصول بـه مقام توحيد است.

موضوع کتاب، مباحث کلامی است و به 6 بخش تقسیم می شود. بخش ها عبارتند از: 1- امور عامه، 2- توحيد، 3- عدل، 4- نبوت، 5- امامت، 6- معاد که هر کدم به فصولی تقسیم می شود. موضوع عر فصل شامل: تقسیم معلومات، اقسام ممکنات، احکام معلومات، احکام الموجودات، احکام صفات تعال، عدل، فروع العدل، امامت و امر به معوف و نهی از منکر و... میباشد.

توکل سپردن کارها به خدا و اعتماد به لطف اوست. مقام توکل پایین تر از مراحل رضا، تسلیم و توحید است؛ توکل بر خدای سبحان ضامن همه امور است وخدا امور متوکّلان را کفایت می کند. نجات یافتن از ناراحتی ها، غم واندوه، گشایش در گرفتاری و رزق،نصرت حق در غلبه بر باطل،هدایت ازگمراهی به نور، رهایی از ترس، رهایی از شر منافقان و بد زبانان و تحمل آزار دشمنان در دفاع از دین خداوند، رها شدن از طوفان غریزه حب جاه و مال، رها شدن از مشکلاتجنگ ها، تصمیم گیری ها، مهاجرت ها، بی کسی ها، بی پناهی ها، نیرنگها و فریبها و سرکشی های دشمنان، عصیان های مردم،اصلاح جامعه، اختلاف در داوری ها، دودلی ها، برتری جویی ها و...از مواردی است که در آیات قران با توکل به خداوند می توان از آنها رهایی یافت .آفرینش انسان بنایى است که عناصرش را درد و غم و سختى و دشوارى و بلا و ابتلا تشکیل داده است. این مصائب، پله هاى نردبان ترقى و رشد و تکامل هستند. و برخورد انسان اگربا مصائب و سختیهاهماهنگ با دستورات حضرت حق باشد سعادت همه جانبه انسان در پرتو آن تضمین مى گردد. توکل بعنوان عنصری از عناصر غیر معرفتی در معرفت آدمی نسبت به خود، خدا و عالم هستی تاثیری شگرف دارد. با چنین نگاهی است که تحمل مشکلات و سختیها که کلید حلّش به دست خداست بر او سهل و از آزمایشالهی که در قالب بلاها و مصائب رقم می خورد برایش آسان می گردد. و به سبب هموار کردن سختیها به مقامات عالیه ملکوتى نائل می گردد.

بخش اول:"کتاب شگفت" در آن محتوای کتاب نهج‌البلاغه از لحاظ کمیت، از این جهت که این کتاب تنها قسمتی از کلمات و فرمایشات مولی امیرالمومنین علی علیه‌السلام می‌باشد، سپس در این بخش نهج‌البلاغه از لحاظ کیفی، از جهت ویژگی بلاغت، فصاحت و چندجانبه بودن کلمات زیایی، تأثیر و نفوذ، اعترافات مخالفان، محدود نبودن سخنان حضرت به زمان و مکان بررسی شده است. بخش دوم: "الهیات و ماوراء‌الطبیعه" در آن مسائل مربوط به توحید و معرفت، الهیات و ماوراء‌الطبیعه مورد توجه قرار گرفته است. با تنوع این مباحث در نهج‌البلاغه که قسمتی از آنها از نوع مطالعه در مخلوقات و حکمت الهی می‌باشد ولی بیشتر بحثهای آن درباره توحید، بحثهای تعقلی و فلسفی است. سپس در این بخش ارزش تعقلات فلسفی در مسائل ماوراءالطبیعه، مقایسه و داوری نهج‌البلاغه با سایر مکتبهای فکری طرح شده است. بخش سوم: "سلوک عبادت" در آن عبادت از نظر اسلام، تلقی افراد از عبادت و درجات آن، عبادت از دیدگاه نهج‌البلاغه و ترسیم چهره عبادت و عباد در نهج‌البلاغه بیان شده است. بخش چهارم: "حکومت و عدالت" در آن اینکه مولی امیرالمومنین علی علیه‌السلام حساسیت خاص نسبت به مسئله حکومت و عدالت، اهمیت و ارزش فراوانی برای آنها قائل است، بررسی شده است.