مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

محمد پيامبر (ص)، يكتا كلمه طيبه اى است كه سرآمد تمامى موجودات و مخلوقات و «كَلِمةُ اللّهِ اَلاعْلى»، هم اوست؛ «... پس خليفه خدا و مجمع مظاهر اسماء الهيه و كلمات تامات الهى است. همان طور كه فرمود: «اُوتيتُ جَوامِع الكَلِم.» چنانچه مخلوقِ خالق كل، همان حكم و اراده تام الهى بوده و از اين رو، «كلُمة اللّه» است، و نيز: «... كلُمة اللّهِ هى العُليا...» (التوبه / 40)؛ پس، نشان و تجلى الوهى، در ساحت محمدى (ص) به اوج علو و برترى مى نشيند. و بدين سان، نيازمندى به او در حلقه نيازمندى انسان به اهل حيات و وجود خود، پيوندى هميشگى دارد. با نبود او، حيات انسانى انسان از طراوت الهى و شادابى قرب و وصل بى بهره، همان قسم كه حيات طبيعى عالم خاك؛ بى درختان زنده و سبز: «... كَلِمَةً طَيِّبةً كَشَجَرة طَيِّبة»، چه اين كه سرمنشاءِ درخت نبوى، هم اوست. در این مقاله به بیان اوصاف و ویژگی های پیامبر اکرم (ص) بر اساس حکمت متعالیه مبادرت شده است.

می‌توان گفت که دین و ادب عضو جدا ناشدنی از فرهنگ و آداب و رسوم یک ملت هستند و معارف اسلامی همیشه مورد توجه شاعران و نویسندگان ایرانی بوده است. آن‌ها سعی کرده‌اند از مضامین قرآن و حدیث برای ارتقا و دلنشین کردن سخن خود استفاده کنند و کلام خود را به وسیله‌ی قرآن و حدیث دلپذیر نمایند. مصلح بن‌عبدالله سعدی شیرازی شاعر و نویسنده‌ی بزرگ قرن هفتم هجری دو اثر معروف «گلستان» و «بوستان» را به رشته‌ی تحریر در آورده است. این دو اثر گرانمایه حاوی نکات بلاغی و ادبی فراوانی است. این تحقیق با هدف پاسخگویی به این مسأله صورت می‌پذیرد که سعدی شیرازی در محتوای گلستان و بوستان تا چه حد از معارف قرآنی و حدیثی بهره برده است. همچنین تأثیر قرآن و حدیث بر خلّاقیت ادبی و تخییل شاعر در این دو کتاب پربار مورد بررسی قرار گرفته است. از مباحث دیگر بررسی شده نقش قرآن و حدیث بر موسیقی کلام سعدی است. مبانی نظری این تحقیق را قرآن و کتب حدیث و کتاب‌های گلستان و بوستان و منابع معتبر زیبایی شناسی ادبی تشکیل می‌دهد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که قرآن و حدیث دو سرچشمه‌ی مهم و حیاتی در ایجاد مضامین تازه و معانی دقیق در گلستان و بوستان هستند. نثر و شعر این دو کتاب آکنده از الفاظ و مضامین عالی قرآن و حدیث است. معارف قرآن و حدیث، در موسیقی کلام، صور خیال و محتوا بر لطف و کمال این دو اثر افزوده است.

