مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مرگ، قانون فراگیر برای همه موجودات ماسوی الهی و جمیع آدمیان است و مرگ پذیری، سیر تکاملی موجودات و حرکت استکمالی وخروج از قوه به فعل آنها است و آن هنگام که مرگ در افق اندیشه امام علی (علیه‌السلام) و از زاویه نهج البلاغه نگریسته می‌شود، دروازه‌ای از معنا و معرفت به سوی انسان ‌گشوده می‌شود و موضوع علمی و عملی آدمی را نسبت به هستی و حیات، عمق و تکامل می‌بخشد. دیدگاه امام علی (علیه‌السلام) نگاه کردن به سیمای مرگ‌، مرگ را زیبا و دوست داشتنی می‌سازد و مرگ را سیر صعودی و حرکت تکاملی و ضرورت حیات این جهانی می‌نماید و عرفان و عشق به عالم و آدم را بیشتر و شدیدتر می‌کند. بنابر این، جا دارد نگرش‌ها و بینش‌های امام علی (علیه‌السلام) در تفسیر ماهیت و حقیقت مرگ و مرگ اندیشی از لایه‌های مختلف نهج البلاغه استخراج شود و به بررسی تطبیقی آن با مبانی اعتقادی مشابه موجود درباره مرگ در کتاب مقدس (عهد جدید و عهد قدیم) یهود و مسیح پرداخته شود تا با روشن شدن معنای حقیقی مرگ و اندیشیدن به آن، بیان ظاهر کیفیت ملک الموت و حال محتضر در هنگام مرگ و ... طرز تلقّی انسان و تفسیر آدمی از حیات تغییر پیدا کند زیرا حیات شناسی در مرگ شناسی و مرگ آگاهی در حیات آگاهی تأثیر متقابل و معنا بخش خواهد گذاشت. پژوهش حاضر شامل چهار فصل است، در فصل اول به بیان کلیات طرح از جمله تبیین موضوع، پیشینه تحقیق، اهداف و ضرورت‌های پژوهش و مفاهیم اصطلاحات مرتبط با موضوع که نیازمند دانستن مفهوم لغوی و اصطلاحی آنان هستیم، ‌پرداختیم. مسئله مرگ و اعتقاد به جهان پس از مرگ، معاد و قیامت از مسائل اعتقادی و اصول دین ما مسلمانان است که دارای ابهام است، چنان‌که در قرآن و روایات بسیاری از معصومان (علیهم‌السلام) به وصف لغوی و عرفی آن پرداخته‌اند. لذا بسیاری از پژوهشگران متقدم و متأخر برای روشن کردن معنا و مفهوم مرگ، اجل، روح، کیفیت قبض روح شدن و ملک‌الموت و... و توجه دادن به درجه اهمیت این مسئله، کتاب‌ها و مقالاتی با موضوع مرگ و مرگ اندیشی در نهج‏البلاغه و یا در کتاب مقدس تألیف کرده‌اند. اما وجه تمایز پژوهش‌ فوق با این تألیفات در این است که با بررسی تطبیقی مرگ و مرگ‌اندیشی در نهج البلاغه و کتاب مقدس و استخراج مشابهت‌ها، وجه تمایز و نکات اصلی و کلیدی ازآن‌ها، به سوالات موجود در این باره پاسخ دهد و نشان دهد نهج البلاغه که دربردارنده سخنان گوهربار از امام علی (علیه‌السلام) است، بسیار بالاتر از عهدین است و این نشان دهنده تحریفات موجود در کتاب مقدس است. فصل دوم این تحقیق را با عنوان حقیقت مرگ نگاشته‌ایم. در این فصل بیان کردیم که مرگ به معنای ترک تعلق و قطع ارتباط روح