سپس در این بخش وظیفه توده مردم و نحوه برخورد با این مقوله، تأثیر اعتراف از طرف حکومت به حقوق مردم، نارسایی مفاهیم کلیسایی از نظر حقوق سیاسی، منطق نهج‌البلاغه در باب حق و عدالت، حکمران امانتدار است نه مالک؛مورد بررسی قرار گرفته است. بخش پنجم:"اهل بیت و خلافت" در آن سه مسئله اساسی، احقیت و اولویت اهل بیت علیهم‌السلام، انتقاد از خلفاء و سکوت تلخ، مداری حضرت علی علیه‌السلام و فلسفه آن، مطرح شده است. بخش ششم:"موعظه و حکمت" در آن مواعظ کتاب نهج‌البلاغه که بزرگترین بخش، تقریبا نیمی از آن را این بخش تشکیل می‌دهد. در این بخش مقایسه، عناصر موعظه‌ای نهج‌البلاغه مانند تقوا، زهد و پارسایی مورد بررسی قرار گرفته است. سپس در این بخش با اهداف و ابعاد مختلف زهد آشنا می‌شویم. بخش هفتم با عنوان "دنیا و دنیاپرستی" در این بخش پایانی نقطه مقابل زهد، یعنی دنیاپرستی که سخت نفی گردیده است، نظر نهج‌البلاغه در مورد ترک دنیا، نوع رابطه انسان با جهان، ارزش دنیا از نظر قرآن و نهج‌البلاغه، وابستگیها و آزادگیها، خودزبانی و خودفراموشی و چند نکات در رابطه با تضاد دنیا و آخرت، تابع‌گرایی و متبوع‌گرایی بیان شده است. در نگاه کلی اگر بخواهیم سیر ارتباط فصول کتاب که استاد شهید از آن بخش و بخشها تعبیر فرمودند و چرا از این فصل (بخش) به دیگری منتقل می‌شود؟ این مسئله را مورد ارزیابی قرار دهیم باید گفت که محتوای کتاب مذکور از لحاظ ساختاری از سه قسمت تشکیل یافته است: 1-انگیزه تدوین و ضرورت آن 2-معرفی کتاب نهج‌البلاغه جایگاه و اهمیت آن 3-بررسی محتوای کتاب نهج‌البلاغه از لحاظ اصول و ارکان دین و مسائل مربوط به آن 4-موارد مربوط به قسمت اول در مقدمه کتاب آورده شده است. موارد مربوط به قسمت دوم در بخش اول آورده شده است.موارد مربوط به قسمت سوم به ترتیب در بخشهای دوم تا بخش هفتم آورده شده است که در بخش دوم، اولین رکن دین، توحید با عنوان "الهیات و ماوراء‌الطبیعه" سپس در بخش سوم مسائل مربوط به توحید با عنوان "سلوک و عبادت" بررسی شده است. در بخش چهارم مسائل مربوط به رکن دوم دین، عدل و ارزش عدالت، وظایف متقابل مردم و حکومت می‌باشد که با عنوان "حکومت و عدالت" در همان بخش بررسی شده است. در بخش پنجم مسائل مربوط به امامت که یکی از ارکان دین می‌باشد، با عنوان "اهل بیت و خلافت" بررسی شده است. در بخش ششم با عنوان "موعظه و حکمت" که بخش اعظم کتاب نهج‌البلاغه را تشکیل می‌دهد، بعد از بررسی کردن چند تا عنصر تشکیل دهنده موعظه سپس با پرداختن به یکی از آنها که مسئله زهد و پارسایی می‌باشد، در واقع این بخش مقدمه و آمادگی برای بخش هفتم قرار گرفته است؛به این معنی که درست است که بخش ششم در مورد زهد بحث می‌کند ولی در جای خودش وقتی که هدف زهد گفته شود روشن کننده مفهوم دینی‌پرستی که در بخش هفتم آمده است، نیز هست زیرا زهد نقطه مقابل دنیاپرستی می‌باشد.