مصطفی جمال الدین (1996-1927) از شاعران معاصر نجف اشرف است. در برابر ظلم و استبداد به مبارزه پرداخت. و شیوه اصلاح را برای زندگی فردی و اجتماعی خود برگزید. او همین شیوه را در دعوت دینی . نوآوری در شعر در پیش گرفت. این شاعر در هدفمند کردن شعر و میان رسالت آن دیدگاه‌ها را دارد. از مهم‌ترین نظریات این است که شعر عروضی برخلاف شعر نو تمامی موضوعات زندگی را در برنمی‌گیرد.نگارنده در این پژوهش به بررسی تصویرپردازی در دیوان شاعر پرداخته و توانسته است میان زیبایی-شناسی قدیم که منحصر در صنایع بلاغی بوده و مفعوم امروزی تصویرپردازی که در بردارندۀ تصاویر رمزی و حسی و غیر آن است، تفوت قائل شود. این پژوهش تلاش کرده است تا رسالت تصویر در شعر جمال‌الدین را از طریق دلائل علمی و بررسی موضوعی نشان دهد.سرچشمه‌های شعر جمال الدین گوناگون است. از جمله آن می‌توان به طبیعت روستا که فراوان در شعرش حضور دارد اشاره کرد. وی با هر گل و شاخۀ آن روحش به پرواز در می‌آید. مطالعات حوزوی و دانشگاهی او توان علمی بالایی را در شناخت واژگان عربی و میراث ارزشمند قرآنی و روایی و شخصیات برجسته آن همانند پیامبر (ص) و امیرالمومنین علی (ع) و امام حسین (ع) به او ارزانی داشته است. آشنایی وی با ادبیات عامیانه، مطالعه آثار شاعران در دوران‌های مختلف و همچنین عقیدۀ امامیه شاعر از عوامل موثر در پختگی و قوت شعر وی است.دیوان شاعر موضوعات گوناگونی را نظیر دین، سیاست، جامعه، غربت، زن و اشتیاق به وطن به ویژه در سال‌های پایانی عمرش و مبارزه با رژیم حاکم بر عراق در خود جای داده است. از جمله تصاویری که در شعر جمال‌الدین از بسامد بالایی برخوردار است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:تصویر مفرد که مفاهیم محدودی را در خود جای داده است و تصویر مرکب که معانی متعدد و مضامین بلند را به خود اختصاص داده و تصاویر مادی که شاعر با آن معانی معنوی را ملموس ساخته است. تصویر انسانی که شاعر با آن توانسته است به تصویر شعری خویش حیات و زنده بودن را عرضه نماید.شاعر تنها به این تصاویر بسنده نکرده است بلکه او تصاویر حسی مربوط به حواس پنجگانه را به خوبی در شعر نمایان ساخته است، او در تصویر بحری دو تصویر را که یکی بر نور روشنایی دلالت دارد و دیگری بر رنگ ارائه نموده است، شاعر در تصور رنگی رنگی ده رنگ را که هر رنگ دارای دلالت متعدد و بعضاً مخالف یکدیگر هستند در اشعار خود جای داده است.دیوان اشعار علاوه بر تصاویر فوق الذکر تصاویر دیگری همانند تصویر زمان که شب و صبح و مضمون سال به ویژه از فصل بهار که نماد عقل‌های فعال و افکار زیباست در بر دارد و همچنین از تصاویر مکانی به ویژه شهر بغداد که آن را نماد تمدن و میراث می‌داند و از شهر نجف و زادگاه خویش یعنی سوق الشیوخ فراوان بهره برده است.از بررسی تصویر در شعر مصطفی جمال الدین می‌توان نتیجه گرفت که وی ضمن آنکه شاعر نوآور است میراث گذشته به خوبی در شعر حفظ کرده است و تصاویر او ضمن زنده بودن، تعامل سازنده با مخاطب به گونه ای است که با مسائل مهم زندگی امروزی جامعۀ خویش مرتبط است.کلید واژه‌ها: مصطفی جمال الدین، شعر عراقی معاصر، تصویر شعری، دلالت‌های رنگ‌ها، مضامین شعری

قرآن، وحی الهی و آخرین برنامۀ وحیانی نبوی است. قرآن زمانی نقش هدایتی دارد، که مردم آن را به درستی درک کنند و بر مبنای آن عمل نمایند. لذا اوّلین گام برای بهره گیری از این گنجینۀ الهی، فهم و شناخت آن است. ادلّۀ عقلی و نقلی، فهم پذیری قرآن را اثبات می کند. فهم قرآن مبانی ویژه ای دارد که مهمترین آنها عبارتند از وحیانی بودن قرآن، هدایتگری، هماهنگی با عقل و فطرت و سلامت نص. هم چنین فهم تام قرآن، اهلیّت و شایستگی خاصی لازم دارد و فرایند آن مراحلی دارد که باید به درستی پیموده شود. جهت اجتناب از سوء برداشت های احتمالی از آیات قرآن، معیارهاییمانند سازگاری با قواعد عربی و محاورات عقلا، انسجام درونی و هماهنگی با عقل و اهداف بعثت، وجود دارد، که مخاطب باید به آنها توجه داشته باشد. تشکیک در فهم قرآن، موجب اعراض از آن می شود. مخالفان قرآن در صدر اسلام، قرآن را کذب، اسطوره، شعر، سحر و... معرفی می کردند که قرآن به آنها پاسخ داده است. در قرون بعدی شبهاتی از قبیل انحصار فهم قرآن به معصومان(ع) و ادعای تحریف آیات قرآن مطرح شد که لازمۀ آنها عدم امکان و عدم جواز فهم قرآن است. ادّله عقلی و نقلی(قرآن و روایات) بی پایگی این شبهات را آشکار می کند. در سدۀ اخیر شبهات جدیدی از طرف مستشرقان و دانشمندان علم کلام جدید غرب، پیرامون متون دینی و قرآن مطرح شد که اهمّ آنها عبارتند از: بی معنایی عبارات متون دینی، عدم معرفت بخشی فلسفه و دین، هرمنوتیک فلسفی و عدم امکان فهم ثابت که نتیجۀ آنها نسبیّت فهم و پلورالیزم معرفتی و به تبع آن تکثرگرایی دینی می شود. در خصوص این شبهات، علاوه بر سست بودن آنها و مخالفتشان با عقل و وجدان، ظهور این شبهات مبتنی بر متون مقدّس متداول در غرب است که عقل ستیز و علم گریز هستند. پیش فرض همۀ آنها انحصار هستی در مادّه و محدود کردن علم به یافته های تجربی است. در حالی که قرآن وحی الهی و مبتنی بر حکمت و برهان است و مفاهیم آن ناظر به واقع، هدایتگر و برخوردار از منطق و معیار عقلایی است. لذا ساحت قرآن از این شبهات مبرّا است. کلید واژه ها: قرآن، فهم پذیری، اخباریگری،تکثرگرایی معرفتی، مستشرقان