انسان با بدن دانسته شده و به بیان ویژگی‌های مرگ در نهج‌البلاغه و بیان حقیقت مرگ در تورات و انجیل پرداختیم. در این فصل یادآور شده‌ایم که هر انسان عاقلی که سفری در پیش داشته باشد، از مدت‌ها قبل، آمادگی‌های لازم و زاد و توشه این سفر را فراهم می‌آورد تا بتواند در کمال موفقیت و سلامت این سفر را پشت سر بگذارد. حال این سوال مهم مطرح می‌شود که آیا شایسته نیست انسان برای مهم‌ترین و حساس‌ترین سفری که در زندگی پیش روی خود دارد، زاد و توشه‌ای نیکو و شایسته فراهم کند؟! اما فصل سوم این تحقیق را به بیان یاد مرگ و ارزش آن اختصاص داده‌ایم. در این فصل متذکر شده‌ایم که مرگ از انسان غفلت نمی‌کند. انسان چه بخواهد و چه نخواهد، مرگ و اجلش فرا خواهد رسید و هرگز برای همیشه در این دنیا زندگی نخواهد کرد. حتی انبیای الهی که بهترین بندگان خداوند بودند، پس از چند سال زندگی در این دنیا، از این جهان رخت بربستند. لذا اندیشیدن درباره مرگ و یادکردن از آن بر همه لازم است، امام علی (علیه‌السلام) درباره ارزش یاد مرگ و توجه به مرگ و عدم غفلت فرمودند: «أُوصِیکُمْ بِذِکْرِ الْمَوْتِ وَ إِقْلَالِ الْغَفْلَهِ عَنْهُ؛شما را به یاد کردن مرگ و به کم کردن غفلت و بى خبرى از آن وصیّت مى‏کنم». لذا گذشت زمان و گذر عمر، به انسان‌ها هشدار می‌دهد که خویشتن را هر لحظه، برای کوچ کردن از این سرای فانی آماده سازند، زیرا عالم قبر، برزخ و پس از آن قیامت، منزلگاه‌های بسیار حساس و مهمی است که بدون آمادگی برای انسان‌ها بسیار سخت و وحشتناک خواهد بود. در این فصل متذکر شده‌ایم در کتاب مقدس درباره یاد مرگ و ضرورت توجه به آن و آثار یادمرگ نکات قابل تأملی بیان نشده است و آیه و یا آیاتی به صراحتا درخصوص اندیشیدن درباره مرگ در کتاب مقدس بیان نشده است ولی اندیشمندان یهود سعی کرده‌اند تا وحشتی را که به هنگام یادکردن از مرگ بر فرد حادث می‌شود را کم کنند. فصل پایانی این تحقیق را درباره آثار و دستاوردهای فردی و اجتماعی مرگ‌اندیشی و تفکر کردن درباره آن و پیامدهای دوری از آن در نهج البلاغه پرداخته‌ایم. توجه کردن به مرگ و اینکه هر فردی با پایان رسیدن اجلش، خواهد مُرد، سبب می‌شود که انسان به دنیا به چشم زیبا بنگرد و از روزمرگری و ابتذال در دنیا رها شود و اینکه دنیا را تنها پلی برای رسیدن به آخرت و منزل جاویدان بداند و مرگ را پایان دهنده زندگی گذرای این جهان بداند و به دنبال عبرت از گذشتگان باشد.کلیدواژه‌ها: مرگ، موت، اجل، معاد، روح، دنیا، ملک‌الموت، آخرت

