مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

وحدت وجود همچنان از شورانگیزترین و در عین حال از حساسترین مسائل جنجال آفرین در حوزه علوم دینی بشمار میرود که بررسی درست آن میتواند تا حدودی این حساسیتها را کاهش دهد. انتخاب افلوطین برای این بررسی بدین جهت است که فلسفه نوافلاطونی که افلوطین مؤسس آنست، کلیت اندیشه متفکران مسلمان را در زمینه های فلسفه و عرفان تحت تأثیر خود قرار داده است و این تأثیر ازطریق کتابهای اثولوجیا 1 و کتاب العلل2 بوده است. برخی از مورخان فلسفه و عرفان درباره تأثیرپذیری فلسفه و بخصوص عرفان اسلامی از فلسفه نوافلاطونی راه افراط پیموده اند، بطوری که ریشه همه اندیشه های متفکران اسلامی را فلسفه نوافلاطونی دانسته اند. در این مقاله تلاش شده تا یکی از مهمترین مسائل عرفان یعنی وحدت وجود از دیدگاه افلوطین و برخی از نوافلاطونیان مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد و پس از آن معلوم نماییم که آیا عرفای بزرگی مانند ابن عربی و قائلان به وحدت وجود متأثر از افلوطین بوده اند یا این مسئله از ابداعات عرفای اسلامی بوده است.

دورنمای کلی این مقاله جستجو از ثمرات نظریه اصالت وجود است؛ اما در عمل با تبین نقش این نظریه در حل یکی از مسائل بنیادین کلام اسلامی تلویحاً نظریه لفظی بودن نزاع اصالت وجود و اصالت ماهیت را نیز رد میکند. این مقاله تأثیر نظریه اصالت ماهیت را بر پیدایش نظریات متناقض در قلمرو تبیین معناشناسی صفات الهی و نقش نظریه اصالت وجود را در تعارض زدایی از آنها مورد بررسی قرار داده است. بدین منظور پس از تعیین محل نزاع، خاستگاه نظریه اصالت وجود و مبانی آن در تاریخ اندیشه اسلامی مورد بررسی و پژوهش واقع شده است و به این نتیجه رسیده است که بن بستهای برخاسته از اصالت ماهیتی اندیشیدن، در مسائل فلسفی و کلامی، ملاصدرا را به تأمل و کنکاش برای کشف یک راه حل واداشت و سرانجام او را به نظریه اصالت وجود بعنوان پایه یک نظام فلسفی رسانید. سپس معناشناسی صفات الهی با توجه به دو نظریه اصالت وجود و اصالت ماهیت مورد تحلیل واقع شده، نحوه تعارض زدایی از دیدگاهها بوسیله اصالت وجود تبیین شده است.