قرآن كريم آخرين پيام آسمانى است كه بر بشريت نازل گشته و در محيطى بر انسان ها فرود آمده كه آن ها سرگشته و حيران در وادى جهل و تعصب و فرهنگشان آميخته اى از عناصر صحيح و غير صحيح بوده است؛ چرا كه از طرفى، اعراب جزيرة العرب وارثان حضرت ابراهيم و اسماعيل (عليهما السلام) و دين حنيف بودند و بنابراين، عناصر فرهنگى الهى و مفيدى مثل حج داشتند. اما از طرف ديگر، در طول اعصار متمادى و با دورى از انبياى الهى (عليهم السلام) به تدريج، خرافات و عناصر باطل در فرهنگ آنان رسوخ كرده بود. در اين نوشتار، رابطه قرآن با فرهنگ آن زمان عرب مورد بررسى قرار مى گيرد و در اين راستا، به دو ديدگاه مهم در مورد اين مطلب اشاره مى شود: اول، تأثيرپذيرى كامل قرآن كريم از فرهنگ عصر نزول؛ دوم، قبول عناصر مثبت فرهنگ و طرد عناصر منفى آن.

توجه انسان ها به معجزه به عنوان پديده اى غير عادى و دلالت آن، بويژه بر صدق مدعاى آورنده اش، به زمان صدور معجزات به دست پيامبران الهى باز مى گردد. از قرآن كريم چنين بر مى آيد كه مردم از پيامبران خويش كه مدعى نبوت الهى بوده اند، نشانه خدايى مى طلبيده اند و در مواردى كه اين درخواست برخاسته از حس حقيقت جويى آنها بوده، انبيا به اذن خداوند، معجزه مى آورده اند. تعاريف متفاوتى از معجزه ارائه شده است، اما، تعريفى كه به نظر كامل مى آيد اين است كه معجزه كارى فوق طاقت بشرى است و با عنايت ويژه خداوند، به دست مدعى نبوت، براى اثبات صدق مدعاى خويش انجام مى گيرد و مطابق با مدعاى مدعى نبوت و همراه با تحدى است. در این مقاله با توجه به معانی معجزه مسائل مرتبط با آن ذیل این موضوعات مورد بررسی قرار می گیرد: معجزه و نبوت خاصه، معجزه و نبوت عامه، معجزه و اثبات وجود خدا، معجزه و توحید، معجزه و صفات الهی، معجزه و اوصاف پیامبر.

تاريخ به دليل اهميت و ارزشش در اسلام، مورد توجه خاص مسلمانان قرار گرفته است. بى شك، شيعيان و رهبران گرانقدر شيعه نيز از ارزش و اهميت آن غافل نبوده اند و حتى با انگيزه هايى قوى، تاريخ را مورد توجه خود قرار داده اند كه به اختصار، به برخى از آنها اشاره مى كنيم: 1ـ بخش قابل ملاحظه اى از قرآن كريم در باره حوادث تاريخى است. قرآن همچنين به پيروان خود تأكيد مى كند كه اين حوادث و امثال آنها را مورد توجه قرار دهند و آن گونه كه خود قرآن تصريح مى فرمايد، هدف از ذكراين حوادث در يك كلمه خلاصه مى شود و آن «عبرت گرفتن» و انتخاب راه صحيح براى زندگى كردن است. رهبران دينى ما در اين راستا، توجه به تاريخ را مورد تأكيد قرار داده اند. 2ـ سنت پيامبر گرامى اسلام (صلى الله عليه وآله) در قرآن به روشنى، به عنوان «اسوه» و «الگوى مسلمانان» معرفى شده است. با این وصف در این مقاله مشکلات بیرونی و علمی تاریخ نگاری شیعی مورد بررسی قرار می گیرد.