عارف کامل،حضرت علامه میرزا محمد علی شاه آبادی (سلام‌الله و رضوانه علیه) که از نوادر دوران و نوابغ زمان است و حقیقتاً ایشان را باید مفسر جدی فطرتِ قرآنی دانست،با نظریه ی فطرت خود،مبنای وثیقی در تبیین ارتباط میان کتاب تکوین(انسان) و کتاب تدوین(قرآن) بنا نهادند؛که هم مبتنی بر آموزه‌های قرآنی است و هم از پشتوانه‌ی محکم فلسفی و عقلی برخوردار است،ضمن آن که از صبغه‌ی عرفانی نیز بی‌بهره نیست.این که تمام دین با همه‌ی اصول و فروعش و با فقه و اخلاق و اعتقادیاتش ریشه در فطرت بشری داشته باشد، تنها از نظریه‌ی فطرت علامه شاه آبادی(ره) قابل اصطیاد است. لذا این رساله به تبیین نظریه فطرت ایشان پرداخته و به دیدگاه سایر متفکران در این راستا نیز اشاره‌ای داشته است. در ادامه سعی کرده‌ایم که فطری بودن تمام ارکان و اجزاء دین (توحید، معاد، نبوت و امامت، اخلاق و احکام) را مبتنی بر نظریه فطرت آیت الله شاه آبادی(ره) مورد بحث و بررسی قرار داده و به اثبات برسانیم.همچنین به برخی از نتایج حاصل از این نظریه در حوزه‌های گوناگون دین و اخلاق،به خصوص عینیت دین و فطرت اشاره شده؛ و نگاه و روش خاص ایشان در سیر و سلوک عرفانی با توجه به داستان حضرت خضر(علیه السلام) و حضرت موسی(علیه السلام) مورد بررسی قرار گرفته است.در انتها می‌توان گفت، هدف این رساله آشنایی بیشتر محققین با جامعیت علمی این حکیم بزرگوار و نشان دادن گوشه‌ای از کارکردهای نظریه فطرت ایشان در موضوعات متنوع فلسفه دین و اخلاق بوده است.

این تحقیق تحت عنوان «اصول ومبانی اعتقادات اسلامی ازمنظر صحیفه سجادیه» می باشد. مهمترین سوالی که این پژوهش در پی پاسخ آن است،تعیین اصول ومبانی اعتقادات اسلامی در صحیفه سجادیه است.یعنی اصول ومبانی توحید،نبوت وامامت ومعادچیست؟ بعداز پژوهش پاسخ سوالات بدین شرح بدست آمده است .اصول ومبانی توحید شامل ادله اثبات خداوند،صفات ثبوتیه وسلبیه خداوند می باشد.در صحیفه منوره سجادیه اصول ومبانی نبوت وامامت شامل نبوت عامه وخاصه،شفاعت وعصمت امام(ع)وجدایی ناپذیری قرآن وعترت،امامان سرآمدبرگزیدگان،امامان خزان علم وامام مهدی(عج) مطرح شده است.اصول ومبانی معاددربرگیرنده یادمرگ ،فلسفه مرگ،بهشت ودوزخ است. هدف ازاین تحقیق آشناشدن بااصول اصیل ومبانی متین اعتقادات اسلامی وآثارارزشمندآنهادر زندگی انسان جهت بهره برداری از نتایج سودمندآنهاست.امام سجاد(ع)در سراسر صحیفه سجادیه، هدف نهاییرا خدای متعال، معرفی می کند و در تمام دعاها، مخاطب را با زبان دعا و مناجات به آن حقیقت یکتا راهنمایی می کند. امام(ع) با محور قراردادن خدا در دعاهای مختلف، به ما می فهماند که محور زندگی انسان در تمام شوون آن، باید خدا باشد و منظور از این محور و هدف بودن خدا، همانا حضور خداوند در متن زندگی است. اساسا نقش هدف نهایی در مسیر زندگی، چیزی جز استمرار حضور و احساس آن نیست.