معاد از اساسی‌ترین باورهای دو دین اسلام و زرتشت به شمار می‌رود. ساختار باورهای اسلامی در زمینه‌ی معاد با ساختار باورهای زرتشتی، اشتراکات و تفاوت‌هایی دارد. اشتراکاتِ این دو ساختار، سبب شده برخی از پژوهشگران غربی و ایرانی ادعا نمایند که معاد اسلامی از معاد زرتشتی وام گرفته است. یکی از راه‌های سنجش این ادعا، «بررسی تطبیقی معادشناسی در دین اسلام و زرتشت» است که در اینجا با رویکرد تفکیک بین قرآن و روایات در دین اسلام، و بین گاهان (گات‌ها) و متون غیر گاهانی در دین زرتشت انجام می‌شود. این بررسی تطبیقی به ما کمک می‌کند در سه گام، ادعای وامگیری را بررسی کنیم: در گام نخست میزان اشتراکات را می‌سنجیم و نتیجه می‌گیریم امکان وامگیری اسلام از زرتشت ـ بدون در نظر گرفتن دیگر قرائن ـ وجود دارد. مهم‌ترین عناوین مشترک آخرت‌شناسی اسلامی و زرتشتی، به این شرح است: مرگ؛ برزخ و جهان پس از مرگ؛ رجعت و بازگشتِ برخی از پهلوانان؛ رستاخیز و فرَشگِرد؛ زنده‌شدن مردگان و تن پَسین؛ حسابرسیِ اعمال؛ صراط و پُل چینوت؛ بهشت؛ دوزخ؛ اعراف و هَمَستَگان؛ جاودانگی.در گام دوم می‌بینیم که این اشتراکات عمدتاً در متون زرتشتیِ متأخر و معاصر ادیان ابراهیمی است که بسیاری از آنها پس از اسلام نگاشته یا بازنویسی شده است. لذا در برابرِ احتمال وامگیریِ اسلام، احتمال وامگیریِ منابع متأخر زرتشتی نیز مطرح می‌شود. در گام سوم با نگاهی اسطوره‌شناسانه ملاحظه می‌کنیم همه‌ی اجزای کلیِ ساختار آخرت‌شناسی اسلامی با روایت این دین از آغاز جهان ـ خصوصاً «سانحه‌ی ازلی» یا آغاز «دوران» ـ سازگاری و تناسبی دقیق و منطقی دارد. سانحه‌ی ازلی طبق گزارش‌های اسلامی، «عصیان حضرت آدم 7» است که آغاز دوران را رقم زد. اما برخی از اجزای کلی ساختار آخرت‌شناسی زرتشتی که عمدتاً با اسلام مشترک است، چنین تناسبی ندارد و ناسازگار است. سانحه‌ی ازلی زرتشتی، «هجوم اهریمن و سپاهش به گیتی و پدیدآمدن شرور» است. این عدم تناسب و ناسازگاری‌ها، احتمال وامگیری متون متأخر زرتشتی از ادیان ابراهیمی، خصوصاً اسلام را تقویت می‌کند.کلید واژه: خداوند، مزدا، اهریمن، مرگ، معاد، رستاخیز، فرَشگِرد، اسلام، زرتشت، قرآن، روایات، گاهان، سانحه‌ی ازلی، ملائکه، بهشت، دوزخ، وامگیری.

دين به عنوان يك واقعيت، موضوع تحقيق هاى گوناگون در هر يك از رشته هاى مختلف علوم مى باشد. تلاش هاى علمى متكلمان، فيلسوفان، مورخان درباره دين و قلمرو آن، بيانگر اين ادعاست. نوشتار حاضر با رويكرد جامعه شناختى، تلاشى اندك در راستاى پاسخ به اين سؤال است كه «از منظر على (عليه السلام) چه عوامل و متغيرهايى موجب آسيب ديدگى دين مى شود؟» برای رسیدن به پاسخ این موضوعات مطرح می شوند: اهميت ديندارى، تعريف اسلام، تعريف آسيب شناسى دين، زمينه هاى پيدايش آسيب زايى، شرايط اجتماعى پيدايش فتنه، كاركردهاى منفى فتنه، انزواى منابع مقدس، نهاد حكومت، عدم به كارگيرى روش مناسب فهم دين.

