مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

وحدت شخصی وجود، دیدگاهی هستی شناختی است که از سوی برخی محققین متأله مسلمان مطرح شده است. بر اساس این نظریه یک وجود واحد بسیط لایتناهی بما لایتناهی کل نظام عالم را در برگرفته است. سایر موجودات، مظاهر و آیات آن حقیقت واحد به شمار رفته و در حد سعه وجودی خود، آن را متجلی می-سازند. با این بیان منشأ باورهایی چون حلول و اتحاد، همه خدایی و معدوم‌انگاری غیرخدا، برداشتی نادرست از این حقیقت بوده و انحراف از مسیر توحید محسوب می‌شود. باورمندان به این نظریه، شهود باطنی، برهان عقلی و دلالت برخی آیات قرآنی و روایات معصومین علیهم‌السلام را به‌ عنوان دلایل صحت این دیدگاه برشمرده‌اند. آنان معتقدند قرآن، در برخی آیات با تعابیری مانند الصمد و نظایر آن، آیه و نشانه بودن ماسوی الله، حضور وجودی حق در مظاهر و مجالی، معیت ذاتی حق با موجودات و احاطه علمی و وجودی حق با آنها است. با این توضیح قرآن منبع اصلی توحید صمدی محسوب می‌شود. قرآن در آیات مورد نظر برای تبیین توحید صفات و افعال، اوصافی همچون علم و قدرت مطلق، مالکیت مطلق، اراده مطلق، و فاعلیت مطلق را منحصر در ذات خداوند ساخته و هرگونه وحدت عددی را از ساحت مقدس الهی نفی می‌نماید. این آیات اغلب با دلالت مطابقی و التزامی بر مبنای قویم توحید صمدی دلالت دارند. محققان همچنین معتقدند نصوص روایی فراوانی دراین باب وارد شده است و از آنجا که اهل بیت ع مفسران حقیقی قرآن هستند، کلام آنان نیز مبین آنست که یک وجود الصمد غیرمتناهی، اول و آخر و ظاهر و باطن هستی را فراگرفته و جایی برای غیر باقی نگذارده است. ما در این نوشتار به تبیین دیدگاه حکمت متعالیه و اقوال پیروان آن در این زمینه پرداخته و بر اساس روش-شناسی صحیح تأویل از ظاهر به باطن با حفظ ظاهر آیات و روایات، بدین پرسش پاسخ خواهیم گفت که میزان و چگونگی دلالت آیات و روایات را بر وحدت شخصی وجود چگونه است. به باور نگارنده این نصوص به دو دلالت التزامی و مطابقی بیانگر توحید صمدی است.

یاسپرس از فلاسفه‌ اگزیستانسیالیستی است که بر «وجود مطلق» تأکید فراوان داشته است و در خلال آثار خود، وجود مطلق را در دو جهت که شامل هستی فی‌نفسه‌ای است که ما را احاطه کرده و هستی‌ای که ماییم، ارائه کرده و هستی‌ای که محیط بر ماست را شامل «جهان» و «امر متعالی» دانسته و هستی‌ای که ماییم را شامل مراحل «دازاین» و «آگاهی کلی» و «روح» و «اگزیستانس» می‌داند. از سوی دیگر ملاصدرا مسئله‌ی وجود مطلق را به انحاء مختلف در میان آثار خویش گنجانیده که شامل چهار اطلاق وجود مطلق برای مفهوم عام انتزاعی بدیهی وجود، عنوان وجود مطلق در مقام مطلق وجود مقسمی (موضوع فلسفه)، عنوان وجود مطلق در مقام ذات اقدس الهی، عنوان وجود مطلق در مقام فعل (فیض منبسط) می‌باشد. در این پایان‌نامه مسئله‌ی وجود مطلق به حسب ضرورت تحقیقات تطبیقی در سنت فلسفه اسلامی و سنت فلسفه غربی برای دست‌یابی به وجوه اشتراک و وجوه افتراق در تعابیر مشترکی مثل وجود مطلق می‌باشد که به صورت تطبیقی بین آراء ملاصدرا و یاسپرس بررسی شده تا از نتایج به دست آمده در این تطبیق در استفاده بهینه از هر دو دستگاه فلسفی، استفاده‌های علمی و عملی گشته و سدّی در برابر مغالطات لفظی باشد. از نتایج به دست آمده وجوه مشترک در اطلاقات هر دو فیلسوف می‌باشد و هم‌چنین اشتراک لفظی وجود مطلق در برخی اطلاقات وجود مطلق بین صدرا و یاسپرس است. صدرا در پرتو وجود مطلق به گونه‌ای سیر کمالات علمی و عملی را مشخص گردانیده و یاسپرس مراحل تحقق اگزیستانس را در پرتو وجود مطلق فراگیرنده مشخص کرده است. پیشنهاد نگارنده توجه بسیار محققانه به این رویکرد در هر دو طرف است که از میان این تحقیقات یقیناً به برکات علمی و عملی بسیار می‌توان نائل شد.