لذا نتایج حاصل از این تحقیق دستیابی به اصول ومبانی اعتقادات اسلام براساس آموزه های مکتب اهل بیت(ع) است که بدلیل عصمت آن بزرگواران،ازهرگونه اشتباه وانحراف ونقص وکاستی مبّراست وبه همینرونقش اساسی در رسیدن به قرب الهی وهدف خلقت انسان ایفا می نماید.این پژوهش در ضمن چهار فصل سامان یافته است:در فصل اول کلیات ذکر شده است .فصل دوم اصول ومبانی توحید شامل سه بخش می باشد بخش اول شامل اصول ومبانی اثبات وجودخدا می باشددر بخش دوم اصول ومبانی صفات ثبوتیه خداوند ودر بخش سوم اصول ومبانی صفات سلبیه مورد بررسی قرار گرفته است.فصل سوم که به مبحث اصول و مبانی نبوت وامامت اختصاص دارد شامل دوبخش اصول ومبانی نبوت واصول ومبانی امامت می باشد.ودر فصل پایانی به بررسی اصول ومبانی معاد در صحیفه سجادیه پرداخته شده است.نوع منابع مورد استفاده این تحقیق که بیش از هشتاد منبع می باشد شامل کتبتفسیری،روایی،اخلاقی و...می باشد و همچنین از تفاسیر صحیفه سجادیه هم بهره گرفته شده است.کلیدواژگان: اصول ،مبانی ،توحید، نبوت،امامت، معاد، صحیفه سجادیه

اختلاف نظر در بعضی از اعتقادات در میان مسلمانان بوجود آمد و باعث ایجاد فرق کلامی گردید و همرا با فراز و نشیب و پیامدهای مثبت و منفی استمرار یافت. مشهورترین این فرق ، معتزله ، اشاعره و امامیه می باشند و امروزه در میان اهل سنت ، فرقه اشاعره غلبه فکری خود را بر سایر فرق کلامی آنان حفظ کرده و در تشیع نحله امامیه (اثنی عشریه) توانسته است از مبانی فکریو اعتقادی خود به رغم محدودیت های خاص دفاع نماید و پایدار بماند.در کنار فرق مهم و مشهور کلامی جریانات و گروه های افراطی نیز کم و بیش ظهور و افول کرده اند، از جمله آنها در دوران معاصر«وهابیدن هستند» که با ادعای سنی گری به مخالفت و عداوت با بعضی از فرق مسلمان، بالاخص مذهب امامیه و آنها را به دلیل بعضی از باورهایشان چون شفاعت، توسل ، زیارت و .... متهم به شرک و کفر نموده و در این راستا بدون توجه و گفتمان علمی و منصفانه ؛ اقدام به خصومت، خشونت و تکفیر و تفسیق مخالفین خود کرده و مع الاسف، اتحاد و اصالت مسلمین را شکننده ساخته اند. در مقابل امامیه سعی دارد تا با بحث استدلالی مبتنی بر منابع اصیل اسلامی آموزه ها و باور های خود را ارائه و با مخالفین خود تعامل منطقی داشته باشد.در همین جهت در این نوشتار بناست تا با روشی منطقی و مستند اندیشه های امامیه، اشاعره و وهابیه در خصوص مسائل مربوط به شفاعت، توسل و زیارت بررسی و تطبیق گردد و اشتراکات و افتراقات آنها تبین شود. سپس به این سوال پاسخ داده شود که تفاوت دیدگاه وهابیت با اشاعره و امامیه در مسائل مذکور چیست؟ آیا وهابیت عقاید خود را در این زمینه از اشاعره گرفته است؟