تشيع به معناى صحيح و معروف آن ـ يعنى اعتقاد به انتخاب حضرت على (عليه السلام) به عنوان رهبرى امت اسلامى جهت تكميل دينى كه پيامبراسلام (صلى الله عليه وآله) خود عهده دار آن بوده است ـ از همان مراحل نخستين، با اسلام همراه و همگام بوده و جزئى از رسالتى است كه پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله) بدان مأمور گرديده است. اين اعتقاد از متن اسلام و نيز نصوص رسول اكرم (صلى الله عليه وآله) الهام گرفته است. مجاهدتهاى مخلصانه اى كه آن بزرگوار در استقرار اسلام و انتشار آن در همه پهنه گيتى به عمل آورد و فداكارى و از خودگذشتگى آن حضرت در برابر همه سختيها و مشكلاتى كه در اين راه وجود داشت به دليل عظمت اين پيام آسمانى بود. مردم خراسان هر چند نسبت به بسيارى از مسلمانان عرب و غير عرب با تأخير اسلام را پذيرفتند و پيام توحيد را لبيك گفتند ولى در استقبال از مكتب تشيع و معارف اهل بيت (عليهم السلام) در مقايسه با بسيارى از ملل ديگر جلودار و پيشقراول بوده اند. برخى مناطق مهم خراسان از همان آغاز، محتواى اسلام را در قالب تشيع و قرآن مجيد را از دست عترت دريافت داشتند و در واقع، قرآن و عترت را دو عنصر مكمل يكديگر براى تأسيس مكتب توحيدى و بينش الهى شناختند. در این مقاله موضع پذیرش و بسط تشیع در خراسان مورد بررسی قرار می گیرد.

علم تاريخ را به هيچ وجه نمى توان از تطور و بسط فرهنگ عمومى جامعه جدا كرد. به طور قطع، پيشرفت و تطور علم تاريخ مرحله اى از تطور و پيشرفت فرهنگ آن نيز محصول عوامل متعددى است كه عمدتا از تأسيس و قيام دولتى كه با دولتها، فرهنگها و نهادهاى سياسى و نظامى ديگر برخورد داشته باشد، سرچشمه مى گيرد و بدين ترتيب، عناصر اوليه تمدن آن گسترش مى يابد. علم تاريخ با حدود، ابعاد و روشهاى تدوين آن، پس از ظهور اسلام تحقق يافته است. اما اين مطلب هرگز به آن مفهوم نيست كه عربها پيش از ظهور اسلام، هيچ نوع آشنايى با اين علم نداشته اند، بلكه آنها پيش از ظهور اسلام، تمدنهايى، هرچند كوچك، در يمن و ديگر نقاط عرب داشتند كه آثار آنها را كم و بيش نقل مى كردند. اخبار و آثار دولت حمير، سبأ و يمن به طور شفاهى در ميان آنها، نسل به نسل نقل مى گرديد. شايد تاريخ در آن عصر، دوره شَفَوى و حفظى خود را مى گذرانيد؛ يعنى آنچه را عربها مى دانستند پيش از آنكه به نوشتن و خط متكى باشند، به حفظ و نقل شَفَوى و لسانى آن تكيه مى كردند. از اين جهت، در آن دوره، در اوايل اسلام، تا مدتها پيش از اينكه خط و نوشتن شايع شود، از حافظه هاى بسيار قوى خود، بخصوص در زمينه انساب و اشعار، استفاده مى كردند. در این مقاله منابعی که در تاریخ نگاری مورد استفاده ایشان قرار می گرفته مورد بررسی قرار می گیرد.

در این مقاله موضوع توجه به ارزش های اسلامی در سیره و سیاست حضرت امیرالمومنین (ع) ذیل این مباحث تبیین شده است: استراتژی سیاسی حضرت، حاکمیت ارزش های اسلامی، تقویت جریانهای مثبت، مبارزه مستمر با جریانهای انحرافی، اقدامات اصلاحی حضرت، اصلاح نظام فکری و فرهنگ عمومی، پاکسازی جامعه از عوامل انحرافی، اصلاح نظام رهبری و مدیریت، ویژگی های حکومت حضرت.