تبیین و اثبات گزاره های دینی و الهیاتی از طریق گزاره های فلسفی یکی از روشهای متفکران دینی است که بسیاری از متفکران و متألهان اسلامی و مسیحی از آن بهره برده اند. در میان متألهین اسلامی ابن سینا، خواجه نصیر، علامه حلی، صدرالمتألهین چنین کردند و از متفکران مسیحی "توماس آکویناس" از این روش استفاده کرده است. وی که در فلسفه از آثار ابن رشد و ابن سینا بسیار استفاد نموده، در کتاب "هستی و ذات"تلاش می کند تا از مسأله فلسفی "وجود و موجود" کمک گرفته و تبیینی دقیق از وجود خداوند متعال و خلقت ارائه کند. .وی "وجود" و"خداوند" را یکی تلقی می کند و خداوند را فعلیت یا فعل وجود می داند و معتقد است مخلوقات، وجود را از خداوند دریافت می کنند.هر چند آکویناس با فلسفه ارسطو و تفسیر ابن رشد و ابن سینا پایه های فلسفی خود را بنا کرده است اما با یک تفسیر می توان لازمه نظریه وی را نزدیک شدن به اصالت وجود و برهان صدیقین تلقی کرد.مقاله حاضر با روش تحلیلی-توصیفی نظریه وی را درباره وجود و خداوند از کتاب "هستی و ذات" بررسی، تحلیل کرده و لوازم آن را بیان می کند.

عقل فعال بعد از ارسطو به بحث محوری فلسفه تبدیل شد و تفاسیر گوناگونی در عالم اندیشه - چه سنت غربی و چه در سنت اسلامی- به خود گرفت. عقل فعال در میان فلاسفه اسلامی از اهمیت بالایی برخوردار است و تقریبا نقش آن در تمام پیکرۀ اندیشۀ فلسفی ظاهر و آشکار است. زیرا فلاسفه از آن هم در معرفت شناسی بحث می‌کنند و هم در وجود شناسی به آن می‌پردازند. مهم‌ترین تفسیری که در این‌باره در عالم اسلام همه‌گیر شد، رهیافت افلوطینی به این مسأله است به طور مثال عقل فعال در اندیشه ابن‌سینا و ملاصدرا، جایگاهی مشابه عقل در دیدگاه افلوطین دارد؛ به این ترتیب که در حوزۀ وجودشناسی، حلقۀ ارتباط بین عقول مفارق (ده‌گانه) و امور محسوس و مبدأ صدور کثرت جهان مادی است و در حوزۀ معرفت‌شناسی، افاضۀ صوَر کلی و معقولات بر نفس ناطقه‌ و خروج آن از قوه به فعلیت از کارکردهای آن است . نگارنده کوشیده است تا عقل فعال را از منظر دو فیلسوف بزرگ عالم اسلامی – ابن‌سینا و ملاصدرا- بررسی کند و اشتراکات و اختلافات این دو متفکر را در این زمینه مورد بازبینی قرار دهد. به طور مثال ابن‌سینا و ملاصدرا هر دو بر این عقیده‌اند که عقل فعال صور نوعیه عالم عنصری را ایجاد می‌کند و همه صور بسط و مرکب را با خلاقیت‌اش به وجود می‌آورد. همچنین در ساحت معرفت‌شناسی عقل فعال را افاضه کننده صور علمیه به نفس ناطقه تصور می‌کنند و خواب و رویا و وحی را به آن نسبت می‌دهند. اما با این حال اندیشه آن دو در این باب دارای اختلافات بنیادی نیز هست که از جمله آنها می‌توان به اینکه ابن‌سینا اتحاد نفس ناطقه با عقل فعال را اتصالی و صدرا اتحادی می‌داند، ابن‌سینا به عقول عرضیه باور ندارد در مقابل صدرا بر این عقیده است که عقول عرضیه نیز در این باب موثر هستند. ابن‌سینا عقال فعال را جدای از نفس معرفی می‌نماید در مقابل صدرا پاره‌ای موارد عقل فعال را درونی برمی‌شمارد. این پایان‌نامه به روش توصیفی-تحلیلی نوشته شده است.

