مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهشی است درباره ذات و صفات الهی از دیدگاه سید مرتضی با توجه به آیات و روایات. در این تحقیق، بعد از معرّفی شخصیت سید مرتضی، تفاوت های اساسی بین کلام شیعه با معتزله و اشاعره بیان گشته تا توهم پیروی متکلمان شیعه از آنان در ذهن ها زدوده شود. سپس به تبیین اثبات صانع از طریق برهان حدوث و قدم پرداخته شده و برای شناخت بهتر حق تعالی، از اسماء و صفات الهی بحث شده است. در این خصوص سه صفت عمده اراده، ادراک و عدل آن گونه که سید مرتضی معتقد به آنها است، به تفصیل بیان می شود و همچنین دیگر صفات ثبوتی و سلبی مانند: قدیم، باقی، دائم، قائم و قیّوم، اول، قادر، کبیر، متکبّر، لم یزل، و غیرالاشیاء مورد کاوش قرار می گیرد.

در پایان نامه حاضر پس از بررسی لغوی و اصطلاحی فطرت و بحث از ادراکات و گرایشهای فطری و بالاخره خداشناسی فطری این نتایج به دست آمده است: 1)لغت فطرت طبق نظر عامه مفسران به معنای خلقت اولیه انسان با ویژگیهای خاص است. 2) اصطلاح فطری درنظر حکمای اسلامی، خلاف نظر عده ای ازفلاسفه عقلگرای غربی است. آنها معلومات حصولی را به طورفطری قبول ندارند. 3) آنها همچنین معلومات بدیهی واولیه را فطری می دانند؛ اما این معنا از معلومات فطری باادراکات فطری که ذاتی است فرق دارد. 4) حکمای اسلامی معلومات فطری را در حیطه علم حضوری قبول دارند. 5) حکمای اسلامی پاره ای گرایشهای مقدس انسان مثل حقیقت جویی و کمال جویی و زیبایی طلبی وعدالت دوستی و خداجویی و خداپرستی را فطری وذاتی روح او می دانند. 6) خداشناسی در نظر حکمای اسلامی فطری حضوری است. 7) نظر قرآن در موردمعرفت فطری مؤید نظر حکمای اسلامی است. 8) درقرآن خداگرایی و خداشناسی به معنای علم حضوری فطری است. 9) در روایات اسلامی به فطری بودن خداشناسی تأکید شده است.

هدف پژوهش اثبات این موضوع است که امام علی ( ع ) شاگرد مکتب قرآن بوده و خداشناسی و توحید وی بر مبنای تعلیمات وحی و نبوت است و بعد از پیامبر گرامی او تنها کسی است که خدا را در حد اعلی کمال و جلال و جمال می شناسد و بهترین الگو جهت خداشناسی امت اسلامی می باشد. پس از مطالعه کتابهای فراوان در مورد خداشناسی و توحید به طور عموم و علی الخصوص شروح نهج البلاغه و تلفیق آنها همراه با مطالبی که با آنها اضافه شد به راهنمایی اساتید محترم٬ پایان نامه در دوازده فصل تنظیم گردید و قسمت عمده آن مربوط به توحید و شناخت خدا در نهج البلاغه می باشد. نتایج نشان می دهد بیان توحید و صفات خداوند توسط امام ( ع ) ناشی از علم شهودی ایشان به حضرت احدیت بوده و همانطور که خود فرموده اند ( خدایی که ندیده باشم پرستش نمی کنم ) باعث شده که ناب ترین علم توحید و خداشناسی بر زبان مبارکش جاری شد.

