مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

دراین پایان نامه به بررسی ومقایسه جایگاه ماهیت بدون وجود در نظام فلسفی ابن سینا،ثابتات ازلی معتزله واعیان ثابته ابن عربی می پردازیم.از نظر ابن سینا ماهیت من حیث هی،نه موجود است و نه معدوم.که ظاهر امر این است که چنین ماهیتی مستقل از وجودمنشأ اثری نیست؛اما شواهد گوناگونی در آثار ابن سینا در باب شأنیت مستقل ماهیت از وجود به چشم می خورد.گروهی از معتزله نیز برای حل مسأله علم خدای متعال قبل از ایجاد،نظریه ثابتات ازلی را مطرح کرده اند.این ثابتات دربرگیرنده ی موجودات و معدومات ممکن می شوند.ثبوت از نظر ایشان ،اعم از وجود و در مقابل نفی قرارمی گیرد.همچنین ممتنعات درواقع دارای ثبوت نیستند و منتفی هستند. این ثابتات متعلق علم خدای متعال قرارمی گیرند،عارفی چون ابن عربی نیز نظریه اعیان ثابته را از دیدگاه ثابتات ازلی معتزله الهام گرفته است؛اگر چه که در برخی مواقع دیدگاه خود را متمایز از دیدگاه معتزله بیان می کندولی وجوه تمایز این دو دیدگاه را روشن نمی سازد.به نظرمی رسد این سه دیدگاه دارای شباهت هایی چون : تقرر و ثبوت ماهیت بدون وجود خارجی،تشابه برخی از ادله ی معتزله با عرفا،ثبوت معدومات ممکن در معتزله و شیئیت ثبوت اعیان ثابته، و تفاوت هایی چون : عدم اتصاف ماهیت فی حدنفسه به وجودیا عدم در دیدگاه ابن سینا و اتصاف ماهیت به وجود وعدم در دیدگاه معتزله و عرفا اگرچه این ماهیت معدوم می تواند دارای ثبوت باشد،اشاره کرد،اماتفاوت دیگر،درکارکردها است که می توان به دارای اثرخواندن ماهیت بدون وجود در فلسفه ابن سیناو کارکردهای دیگری چون : قضاو قدر سرالقدر و... درعرفان اشاره کرد،همچنین می توان از تفاوت های دیگری چون: تفاوت در ثبوت وتقسیم بندی ماهیات خارجی نام برد.که در راستای این پایان نامه، مطالبی مانند: کلی طبیعی ،شواهد استقلال ماهیت از وجود ، علم الهی،نظریه ثابتات ازلی ثبوت معدومات ونظریه حال ، کارکردهای نظریه ثابتات ازلی در کلام معتزله ، نقدهای فلاسفه برثبوت معدومات وثبوت حال، اقسام معدوم ،ادله ابن عربی بر اثبات اعیان ثابته،و کار کرد اعیان ثابته درعرفان ابن عربی را از مباحث مقدماتی این پایان نامه به شمار آورد.و نیز رابطه ی اعیان ثابته با ثابتات ازلی و نگاه فلاسفه به اعیان ثابته ابن عربی و ادله ی هریک از این سه دیدگاه و ارزیابی تفاوت ها وشباهت های آن ها،بحث های اصلی این پایان نامه می باشند.