در این نوشتار پس از مطالعه، بررسی و تطبیق این نتیجه حاصل شد که؛ کلیات و اصل شفاعت، توسل و زیارت مورد قبول می باشد اما در مصادیق، جزئیات و اقسام و موارد آن اختلاف نظر جدی وجود دارد این تفاوت بین اشاعره و امامیه کمتر و بین امامیه و وهابیه به مراتب بیشتر است، اشاعره اگر چه بخشی از باورها را در خصوص شفاعت، توسل و زیارت را قبول ندارند و مشروع نمی دانند اما اقدام به تکفیر نمی کنند اما وهابیتبا تکیهبر افکار ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب با استنباطی سلیقه ای و یک جانبه ؛ بسیاری از مصادیق و موارد موضوعات مذکور را نه تنها شرک و کفر می دانند بلکه اعلان تکفیر و جنگ و ریختن خون آنان را مباح می دانند؛ بطور کلی می توان گفت که در بعضی از کلیات و اصول و مبانی اشاعره و وهابیت اشتراک نظر دارند، اما وهابیت برداشتهای فرعی و افراطی از آن کلیات و اصول را به خود اختصاص داده است.

این پایان‌نامه در صدد تبیین آرای محمد بن عبدالوهاب ـ پایه‌گذار فرق?‌ وهابیت ـ در بار?ه معیارهای توحید و شرک و سپس نقد آن توسط ادل?‌ عقلی و نقلی (قرآن و روایات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم) است. از این رو ابتدا مفاهیم توحید و شرک و اقسام هریک از آن‌ها از نظر ابن عبدالوهاب معرفی شده، سپس مورد نقد و بررسی و قرار گرفته، پس از آن به طرح معیارها و مصادیق توحید و شرک از نگاه او پرداخته شده است. این معیارها عبارتند از: 1ـ اعتقاد به نافع یا ضار بودن مخلوقات که شامل این مصادیق می‌شود: استفاده از تمائم، رقْیه و تِوْلَه، به‌دست‌کردن انگشتر یا بستن نخ و امثال آن برای دفع یا رفع بلا، تبرک‌جویی به مخلوقات، ناسزاگویی به روزگار و باد، عقیده به تطیر و تنجیم.2ـ عبادت غیر خدا که شامل موضوعاتی است مانندِ خواندن غیر خدا و درخواست از او (شاملِ استغاثه، استعانت، استعاذه، استسقا، التجا، شفاعت و توسل به غیر خدا)، نذر و قربانی کردن برای غیر خدا، اطاعت محض از عالمان و فرمانروایان در معصیت حقتعالی، توکل بر غیر خدا، محبت به غیر خدا و خوف از او، سجده بر غیر خدا، تعظیم و خشوع و انابه نسبت به غیر خدا و ریا و قصد رسیدن به دنیا از انجام اعمال (شرعی).در این قسمت به تبیین نگرش ابن عبدالوهاب نسبت به اموات و طلب حاجت از آنان نیز پرداخته شده است.3ـ انکار اسما یا صفات الهی 4ـ انکار قضا و قدر الهیدر نقد هر یک از این معیارها به فراخور آن، مباحثی پایه و اصلی بدین شرح مطرح گردیده است: بررسی مفهوم علیت از منظر قرآن کریم، بررسی مفهوم عبادت از منظر قرآن کریم، تفاوت معنای عبادت و دعوت (دعا یا خواندن)، بررسی تأثیر موت و حیاتِ اسباب و نیز عجز و قدرت آن‌ها بر موحّدانه یا مشرکانه بودن اعمال. در مرحله بعد، هر یک از معیارها و مصادیق آن به طور خاص، با استفاده از آن مطالب پایه و نیز آیات وروایات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ـ که همگی از منابع اهل سنت استخراج شده ـ مورد بررسی و نقد قرار گرفته است.