انسان به لحاظ اینکه توان مشاهدۀ بعد غیرمادی خود و این جهان را ندارد، مرگ را نیز که واسطۀ جهان مادی و مجرد است نمی‌تواند درست درک کند. ازاین‌رو، نیاز به کسی دارد که بر هر دو جهان اشراف داشته باشد. خداوند متعال در قرآن کریم از این واقعه و چگونگی آن خبر می‌دهد. به اعتقاد شیعه، افزون بر این، پیامبر گرامی اسلام(ص) و امامان معصوم(ع)دارای این ویژگی می‌باشند. امام سجاد(ع)، در ضمن دعاهای خود، واژگانی دربارۀ مرگ به کار می‎برد که فهم رابطۀ روشمند آنها با یکدیگر ساختار درونی معنای مرگ (حرکت بودن) را آشکار می‎کند. آن واژگان عبارت‌اند از: «خُرُوجِ الْأَنْفُسِ مِنْ أَبْدَانِهَا» [دلالت داردکه مرگ نوعی حرکت است]، «اجل» [که مبدأ این حرکت را نشان می‎دهد]، «المصیر الیکـ» و «لقاء» و «اللّحاق بک» [که بر منتهای آن دلالت می‎کنند]. عبارت «خروج نفس از بدن» و واژۀ «تَوَفَّی» نیز دلالت می‎کند که متحرک حرکت مرگ نفس انسانی است. قید انسان به این منظور است که این مرگ مختص انسان است و حیوان غیرانسانی و گیاه و غیرجاندار را شامل نمی‎شود. محرک اصلی این حرکت ذات باری‌تعالی است که فرشتۀ مرگ به امر و قدرت الهی به انجام آن مبادرت می‌ورزد. در این مختصر، برآنیم فقط با تحلیل واژگان مترادف «موت»، حرکت بودن مرگ را اثبات نموده، تمامی ارکان حرکت را برآن تطبیق دهیم

عمر خیام، ریاضی دان، فیلسوف، منجم و دانشمند برجسته عصر سلجوقی (ف.526) بیشترین شهرت خود را مرهون رباعیات اندکی است که به اختلاف در میزان و انتساب به نام وی برجای مانده و توجه عالمان و ادیبان را به خود جلب کرده است و راه تحسین و انتقاد بر شعر او گشوده شده است. مهمترین ویژگی شعر خیامی، افکار و اندیشه های اوست که با بیانی ساده و دلنشین در رباعیات او جای گرفته است. شدت تاثیر این افکار به قدری است که عده ای برای بری داشتن ساحت وی از این افکار، خیام شاعر را فردی غیر از خیام حکیم دانسته اند. علی ای حال، نظر به شدت تاثیر این اندیشه های مقاله حاضر با استناد به 178 رباعی مذکور در تحقیق دو مرحوم فروغی و غنی، سعی دارد نقاط ضعف یا قوت اندیشه های کلامی مستتر در این رباعیات را - اعم از آنچه که خوش نامی وی را در پی داشته و یا بدنامی وی را - مورد بررسی قرار دهد و ترتیب موضوعات مورد بررسی از این قرار می باشد: 1- محورها و موضوعات اصلی شعر خیام شناخته شود 2- میزان اصطلاحات به کار گرفته شده در رباعیات خیام معلوم شود 3- مشخص شود که از میان اصطلاحات کدام یک می تواند معنای کلامی داشته باشد. با بررسی رباعی تحقیق شود که آیا اصطلاح مورد نظر در معنای کلامی به کار گرفته شده است یا خیر؟ چنانچه در معنای کلامی است آن رباعی تحلیل شده بررسی شود که معنای آن متضمن کدام یک از موارد زیر می باشد: 1- شک و تردید 2- سوال وایجاد شبهه کلامی 3- انکار.

تاكنون سه بخش از سلسله درس هاى اخلاقى استاد مصباح ـ دام عزه ـ در تبيين وصاياى امام صادق (ع) به عبدالله بن جندب را به شما اهل معرفت تقديم داشته ايم. در بخش قبل، نكاتى در باب محاسبه نفس در زمينه خلوص نيت، اجتناب از كارهاى لغو و مشتبه، وسعت نظر اولياى خدا در عبادت و شدت علاقه آنان به خدا ذكر شد. اينك در چهارمين بخش از اين سلسله دروس، با هم دُرمايه هاى استاد را بر گوش جان مى نشانيم. موضوعات مطروحه عبارتند از: پرهيز از دل باختگى در برابر دنيا، حكمت نابرابرى انسان ها در برخوردارى از ظواهر دنيا، شرف رزق خداوند بر ارزاق دنيوى، غبطه ممدوح نسبت به مال دنيا.

امروزه بشر از دو طريق سعی نموده تا نسبت به مرگ به عنوان اسرارآميزترين حادثه، آنقدر آگاهی کسب نمايد تا بتواند نسبت به دل نگرانی های خويش از پديده ای که روزی قطعا برای او واقع خواهد شد فائق آيد. راه اول شناخت پديده احتضار با استفاده از تبيين های الهی و دينی مبتنی بر وحی است. راه دوم که به خصوص در جوامع غير مسلمان بسيار مورد توجه قرار گرفته، عبارت است از «تجربيات نزديک مرگ». هدف اصلي اين نگارش آن است که خواننده بتواند پس از مطالعه مقاله، وجوه تشابه و تفاوت تجربيات نزديک به مرگ نسبت به گزارش های آيات و روايات از پديده احتضار را دريابد.