تمایز «وجود» و «ماهیت» و تبیین چگونگی ارتباط آن‌ها با یکدیگر، از مباحث مهم فلسفه‌ی اسلامی از «فارابی» تا «ملاصدرا» محسوب می‌شود. ملاصدرا، در مواجهه با موضوع و نظریه‌های فلاسفه‌ی پیش از خویش؛ مبنای« اصالت وجود» را برگزیده و «حکمت متعالیه» را بر اساس آن تنظیم کرده است. او در روشی تعلیمی و تکاملی، با همراهی با آموزه‌ها و چارچوب-های حاکم بر فلسفه و با استفاده از شیوه‌ای خاص در نگارش؛ مسیر مباحث را به سوی نظریات نهایی و متعالی خویش، پیش برده است. سیر نظری صدرایی، با عبور از «اصالت ماهیت» و تنظیم مباحث فلسفی بر مبنای «اصالت وجود» آغاز شده و در شیوه‌ای خاص، از اصالت وجود متعارف، به مبنای «وحدت شخصی وجود» رسیده است. در این نوشتار با شیوه‌ی استنتاجی و تحلیلی و در پی کشف نظریات نهایی صدرایی در مبحث اصالت و وحدت وجود، شش فرضیه ارائه شده است. «دست کشیدن از مبنای اصالت وجود»، «اصالت به معنای اصل اول»، «اصالت ماهیت»، «اصالت کون یا اصالت بودن»، «اصالت عدم یا اصالت کمون» و «اصالت وجود به معنای اصالت بودن» فرضیه‌های قابل طرح هستند. در پایان، اصالت وجود در قامتی نو، به معنای «اصالت بودن»، ترجیح داده شده است.

بدون شک مبانی مختلف، در شکل گیری و نحوه پرداختن به مسائل فلسفی تأثیر مستقیم دارد، طبیعی است که تغییر در مبانی و نگرشها نیز به دگرگونی در ماهیت مسائل منجر شود، مسائل تقسیمی فلسفه از جمله تقسیم به مجرد و مادی، مبتنی بر مبانی فلسفی شکل گرفته و با ترقی این مبانی و تقارب آنها به نگاههای عرفانی سرشت و سرنوشت این سنخ مسائل نیز تغییر خواهد کرد، ملاصدرا تمایل و تصریح به تسلیم در مقابل مهمترین مبانی عرفانی را در حکمت متعالیه به وضوح ابراز کرده، گو اینکه فرصت نکرده است تا تمام لوازم، آثار و نتایج این تغییر نگاه را در فلسفه خود اعمال کند. در نوشته پیشرو تأثیر برخی از این مبانی را بر تقسیم موجود به مجرد و مادی بررسی کردهایم. بنابراین مسأله تحقیق این است که با توجه به نظرگاه نهایی حکمت متعالیه و تحول در برخی مبانی، تقسیم موجود به مجرد و مادی چگونه تحلیل خواهد شد، و آیا این تقسیم امری حقیقی و عینی یا ذهنی و معرفتی است، به نظر می رسد با پذیرش اصولی چون تشکیک اخص و یکسانی ماهیات با اعیان ثابته، تمایز مجرد و مادی هم صرفا به تعین و ظهور عرفانی حقیقت شخصی وجود در مدارک انسانی قابل تحویل باشد.

پژوهش درمورد تطور مفهوم وجود درحکمت متعالیۀ ملاصدرا و نیز نسبت به فارابی حاکی از آن است که در فلسفۀ فارابی بدلیل درهم تنیدگی معنای موجود، وجود و ماهیت، «وجود» به عنوان امری یکسان با موجود و یا جزئی از موجود مطرح شد. همچنین تطور مفهوم وجود و موجود در حکمت متعالیۀ ملاصدرا از نظر همراهی ابتدائی با حکمت رسمی و سپس ارائۀ نظریۀ اصالت وجود و نهایتا دستیابی به وجودی اصیل و مشکک مورد بررسی قرار گرفت. در بحث احکام وجود نیز فارابی تحت تاثیر تفکر ارسطویی و درنتیجه در سیطرۀ موجود محوری است و لذا از حیطۀ مفاهیم فراتر نرفته است، اما در فلسفۀ ملاصدرا بر مبنای اصالت وجود و مبانی و نتایج آن، احکام وجود و ماهیت، لوازم و مسائل و مباحث پیرامون هریک از آنها متحول شد و بدین‌صورت دامنۀ مباحث فلسفی گسترش یافت. همچنین فارابی «موجود بما هو موجود» را به عنوان موضوع فلسفه معرفی می‌کند، ولی ملاصدرا براساس اصالت وجود، گاهی وجود و گاهی «موجود» را به عنوان موضوع فلسفه معرفی می‌کند، اما این دوگانگی مربوط به لفظ است نه معنا؛ چراکه بر طبق مبانی فکری ملاصدرا منظور از موجود، چیزی جز وجود نیست. درمورد اشکالاتی که بر اصالت فلسفی نظریۀ اصالت وجود وارد شده است، باید گفت که این مسائل ناشی از عوامل مختلفی از جمله عدم دانش کافی درمورد زمینۀ تاریخی و فلسفی نظریۀ اصالت وجود ملاصدرا، آثار و کارکردهای آن، عدم درک صحیح معنای وجود، ماهیت و خلط معانی آنها است.

