مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

نگارنده در این نوشتار پس از بیان مهم‌ترین طبقه‌بندی‌های ادوار فقه امامیه و نقد آنها، طبقه‌بندی جدیدی را در این باره پیشنهاد می‌دهد که به نظر وی تأکید اصلی در آن بر روی تحولات نو پیدای فقهی در هر دوره است و همه دوره‌ها را با جامعیت کامل در بر می‌گیرد. همچنین در راستای تبیین تطورات و تحولات این دوره‌ها، ویژگی‌ها و امتیازات هر دوره به تفصیل ذکر شده است.

توسعه فرهنگ رای و قیاس در سده اول، به گونه ای مکمل و جبران کننده فقدان دست رسی به وحی شده بود و دست کم در موارد نبود موضوعی در کتاب و سنت، مسائل از طریق رای و اجتهاد حل می شد. توسعه این روال در نظام فقهی و قضایی رایج موجب شد، افراد بسیاری آن را امری عادی تلقی کنند. این فرهنگ در میان برخی شیعیان عمدتا کوفی که تازه هدایت شده یا بیشتر با جریان عامه در تعامل بودند، تاثیراتی را آشکار کرده بود، و امام صادق (علیه السلام) تلاش کردند شیعیان را از لغزشگاه های این فرهنگ دور کنند. مقاله حاضر می کوشد به بررسی تاثیر شیعیان کوفه از این فرهنگ در نیمه اول سده دوم بپردازد.

اهل بیت، در قرآن کریم، روایت‌ها و عُرف جامعه اسلامی بر چه کسانی اطلاق می شود؟ و نقش آنان در حیات جاودانه قرآن چیست؟ پژوهش درباره این مسئله مجال بیشتری می‌خواهد، ولی این نوشتار می‌کوشد به طور فشرده و با استناد به منابع معتبر، به بررسی اجمالی آن بپردازد. بی‌تردید، این مسئله از آغاز پیدایی مباحث تفسیری و کلامی در جهان اسلام همواره مورد توجه اندیشمندان این حوزه ها بوده است، ولی اهمیت آن در اندیشه اسلامی به ویژه در عصر حاضر چنان است که امکان پژوهش‌های بسیار درباره آن وجود دارد. در این نوشتار، روشن می‌شود که اهل بیت تنها بر گروه اندکی از خاندان پیامبرگرامی اسلام اطلاق می گردد که بنا بر صراحت بیان آن حضرت، میان آنان و قرآن پیوندی همیشگی برقرار است. این پیوند ابدی، جایگاه ویژه‌ای را برای اهل بیت در کنار قرآن رقم زده است که اگر به دقت بررسی شود، ره آورد ارجمندی را در باره حیات جاودانه قرآن در پی خواهد داشت. نگارنده می‌کوشد تا با این رویکرد، به مطالعه پیوند قرآن و اهل بیت بپردازد.

این نوشتار به این پرسش پاسخ می‌گوید که چرا اهل سنت با وجود نصوص فراوان بر امامت حضرت علی، آن حضرت را از مقام امامت و خلافت حذف کردند؟ نویسنده با استقراء در آثار اهل سنت و نیز در آثار برخی معاصران، به ده توجیه دست یازیده و در ذیل آن‌ها به بررسی این توجیه‌ها پرداخته است

در تبیین و تعلیل خاتمیت، اندیشمندانی که به این مسأله پرداخته اند تقریبا بطور عموم، ملاک اصلی و سرّ پیدایش خاتمیت را بلوغ عقلی بشر دانسته اند. مقاله حاضر ضمن تبیین و تحلیل رویکرد و تلقی های ارائه شده از بلوغ عقلی، این نظریه را مورد نقد و بررسی قرار داده است. حاصل این بررسی آنست که نظریه بلوغ عقلی بشر صرف یک نظرپردازی ذهنی برای سامان بخشی به فلسفه خاتمیت است و هیچ دلیل و بیّنه واقعی و شاهد و قرینه عینی در متن واقعیت خارجی آن را پشتیبانی و تأیید نمی نماید.نقد اساسی تری که متوجه نظریه بلوغ عقلی است آنست که التزام به این نظریه بنابر تحلیل های متفاوتی که از آن تاکنون ارائه شده است، یا منتهی به ختم دیانت می شود و یا منتهی به ختم و نفی امامت؛ و این دو نتیجه، از ناحیه ادلّه مسلّم و غیر قابل تردید فلسفه نبوت و امامت، مردود و غیرقابل اعتنا می باشد. در بخش پایانی مقاله پس از نقد و بررسی چهار رویکرد در باره نسبت امامت و خاتمیت، رویکرد پنجمی تحت عنوان امامت سرّ و راز اصلی خاتمیت معرفی می شود. در این دیدگاه، امامت نه به عنوان متمّم و مکملی در حاشیه خاتمیت که امری در متن و اصل و بنیان باور به خاتمیت بلکه به عنوان مناط و ملاک آن مطرح است؛ و مدعی آنست که اساسا خاتمیت بر مبنای امامت قابل فهم است نه بلوغ عقلی و توانمندی بشر برای اجتهاد در دین. این نظریه که مبتنی بر تلقی ویژه ای از متون وحیانی، بخصوص از قرآن کریم بعنوان وحی خاتم است، به ادعای نگارنده مستظهر به جمیع ادلّه عقلی و نقلی و شواهد تاریخی و عینی است.