در این تحقیق برآنیم تا تفسیری تطبیقی از سوره کهف(آیات 1 تا 59) از روایات موجود فریقین در ذیل آیات ارائه دهیم و هدف از آن روشن نمودن نقاط اختلاف و اشتراک بین دو گروه می‌باشد تا معین گردد کدامین مذهب به مباحث معرفت‌شناختی بیشتر پرداخته است.برای این کار علاوه بر منابع مهم فریقین در تفسیر، چه تفاسیر اجتهادی و چه تفاسیر روایی بیشترین بهره را از تفسیر نورالثقلین در روایات شیعه و تفسیر الدرالمنثور در روایات اهل سنت برده‌ایم. همچنین از بسیاری کتب دیگر که ما را در ارائه هر چه بهتر بحث یاری می‌کردند استفاده شده است.تحقیق مورد بحث شامل پنج فصل می‌باشد که فصل اول بیانگر کلیات مورد بحث در تحقیق است، در فصل دوم به تفسیر روایی آیات پرداخته شده است، فصل سوم کار گونه-شناسی روایات را بر عهده دارد تا روشن گردد کدام گونه روایی بیشترین مورد را به خود اختصاص داده است و در فصل چهارم آسیب‌های موجود در روایات شناسایی شده و سعی بر این بوده تا آسیب‌ها به نوعی برطرف گردد و در انتها آموزه‌های هدایتی که از آین آیات به دست می‌آید بیان شده است معارفی که بیشتر درباره مسائل اعتقادی از جمله توحید و معاد می‌باشد.

سید علیخان مدنی از عالمان، ادیبان و محدّثان بزرگ شیعه در قرن یازده و دوازده هجری می‌باشد، ایشان آثار بسیاری دارند که «ریاض السالکین» درمیان آثار وی از برجستگی ویژه برخوردار است.مولف در این کتاب ابعاد گسترده صحیفه سجّادیّه یعنی دعاهای جاویدان سیّد السّاجدین زین العابدین علی‌ بن ‌الحسین (علیهما السّلام) را شرح کرده است.شرح سید علیخان آکنده است از نکته‌سنجیها و درنگهای ادبی، علوم قرآنی، تفسیری، حدیثی، کلامی و گاه فقهی، اخلاقی و ... .این پژوهش بر آن است که ضمن گزارش محتوای گسترده ریاض السالکین، روش مولف عالیقدر را در چگونگی تفسیر کلمات امام (علیه السّلام) برنماید.فصل اول، به زندگانی، آثار و میراث والای مولف به اجمال گزارش شده و آن گاه به متن صحیفه از نگاه وی توجه شده است. در فصل دوم با بررسی سند مشهور صحیفه و اینکه مولف ضمن گزارش سند و توجه به سند مشهور‍، بیشتر از هر چیز در انتساب اسناد کتاب به امام، به محتوا و مطالب فاخر و حقایق والای مندرج در آن توجه کرده است.فصل سوم گسترده‌ترین بخش این پژوهش است. در این فصل به بازشناسی مفاهیم واژه‌ها، شرح مفردات، ترکیبات و صناعات ادبی به کار رفته در ریاض السالکین به طور گسترده پرداخته می‌شود.پس از آن به برخی دیدگاه‌های سید علیخان پیرامون علوم قرآنی مانند زیادت و نقصان در قرآن، نزول قرآن بر حروف هفتگانه و ... و تفسیر به رأی در گفتار تفسیری و تعریف صحابه و نظریه عدالت صحابه در بحث‌های حدیثی و مباحث اصول مذهب شیعه (توحید، عدل، نبوت، امامت، معاد) و برخی مباحث مانند فقهی، اخلاقی، عرفانی و علمی در بخش متفرقات به صورت گذرا به بحث گذاشته شده است.