این پژوهش با موضوع " نقش اثبات وجود خدا در زندگی انسان" بر آن است که با نگاهی علمی به آثار و ثمرات ایمان به خدا و حضور او در حیات فردی و اجتماعی بشر بپردازد. رساله در 3 بخش تنظیم شده، بخش اول که در برگیرنده مباحث مقدماتی است و در دو فصل به معرفی انسان و خدا پرداخته تا هم خدای واقعی که این آثار بر اعتقاد به وجود او بار شده، معرفی گردد و هم انسانی که معتقد به چنین خدایی است بیشتر شناخته گردد. پس از این، فصل سوم به تشریح این مطلب می پردازد که صرف شناخت خدا و دانستن اینکه خدایی وجود دارد، هیچ اثری در زندگی نخواهد داشت بلکه زمانی که با این شناخت، خطورات قلبی و عاطفی عجین شود، آثاری را به دنبال دارد که مهم ترین و اصلی ترین آن ایجاد ایمان است که باعث جهت دهی اندیشه و اعمال می شود که فواید و آثار بی شماری را به دنبال خواهد داشت. در بخش دوم به بررسی آثار فردی ایمان – آثار ثانویه اثبات خدا – در بعد جسمی و روحی پرداخته ایم. فصل اول بیان می کند که یک انسان مؤمن و معتقد از سلامت جسمانی بیشتری برخوردار است و در صورت ابتلاء به امراض چگونه زودتر رهایی یافته و بهبود می یابد. در فصل دوم به بعد روحی پرداخته شده و نشان داده شده که بهترین حالت و موقعیت روحی و روانی، دست یابی به آرامش است و تمام تلاشهای بشر برای رسیدن به آرامش در بعد روانی و لذت در بعد جسمی و روحی است. در این بخش نشان داده شده که انسان در سایه ایمان به خدا در آرامش عمیق و ابدی به سر می برد و علل و عوارض ناآرامی زندگی او را به مخاطره می اندازد. اما در بخش سوم که به آثار اجتماعی پرداخته ایم در فصل اول، اصلی ترین و کوچکترین اجتماع یعنی خانواده، بررسی شده است. در این فصل نشان داده شده که اعضای یک خانواده با عتقاد به خدا خود را ملزم به چه اموری دانسته و با رعایت آنها و انجام فرامین خدا چگونه خانواده را به سمت آرامش و سعادت سوق می دهند و بالاخره در فصل دوم این بخش به آثار اجتماعی اعتقاد به خدا اشاره شده که به خاطر گستردگی این مبحث در نظام های اجتماعی و فرصت اندک این رساله مطلب را در دو مورد از اساسی ترین وجوه زندگی اجتماعی یعنی اقتصاد، که درآمدزائی و رفاه را در پی دارد و سیاست که تدبیر و تنظیم امور و اداره اجتماعی را به عهده دارد، بررسی نموده و بیان کرده ایم. و نتیجه نهایی اینکه با اثبات وجود خدا، ایمان حاصل می شود که این ایمان، افکار و اعمال را جهت داده و به سمت کمال و سعادت واقعی یعنی قرب الهی و زندگی ایده آل در دنیا و آخرت سوق می دهد. و بالاخره به بررسی این نکته پرداخته شده که چرا این آثار سودمند در رفتار زندگی برخی از مدعیان اعتقاد به خدا دیده می شود.

هدف پژوهش تحقیق و بررسی در آثار شهاب الدین سهروردی و صدرالمتالهین پیرامون " وجود " و " امامت " و " ماهیت " و این که هریک کدام را اصیل و یا اعتباری می دانند روش پژوهش کتابخانه ای است طرح پژوهش : شیخ اشراق و ملاصدرا هریک دیدگاه خاصی در مورد وجود و ماهیت دارند و چنین مشهور است که سهروردی قائل به اصالت ماهیت و ملاصدرا قائل به اصالت وجود است . دراین رساله سعی شده با بررسی آرا ایشان نظر حقیقی این دو حکیم درباره ی وجود و ماهیت و اصالت هریک استخراج شود نتیجه کلی : سهرودی مفهوم مطلق ماهیت را امری را امری اعتباری می داند اما ماهیت موجوده (موجود) را که در عالم واقع دارای آثار خارجی است حقیقی می داند. همچنین وی مفهوم وجود را نیز اعتباری می داند. بنابراین به اصالت ماهیتی بودن سهروردی ، غلطی رایج می باشد. ملاصدرا را نیز ماهیت را امری اعتباری و وجود را اصیل می داند