مبنای اصلی فلسفه ملاصدرا وجود است که از دیدگاه وی وجود اصیل و ماهیّت امری اعتباری است. وی در تمام فلسفه خود خصوصیاتی برای وجود ذکر کرده و بنیان مباحث فلسفی را خود را براساس وجود و اصالت وجود پایه گذاری کرده است. یکی از مهم‌ترین مباحث اصالت وجود این است که با اثبات این اصل، چه فروعی از آن منتج می‌گردد که پیش از اثبات این مسئله در بین فلاسفه مطرح نبوده است. در این نوشتار به فروع تصریح شده در اصالت وجود از دیدگاه ملاصدرا و شارحان فلسفه وی به‌طور جامع و منسجم پرداختیم و بررسی کردیم که از منظر این پژوهش چه فروعی، فروع تصریح شده در آثار ملاصدرا هستند و چگونه از اصالت وجود منتج می‌گردند. اتصاف ماهیّت به وجود، تقدّم بالحق و بالحقیقه، تشخّص وجودات، مساوقت وجود با شیئیت، وجود رابط و مستقل، وجود ذهنی، بساطت وجود، مساوقت وجود با وحدت، امکان فقری، اتّحاد عاقل و معقول، حرکت جوهری، برهان صدیقین و ..... از جمله فروع تصریح شده در آثار ملاصدرا هستند که در این پژوهش مطرح کردیم.

یکی از بحث‌هایی که به طور جدی وجود یقین منطقی را در براهین اثبات خدا به چالش می‌کشد، بحث از إنی یا لمی بودن این برهان است. برهان «لمی» برهانی است که حدوسط در آن علاوه بر علیت در مقام اثبات در مقام ثبوت و واقع هم علیت دارد. در براهین «إنی» حدوسط تنها در عالم اثبات علیت دارد. نکته‌ی بغرنج مسأله این است که با نظر به علت العلل بودن خدا، نمی‌توان برهانی لمی برای اثبات آن متصور شد و از سویی ارزش معرفت‌شناختی اقسام براهین «إنی» محل اشکال است. به دیگر سخن براهینی که بر اثبات وجود خدا اقامه شده-اند از کدام قسم هستند؟ در این نوشتار با تبیین دقیق براهین لمی و پس از آشنایی با قسم تحلیلی آن روشن خواهد شد که لمی بودن این براهین با علت العلل بودن خدا منافات ندارد؛ چرا که ممکن است علیت حدوسط در براهین لمی، علیت تحلیلی باشد و این به معنای لحاظ علتی خارجی برای خداوند نیست. از سوی دیگر با تبیین قسم یقینی برهان إن –یعنی إن متلازمان- روشن خواهد شد که ارائه براهین إنی بر اثبات وجود خدا چیزی از ارزش معرفت‌شناسانه این براهین نمی‌کاهد. این براهین نیز مانند براهین لمی هم مفید نتیجه یقینی هستند و هم علت نفس‌الأمری نتیجه را در بردارند. از این رو چندان اهمیتی ندارد که براهین اثبات وجود خدا، برهان إنی نامیده شوند یا برهان لمی؛ چرا که در هر دو صورت، از نصاب یقین منطقی برخوردارند و ارزش معرفت-شناسانه برابری دارند.