پژوهش پیش رو، تحقیق درباره «بررسی و نقد شبهات قرآنی پیرامون توحید و خداشناسی در کتاب نقد قرآن دکتر سها» است که سعی بر آن است تعدادی از شبهات و موضوعات مطرح‌شده در کتاب نقد قرآن دکتر سها پیرامون توحید و خداشناسی از دیدگاه قرآنی، روایی، علمی، عقلی و...موردتحقیق و بررسی قرار گیرند. جنبه نوآوری این اثر این است که به واکاوی و بررسی و نقد شبهات قرآنی پیرامون توحید و خداشناسی در کتاب نقد قرآن دکتر سها که نه‌تنها از جنبه قرآنی بلکه به جنبه‌های روایی، تاریخی، تربیتی، اجتماعی، فرهنگی، علمی و دیگر ابعاد جدید، پاسخ‌داده‌شده است و در نوع خود، از مباحث بکر و جدید به شمار می‌آید. هدف از این تحقیق کشف حقایق بیشتر برای رسیدن به مبانی قرآنی و روایی و... و روشنگری و پاسخ بیشتر به شبهات توحید است. این تحقیق از نوع تحقیق بنیادی و به اعتبار ماهیت، توصیفی- تحلیلی است زیرا فقط تحقیق در سطح توصیف و تبیین موضوع است و به اعتبار جمع‌آوری اطلاعات از نوع کتابخانه‌ای است و به اعتبار موضوع از نوع دینی یا عقلی - نقلی است. از دستاوردها و نتایج رساله می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: شک ناپذیری در وجود خدا، با آیات و روایات و دلایل عقلی و تفاسیر قابل‌اثبات است. پدیده‌های طبیعی طبق آیات و روایات به‌عنوان اثبات‌کننده‌ی وجود خدا هستند. طبق آیات و روایات باد و کشتی نشانه‌های خدا هستند و وجود باری‌تعالی را اثبات می‌کنند. عالم ذر دلیلی است بر اینکه انسان باید به خدای واحد ایمان داشته باشد و خبر از یگانگی خدا می‌دهد. از طریق مشاهده‌ی سجده‌ی موجودات، می‌توان به وجود خدا استدلال کرد. برای مردمی که در خلق و آفرینش ضعیف‏ترند، شایسته نیست که در مقابل آنچه از آن‌ها بزرگ‌تر است کبر بورزند برای همین خداوند فرموده است: آفریدن آسمان‌ها و زمین بزرگ‌تر از آفریدن مردم است. استدلال بر وجود خدا از طلوع خورشید از مشرق، توسط آیات و روایات و دلایل عقلی و علم قابل‌اثبات است.