در این نوشتار ابتدا از ارتباط میان عرفان و قرآن سخن رفته، سپس طریقی که عارفان با آن به استخراج حقایق باطنی قرآن مبادرت می ورزند، یعنی «تأویل» بیان شده است. در این دو بحث با بیانی تفصیلی عدم جدایی عرفان و قرآن از یکدیگر به اثبات رسیده و با دلایل عقلی و نقلی به کارگیری تأویل صحیح عرفانی به منظور فهم معارف برتر و ملکوتی قرآن مورد تأکید قرار گرفته است. پس از آن از آیات و روایات و تأویلات مربوط به آنها در جهت تبیین عوالم وجود در عرفان و قرآن استفاده شده است

بی تردید محی الدین این عربی بزرگترین عارف نظری و موسس مکتب وحدت وجود در حوزه ی عرفان اسلامی است, همچنان که شنکره آچاریه مهمترین عارف کیش برهمنی و بنیانگذار مکتب ادویته و دانته به شمار می رود شباهتهای موجود میان دیدگاههای این دو عارف و حکیم برجسته که هر کدام به فضای دینی, فرهنگی, فکری, جغرافیایی و قومی کاملا" مغیر با یکدیگر تعلق دارند و تاثیر شگرف و همسان بر تفکر عرفانی پسینیان خود بر جا نهاده اند, مایه ی اعجاب و تحیر آدمی گشته و به نظر باور ناکردنی می نماید. این رساله ضمن بررسی و تبیین آراء و افکار این دو غواص بحر معانی در باب هستی شناسی, جهان شناسی و انسان شناسی, بر اساس نسبتهای مشابه و نقشهای قیاس پذیر میان مفاهیم مطرح در دو نظام مورد مقایسه, برای شناخت عمیق تر و فهم هر چه کامل تر هر دو مکتب که مالا" آنها را در کنه و ذات خود همسان جلوه می دهد, به مقارنه و تطبیق مباحث بنیادین زیر دست می یازد: الف- مقارنه و مقایسه ی مفهوم دالت بلاتعین در عرفان این عربی با مفهوم نیرگونه برهمن مکتب شنکره با توجه به قرابتها و همانندیهای بسیار نزدیکی که با هم دارند, بویژه از آن حیث که در هر دو نظام مورد مقایسه وجود خوانده شده و به عنوان یک مفهوم محوری شالوده و زیربنای دو مکتبی می گردد که ساختار هر دو بر بنیاد آن استوار است. وجودی که فقط در برابر بینشی متعال و درکی عمیق نقاب داز رخسار برمی گیرد و بسیار فراتر از آن وجودی است که در آگاهیهای تجربی ما منعکس است. ب- بحث اط اسماء و صفات الهی یا به عبارتی مقایسه و تطبیق"واحدیث الهی" در عرفان ابن عربی با "سگونه برهمن" آئین شنکره که بیانگرگذار وحدت به کثرت و عامل تقید, تشخص و مایه ی ظهور و بطون حق و علت تنوعات عالم به شمار می رود. این بحث از آن جهت که در مکتب ابن عربی با جنبه های مهم هستی شناسی و جهان شناسی او پیوندی ناگسستنی دارد, از ارح و منزلت والایی برخوردار است. ج- مقارنه و تطبیق تنزلات وجودی حق یعنی حضرات خمس و چهار حالت اتمن که در نتیجه ی آن وجود مطلق, مجرد و محض بسیط در عین اطلاق و تنزه ضرف خود از مکمن غیب بدر آمده و با گذر از وحدت به کثرت در مراتب مادون وجود که از لطیف ترین مرتبه یعنی عقل آغاز و به عالم کثیف عنصری و جسمانی خاتمه می یابد, نزول می کند و چون رشته ای نامرئی همه ی مراتب و درجات وجود را به هم پیوسته و درکنه اجزاء همه ی موجودات هستی از عالی ترین تا دانی ترین مرتبه ی آن سریان می یابد. د- بررسی, تبیین و مقارنه ی مفهوم راز آلود, حیرت زا, متناقض نمای و منطق ناپذیر وحدت وجود و اثبات جوهری ثابت و حقیقتی واحد در پس مظاهر گذران جهان مرهوم پدیداری که چیزی جز خواب و خیال و سایه و نقش دوم دیده ی احوال نیست, با استفاده از منطق شهود و زبان تمثیل و تشبیه که در نزد بن عربی بر بنیاد تجلی اسماء و صفات الهی برحسب استعداد و قابلیات اعیان ثابته و در مکتب شنکره بر پایه ی اصل توهم کیهانی و جهل انسانی قابلیت تفسیر و توجیه می یابند.