اشتراک لفظی و معنوی وجود همواره یکی از دغدغه‌های فیلسوفان متأخر اسلامی (از زمان میرداماد تا عصر حاضر) بوده است. در این میان برخی از فیلسوفان قائل به اشتراک لفظی وجود و عده‌ای دیگر قائل به اشتراک معنوی وجود شده‌اند. یکی از فیلسوفان قائل به اشتراک لفظی وجود، ملا رجبعلی تبریزی است. وی معتقد است که وجود میان واجب و ممکن به دو معنای متفاوت به‌کار می‌رود. مسئلۀ اصلی در این مقاله، بیان و تحلیل همین آموزه و دلیل‌های تبریزی است. این تحلیل هم از رهگذر نقدهای نگارنده و هم از رهگذر بیان دو تفسیر از این آموزه بیان می‌شود. تفسیر اول از آنِ ملا عبدالرحیم دماوندی و تفسیر دیگر برای یکی از شاگردان تبریزی به نام میرمحمداسماعیل خاتون‌‌آبادی است. روش بحث کتابخانه‌ای و توصیفی‌ـ‌تحلیلی است. نتیجۀ اجمالی که این مقاله به آن دست ‌یافته این است که تبریزی در بیان ادلۀ عقلی برای اثبات اشتراک لفظی وجود ناکام است و ادلۀ نقلی او نیز تنها با توجه به روش تفسیری خود او قابل اعتنا خواهند بود و از میان دو تفسیری که از آموزۀ اشتراک لفظی وجود نزد تبریزی بیان می‌شود، نظر میرمحمداسماعیل خاتون‌‌آبادی درست‌تر و درخور توجه بیشتر است.

ترجمه ماشینی: خدای خالق شرح مفصلی از تصوری از خدا به عنوان خالق همه چیز معین ارائه می دهد. این مفهوم از یک مفهوم تثبیت شده مانند تومیست، کالوینیست، یا ایده الهیاتی فرآیند دفاع نمی کند، بلکه موضوع باستانی خلقت ex nihilo را به شکلی جدید و متناسب با جهان معاصر توضیح می دهد. بخش اول، توسعه دقیق فلسفی ایده خدا به عنوان خالق از هیچ، است، با این استدلال که راه حل مناسب برای مشکل یک و بسیاری از چنین تصوری را می طلبد. این بخش شامل بررسی دیالکتیکی نظریه های هستی معاصر و کلاسیک است. بخش دوم می‌پرسد چگونه می‌توان نسبت به نوع خدایی که قبلاً توضیح داده شد، شناخت داشت. با تجربه، قیاس و دیالکتیک سروکار دارد. بخش سوم، مفهوم توسعه‌یافته در بخش اول را در مورد مفاهیم بنیادین دینی مانند موضوع عبادت، ماهیت دین، و اعمال زندگی دینی خصوصی و عمومی به کار می‌گیرد. نظریه‌های برخاسته از مفهوم خلقت بدون هیچ دلیلی را برای تفسیر نگرانی مذهبی، تبدیل، ایمان، یقین، تنهایی، سعادت، خدمت، عبادت، مشیت، بشارت، فداکاری، آشتی، برادری، انضباط، ادغام عمومی و خصوصی ارائه می‌کند. دین نسبت به سایر ابعاد زندگی، آزادی، عشق و شکوه. اگرچه این زبان از سنت مسیحی نشأت می‌گیرد و رشته‌ای ارتدکس از آن دین را بیان می‌کند، اما این بحث در سراسر نگرانی‌های بسیاری از ادیان جهانی وجود دارد. رابرت کامینگز نویل، استاد فلسفه، دین و الهیات در دانشگاه بوستون و رئیس دانشکده الهیات است. او نویسنده کتاب پشت نقاب های خدا: مقاله ای در باب الهیات تطبیقی ​​است. لبخند پیوریتان: نگاهی به بازتاب اخلاقی. بازسازی تفکر؛ بازیابی اندازه: تفسیر و ماهیت; تائو و دایمون؛ و A Theology Primer، همه توسط SUNY Press منتشر شده است.