در بحث وجود رابط, رابط در قضیه مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. وجود رابط به دلیل وابستگی به طرفین قضیه, مانند معنای حرفی است که در خلال معنای مستقل فعلی یا اسمی تحقق می یابد. ملاصدرا از همین معنای تعلقی و غیر مستقل حرفی و رابط, در تحلیل اصل علیت استفاده می کند و حقیقت معلول را عین ربط به علت می داند. براساس اصالت و تشکیک وجود, علیت و معلولیت, مربوط به وجود علت و معلول است. پس وجود معلول عین تعلق و ربط به علت خویش است. بنابراین تمام موجودات ممکن, تعلقات و روابط نسبت به ذات حق می باشند, لذا حقیقت آنها جز تجلی و ظهور علت حقیقی خود نیست. رابط بودن موجودات نسبت به ذات حق با رابط در قضایای حملیه علیرغم اشتراک در معنای تعلقی بودن, متفاوت است. از نظر ملاصدرا رابط در قضیه, یک مفهوم است و از معقولات ثانیه منطقی بشمار می آید, اما وجود رابط به معنای دیگر, یک تقسیم فلسفی بوده و مفهوم فلسفی بشمار می رود که ناظر به حقیقت و مصداق وجود است. اما از نظر امام خمینی, رابط در قضیه اگر حرف باشد ( قضایای مووله), دارای وجود خارجی می باشد. بحث وجود رابط, در توجیه برخی از مسائل فلسفی, منطقی و فقهی, تاثیر گذاشته و موجب اختلاف نظر گردیده است.

«عقايد الامامية» كتابى است به زبان عربى، در عقائد اسلامى از ديدگاه شيعه‏، تاليف شيخ محمدرضا مظفر با هدف تقريب مذاهب اسلامي. «عقايد الامامية» مجموعه ‏اى از عقايد اسلامى است كه بر پايه تفكر شيعى نوشته، و به صورتى فشرده و رسا تنظيم شده است. اين اثر بر خلاف كتاب‏ هاى كلامى پيشينيان، از هر گونه پيچيدگى عارى، و براى همگان قابل فهم است. مولف در مقدمه كتاب به بيان عقيده شيعه درباره نظر و شناخت، تقليد در فروع دين، اجتهاد و نيز مجتهد مى‏ پردازد. فصول كتاب به بررسي ديدگاه شيعه با عناويني در موضوعات الهيات، نبوت، امامت، آداب و عبادات و معاد اختصاص يافته است.

«اصول المعارف»، از ملا فیض کاشانى که پس از مقدمه تحقیقى دانشمند بزرگوار استاد سید جلال ‏الدین آشتیانى و هم به تصحیح و تعلیقات عالمانه ایشان، به چاپ رسیده و در واقع مختصرى از کتاب عین الیقین است. تحقیقات مفصل دانشمند گران‏قدر استاد سید جلال ‏الدین آشتیانى و تعلیقات ایشان، که نزدیک به چهارصد صفحه؛ یعنى تقریبا دو برابر اصل رساله است، بر ارزش کتاب افزوده است. استاد آشتیانى کلیه مطالب رساله «اصول المعارف» فیض را مورد بحث قرار داده ‏اند و مشکلات و غوامض آن را شرح و بسط کافى داده ‏اند، و در موارد متعدد اقوال حکماى دیگر را در نظرات مشابه مورد بررسى دقیق قرار داده ‏اند، به خصوص در مبحث حرکت جوهر، که ضمن آن شبهاتى را که برخى از متأخرین در این باره عنوان کرده ‏اند، جواب گفته اند. این رساله مشتمل است بر مباحث تحقیقى و عالمانه‏ اى در وجود و عدم، و معرفت ذات بارى تعالى، و صفات اسماء الهى، علم و جهل، ماهیات و تعینات آن، علت و معلول و معرفت غایات، و بیان آنکه خداوند غایت جمیع اشیاء است، و فاعل تام در دار وجود اوست، حرکات و تجدد طبیعت، و حدوث عالم از طریق حرکت جوهر، بیان حرکت و زمان و معناى ازل و ابد، و تنزه خداوند از حدوث و حرکت، سماوات و ارض و برزخ و بین این دو، معرفت نفوس و عقول و ملائکه و شیاطین، و بیان معانى خیر و شر و لذت و الم، و معرفت ثواب و عقاب و نار، و بیان انقطاع عذاب از اهل نار، اقسام جنت و نار و بیان اصول نشأت و حقایق موجودات و ارواح، تفصیل وجوه فرق بین دنیا و آخرت و نحوه وجود جسمانى.