در مصاحبت بدن با نفس در حيات دنيوي شكي وجود ندارد اما همراهي بدن دنيوي با نفس در حيات اخروي، محل بحث و اختلاف است. مطابق مباني بوعلي سينا، بدن دنيوي نميتواند حيات اخروي داشته باشد اما برخي آثار ناشي از حيات دنيوي بدن، تا ابد با نفس باقي ميماند و بر حيات اخروي و ابدي انسان تأثير ميگذارد. بدن در نظر ابن سينا، نقش اساسي در وقوع مرگ دارد چراكه تغيير و انحلال تركيب آن، عامل مفارقت نفس از بدن و در نتيجه خاتمه يافتن حيات دنيوي ميگردد. با شروع مرحلة اخروي حيات، اگرچه پيوند نفس با بدن مادي قطع ميشود اما آثار ناشي از برخي افعال و ملكات دنيويِ بدن زايل نميشود و بنحوي بر كيفيت سرنوشت نهايي انسان و زندگي ابدي او تأثير ميگذارد. تحقق اتصال تام به عقل فعال كه با رفع موانع و محدوديتهاي بدني صورت ميگيرد، ادراك حقيقي لذات معنوي و ادراك حقيقي ذات نفس، از جملة اين آثار است. ملكات ناشي از هيئات بدني كه در نفس رسوخ يافته‌اند، تا حيات بعدي باقي ميمانند و در فراهم كردن بستر سعادت و شقاوت نفس و تعيين كم و كيف ثواب و عقاب اخروي آن دخالت ميكنند.

از نظر هایدگر ذات عدم که در مقابل مفهوم عدم مطلق قرار می‌گیرد، برخلاف فرض بسیاری که آن را مفهومی کاملاً میان تهی و انتزاعی می‌دانند، ساحتی هستی‌شناختی است که بنیاد همه‌ی هستندگان است و حضور هستی بیش از آن که به وجود موجودات محدود باشد در عدم جلوه‌گر می‌شود. در این رساله تلاش می‌کنیم تا اهمیت ساحت عدم را در نسبت با هستی و دلالت‌های آن به بحث گذاشته و درک مناسبی از آن به دست دهیم. هرچند تمرکز اصلی رساله بر ساحت هستی و عدم است، برای نزدیک شدن به مبحث اصلی، زمینه‌های آن و پیوندهای آن را با سایر بخش‌های فلسفه‌ی هایدگر مورد مداقه قرار داده‌ایم. این رساله بر اساس دو کتاب هایدگر یعنی هستی و زمان و متافیزیک چیست؟ نگاشته شده و دارای چهار فصل است. فصل اول به بررسی کلیاتی در باب هستنده‌ای چون دازاین و ارتباط آن با هستی و بیان ساختارهای اصلی دازاین در قالب نسبتی که می‌تواند با هستی و عدم داشته باشد می-پردازد. این فصل در حکم مقدمه‌ای برای ورود به معنای هستی دازاین است. در فصل دوم با بحث از مولفه‌ی بنیادین هستی دازاین یعنی زمانمندی، به بنیاد نیست‌گونه‌ی دازاین یعنی مرگ راه می‌یابیم که بیش از هر چیز دازاین را با تجربه‌ی عدم آشنا می‌سازد. در فصل سوم به بحث از ترس‌آگاهی که تنها تجربه‌ای است که ما را در آنچه هستیم هویدا می‌سازد می‌پردازیم، یعنی امری که بنیاد نابوده‌مان را آشکار و پیوندی میان هستی و عدم‌مان برقرار می‌سازد و در فصل چهارم که پایان‌بخش رساله است به شرح عدم آن‌گونه که هایدگر در متافیزیک چیست؟ ایراد نموده، پرداخته ایم. نکته‌ی محوری بحث، در ناموجود بودن عدم است که منجر به وحدت و اینهمانی میان هستی و عدم می‌گردد و ذات عدم همبسته با هستی، ورای هستندگان نقشی هستی‌ساز ایفا می‌کند.