این پژوهش با هدف شناخت اندیشه قاضی سعید قمی درباره وجود و ماهیت و تبیین او از نسبت مابعدالطّبیعی آنها در حقیقت ممکنات و واجب تعالی و ارزیابی موضع وی در مسأله اصالت وجود یا ماهیت با بهره‌گیری از روش تحقیق کتابخانه‌ای و تحلیل انتقادی انجام گرفت. مراد قاضی سعید از ماهیت در سخن از نسبت مابعدالطّبیعی آن دو، «ما به الشیء هو هو» یا ماهیت بالمعنی‌الاعم و همان حقیقت، ذات و وجود خاصّ اشیاء است که به جعل بسیط جاعل، تشخّص و تحقق عینی می‌یابد و مراد وی از وجود، همان وجود عام یا وجود مصدری است که مشترک معنوی، قابل شدت و ضعف و عارض بر ممکنات است، اما اطلاق وجود بر واجب و ممکن را به اشتراک لفظ می‌داند. بر اساس این دو تلقی از «ماهیت» و «وجود»، وی آشکارا از اصالت ماهیت سخن گفته و جعل وجود را بالتبع و به عرض ماهیت و به جعل خودِ ماهیت دانسته است و با نفی جعل مرکب، شائبه زیادت مابعدالطّبیعی وجود بر ماهیت را می‌زداید. بدین ترتیب قاضی سعید با مبنایی متمایز از قائلان به اصالت وجود، بر اصالت ماهیت تأکید نموده است اما نزاع وی با قائلان اصالت وجود، نزاع در یک مسأله فلسفی نیست، بلکه تقابل دو نظام فلسفی با مبانی و مبادی تصوری و تصدیقی متفاوت است. رأی خاصّ قاضی در نسبت مابعدالطّبیعی وجود و ماهیت را می‌توان ارتقاء نظام فلسفی سینوی و استمرار اندیشه سهروردی و میرداماد دانست.

بیدل دهلوی از شاعران صاحب سبک‌، عارف مسلک و از جمله سرآمدان سبک هندی در قرن یازدهم هجری است. وی از پیروان محی‌الدین ابن عربی در شبه قاره بود و مباحث عرفانی در ذهن و زبان او جایگاه ویژه‌ای دارد. بیدل گرچه شاعری فارسی زبان است اما زیستگاه و پرورشگاه او هندوستان بود و در عصری که مفاهیم فلسفی- عرفانی اوپانیشاد در همه جای هندوستان گسترش یافته بود، به سرودن روی آورد . ازاین روی یکی از موضوعات مهم بیدل پژوهی، دست یافتن به خاستگاه و سرچشمه اندیشه های عارفانه اوست و بررسی میزان تاثیر پذیری بیدل از اندیشه‌های اسلامی و آموره‌های عرفان هندی است. از دیگر سو، موضوع وحدت وجود و انسان کامل از جمله مهم‌ترین مباحث عرفانی به شمار می‌رود . از این جهت ضرورت دارد که این دو موضوع مهم به شکل مستقل و کامل بررسی گردد و هدف این رساله نیز دست یافتن به این مهم به شیوه توصیفی – تحلیلی است. دراین باره گرچه پژوهش‌های مفیدی در باره هر یک از مباحث انجام پذیرفته و زوایای موضوع کاویده شده و در این پژوهش نیر از آنها بهره گرفته‌ایم، ولی تحقیقی جامع و تطبیقی با محوریت انسان کامل و وحدت وجود در نظرگاه بیدل و عرفان هندی انجام نشده است. جهان‌بینی وحدت وجودی بیدل تا حدی به اندیشه‌های وحدت نگرانه اوپانیشادها و شان‌کارا، نماینده‌ وحدت وجودی نامکیف مکتب ودانتا، شباهت دارد. شالوده و اساس تفکر عرفانی در آثار بیدل بر دو محور وحدت وجود و انسان کامل است. بیدل با اوپانیشادها و اندیشه‌های هندوان آشنا بوده و در آثار خویش به تفکرات و آیین‌های مذهبی آن‌ها اشاراتی دارد، اما انسان کامل و وحدت وجودی که در محور اندیشه‌های بیدل است، صبغه توحیدی و اسلامی دارد و با تفکرات مطرح در عرفان هندی متفاوت است. از دیدگاه بیدل، انسان تجلی کامل همه اسماء و صفات الهی، کون جامع حقایق وجود و شایسته مقام نیابت از حق و خلیفه الهی است و مصداق کامل آن، پیامبر گرامی اسلام، محمد مصطفی(ص) به عنوان انسان کامل و غایت آفرینش معرفی می‌شود. در عرفان هندی از انسانی که مانند انسان در عرفان اسلامی، مظهر کامل اسماء و صفات الهی باشد، سخنی به میان نمی‌آید، اما از آنجا که آتمان به عنوان روح الهی در وجود آدمی است، انسان دارای ارزش و شرافت است. در اکثر مکاتب عرفانی هند، کمال انسان در نجات از رنج و رهایی از گردونه زایش‌های مکرر است. جهان‌بینی وحدت‌وجودی بیدل نیز با نگاه اندیشمندان مکاتب عرفانی هند تشابهات و تفاوتهایی دارد. یکی از مهم‌ترین آن‌ها در مکتب خداباور ودانتا، شانکارا است که دیدگاه او مبتنی براین است، تنها یک حقیقت مطلق وجود دارد که این وجود مطلق بی‌تعین و بی‌تکیف دارای حقیقتی دست نیافتنی وادراک ناپذیراست که دارای دوجنبه است، یکی وجودی که ازهرگونه صفات وکیفیات مبراست و آن مقام ذات (نیرگونا) است و دیگری وجودی که در ارتباط با جهان هستی صفات و کیفیات را می‌پذیرد و خود را به صورت کثرات متجلی می‌کند، این بعد وجود هم با برهمن ساگونا قابل تطبیق است.