یکی از مباحث مهم فلسفی، مسئلۀ «تشکیک در وجود» است. این مسئله در حکمت متعالیه شکل خاص و دقیقی یافته است. شارحان ملاصدرا تقریرهای مختلفی نسبت به آن ارائه کرده اند. شاید یکی از دقیق ترین شرح ها بر این مسئله تقریر آقاعلی مدرس است. ایشان با تقریر خاص خود، ضمن دفاع از تشکیک خاصی وجود و بیان لوازم گوناگون آن، نظریۀ وحدت شخصی – که از ناحیۀ عرفا ارائه شده است - را به چالش کشیده است. آقاعلی مدرس در آثار مختلف خود به بیان تقسیمات وجود، مراد از تشکیک خاصی وجود، نظام مراتب موجودات براساس نظریۀ تشکیک و، در نهایت، به نقد دیدگاه عرفا در مورد وحدت شخصی وجود پرداخته است.این مقاله سعی کرده است تا به دقت دیدگاه ایشان را در میان آثار مختلف او به نظم درآورد و، پس از تقریر آن، بررسی اجمالی از آن ارائه کند.

مسئلة خیر و شر یکی از بحث های عمیق فلسفه و کلام است که در دوران های مختلف تاریخ تفکر، مورد نقد و بررسی قرار گرفته و ذهن اندیشمندانی را به خود معطوف داشته است. در این میان، فلاسفة اسلامی، به ویژه حکمای صدرایی، با نگاهی عقلی و مستدل، رنج ها و شرور مطرح در جهان هستی را مورد مطالعه قرار داده و به تبیین حقیقت و ماهیت آن پرداخته اند. صدر المتألهین در پاسخ به مسئلة شر بر سه مبنای اساسی اصالت وجود، عدمی بودن شرّ و نظام احسن تکیه می کنند. از آنجا که عدمی بودن شرّ از جمله مبانی است که دارای منتقدان جدی در فلسفة غرب و حتی از سوی برخی اندیشمندان اسلامی است. این مقاله در صدد است تا با تبیین رابطة خیر و شر با اصالت وجود از منظر ملاصدرا و برخی از پیروان حکمت متعالیه، مانند حکیم سبزواری و جوادی آملی، دلیل متقن و مستدلی به اشکال آنها دربارۀ عدمی بودن شرور ارائه دهد. ازاین رو، سعی شد تا با استفاده از منابع اصلی حکمت متعالیه از اسفار اربعه، شواهد الربوبیه و مشاعر ... و با سبکی نو به ارزیابی ضمنی مبنای عدمی بودن شرور از نگاه ملاصدرا - با توجه به برهان عقلی و رابطه خیر وشر با اصالت وجود - پرداخته شود.

مسئلۀ وحدت وجود از مسائل کلان هستی شناختی است که در فضای عرفانی پدید آمده و آرام آرام در فضای فلسفی وارد شده است. قبول یا رد آن تمام مسائل فلسفی را تحت الشعاع قرار می دهد. با قبول وحدت وجود، عالَم رنگ دیگری به خود گرفته، در معنای غلیظ آن، علیت از میان موجودات رخت بر می بندد. نیز وحدت وجود تحلیل دیگری از وجود حضرت حق و شریعت خواهد داد. فیلسوفانی قبل از صدرالمتألهین در این باب بحث کرده اند، اما ملاصدرا مدعی برهانی ساختن این مسئله و تبیین صحیح و دقیق آن شده است. در این مقاله، به بیان تقریر ملاصدرا و ادله آن در باب وحدت شخصی وجود می پردازیم. ایشان با ارائة پنج استدلال: وجود رابط، بسیط الحقیقه، صرف الوجود، واجب الوجود بالذات واجب من جمیع الجهات و عدم تناهی به اثبات وحدت وجود پرداخته است.