عنصر «اجتهاد» در فقه، خصیصه ای است همچون سایر خصایص اسلام که جلوه منحصر به فردی به آن بخشیده است. «اجتهاد» موتور محرکی است که توانسته است شریعت اسلام را همگام با زمان و مکان، مشکلات و معضلات، نیازها، سوالات و شبهات به پیش ببرد.وجود مجتهدان و ضرورت اجتهاد در هر عصر و زمانی مورد تأکید فراوان دین بوده و در مواجه با مشکلات جز با احیای اجتهاد نمی توان شریعت اسلام را در بستر زمان و مکان به حرکت در آورد.اجتهاد، به شریعت باروری و حاصلخیزی عطا می کند و به آن برای رهبری زمام امور زندگی، در جهت اهداف و مقاصد شارع، قدرت سرشاری می بخشد بدون این که از حدود و حریم الهی تجاوز کند و یا حقوق انسانی را پایمال نماید. البته دریافت چنین مطلبی، هنگامی میسر است که اجتهاد صحیح، با تمام شرایط، از اهل خود و در محل خود صادر گردد و هیچ عصر و زمانی خارج از اجتهاد نیست.

یکی ازپرسش های مبنائی ودیرین در اصول فقه وعلم کلام، این است که آیادر اِزایِ مودّایِ اجتهاد مجتهد، در وااقع ونفس الامرحکمی وجود دارد تا مودّا با آن مطابقت گردد؟ این پرسش سببِ به وجود آمدن مبحث تخطئه وتصویب گردیده که از گذشته در بین علمای اصولی امامیه واهل سنت، مورد اختلاف بوده است. قائلین به تخطئه معتقد به وجود حکم در واقع بوده وقائلین به تصویب منکر وجود چنین حکمی هستند.در این پژوهش مبانی وادله دو دیدگاه به صورت مشروح مورد بررسی واقع شده است.اختلاف قابل توجهی بین امامیه واهل سنت در این باره وجود ندارد واکثر علمای اهل سنت همانند امامیه قائل به تخطئه می باشند.این مسئله در علم کلام نیز دارای سه مبنا بوده ودر فقه نیز دارای آثاری است که در متن پژوهش بیان گردیده است.

«رسائل و مقالات»، اثر جعفر سبحانى در 7 مجلد به زبان عربى مى‌ باشد. موضوع آن، بحث‌ هاى كلامى، فلسفى، تاريخى و فقهى مذهب اماميّه مى‌ باشد. جلد دوم از دو بخش مقالات كه 14 عدد است و بخش دوم رسائل كه 17 عدد مى‌ باشد، تشكيل شده‌ است. بخش مقالات: مقاله 1: اجتهاد و ضرورت‌ هاى عصر. مقاله 2: جايگاه عقل در شريعت و عقيده. مقاله 3: نقش زمان و مكان در اجتهاد. مقاله 4: جايگاه جهاد اسلامى در قرآن و سنّت. مقاله 5: سيره و شخصيت پيامبر (ص) در قرآن كريم. مقاله 6: حضرت على (ع) در كتاب و سنّت. مقاله 7: آراء سنّت در خصوص حديث لا تجتمع امّتى على ضلالة. مقاله 8: شخصيت و وثاقت ابو بصير. مقاله 9: علاّمه مجلسى (ره) احياء كننده مذهب در قرن 11. مقاله 10: زيارت قبور از نظر اسلام براى زنان. مقاله 11: كتب معجم مصطلحات. مقاله 12: مرد علم و ادب خيابانى تبريزى. مقاله 13: پلوراليسم دينى يا كثرت‌ گرايى. مقاله 14: بررسى كتاب صحيح امام بخارى. بخش دوم:رسائل رساله 1: پاسخ به رئيس روزنامه رأى در خصوص درج مقاله‌ اى در موضوع تقيّه، امامت، عصمت ائمه (ع) و رجعت كه از معتقدات شيعه نيستند. رساله 2: ارسال قصيده‌ اى در مدح نبى اكرم اسلام (ص) به مراسمى ادبى در دمشق. رساله 3: پاسخ به سؤالات فقهى كه در شماره 399 مجله شريعت عربستان مطرح شده بود. رساله 4: پاسخ به نامه جوانان منطقه اجساء در خصوص برپايى مراسم عزاء امام حسين (ع). رساله 5 و 6: پاسخ به درخواست دار الزهراء كويت در خصوص شبيخون فرهنگى غرب براى محو هويت اسلامى و چگونگى مواجهه با آن. رساله 7: نامه به خادم حرمين ملك فهد در خصوص صيانت از آثار اسلامى. رساله 8: نامه به طاهر هاشمى در خصوص شخصيت ابن تيمية. رساله 9: مناقب و فضائل حضرت زهرا (ع) در كتاب جامع صغير جلال الدين عبدالرحمن سيوطى. رساله 10: نامه به سفير عربستان در مورد توزيع كتاب ضد شيعه در مراسم حجّ. رساله 11 و 12 و 13: نامه به دكتر محمد عبده يمانى در مورد حفظ آثار بقيع، دعوت به برپايى كنگره علمى تقريب بين مذاهب اسلامى و ايمان ابوطالب. رساله 14: نامه به وزير امور خارجه عربستان در رابطه برپايى كنگره علمى در خصوص مساله توحيد و شرك و مساله ايمان و كفر. رساله 15: نامه براى شيخ محمود شلتوت در رابطه با حوزه علميه در زمان شاه. رساله 16: نقد به كتاب دكتر ناصر قفارى به نام اصول مذهب الشيعة الامامية. رساله 17: زندگى‌ نامه سيد حميرى.