ترجمه ماشینی: این کتاب شرح مفصل و به روز شده و دفاعی از پنج مورد از مهمترین شواهد فلسفی تاریخی (اما در سالهای اخیر عمدتاً نادیده گرفته شده) وجود خدا ارائه می دهد: ارسطویی، نوافلاطونی، آگوستینی، تومیستی و عقل گرا. همچنین به هر یک از صفات کلیدی الهی -وحدت، سادگی، ابدیت، قادر مطلق، دانایی مطلق، خیر کامل و غیره- پرداخته می‌شود و نشان می‌دهد که خدایی که وجودش با براهین اثبات شده است، باید دارای آنها باشد. در نهایت، به تمام ایراداتی که بر این ادله وارد شده است، به طور مفصل پاسخ می دهد. این اثر دفاع بلندپروازانه و کاملی از الهیات طبیعی سنتی ارائه می دهد که در حال حاضر چاپ شده است. هدف آن اثبات نظر بزرگ‌ترین فیلسوفان گذشته - متفکرانی مانند ارسطو، فلوطین، آگوستین، آکویناس، لایب‌نیتس و بسیاری دیگر - است که وجود خدا را می‌توان با یقین از طریق استدلال‌های عقلانی محض اثبات کرد. از این رو، هم به عنوان نفی الحاد و هم ایمان گرایی که به الحاد کمک و آرامش می کند، عمل می کند.

چکیده ماشینی : این جلد حوزه بسیار مهم اما کمتر شناخته شده ای از معنویت اسلامی را آشکار می کند. ویراستار جان رنارد در اینجا مجموعه‌ای از متون را گردآوری کرده است که اکثر آنها برای اولین بار در اینجا ترجمه شده‌اند که از کتاب‌های راهنمای بزرگ صوفیانه معنویت استخراج شده‌اند، با موضوع نقش پیچیده و چند وجهی دانش در رابطه با زندگی معنوی. او گزیده‌هایی درباره دانش از آثار نه معلم بزرگ مسلمان ارائه می‌کند که بیشتر آنها از عربی ترجمه شده‌اند، اما متون مهمی از نسخه‌های اصلی فارسی را نیز شامل می‌شود. مقدمه بررسی توسعه شیوه‌های شناخت صوفیانه در قرن سیزدهم را در زمینه وسیع‌تر آن‌ها ارائه می‌کند، و سپس بر کتابچه‌ها یا خلاصه‌های معنویت صوفیانه که در اینجا به آن پرداخته می‌شود، تمرکز می‌کند. یادداشت‌های تاریخی، شناسایی مختصری از بسیاری از منابع و شخصیت‌هایی که در سرتاسر رساله‌ها ذکر شده‌اند، ارائه می‌کنند.