جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریه‌ی وحدت وجود از عمیق‌ترین دستاورد‌های عرفان و یکی از دیریاب‌ترین اندیشه‌های بشری در طول تاریخ بوده که با تقریر‌های گوناگون تبیین گردیده است. از آنجا که این مسأله زیر‌بنای بسیاری از مباحث عرفانی است عرفا بیش از هر موضوع دیگری به آن پرداخته‌اند. ارباب وحدت وجود بر این باورند که حقیقت مطلق گرچه به صورت اشخاص و افراد مختلف ظاهر می‌شود ولی در کنه ذات خود واحد است. بر این اساس جهان امری غیر واقعی است و همه‌ی وقایع ذهنی و مادی اموری موهوم و در حکم عدم‌اند. این اندیشه در جهان اسلام و سرزمین هند از سابقه‌ای بس کهن برخوردار است. از این رو بنا به ضرورت موضوع در رساله‌ی حاضر به بررسی و مقایسه‌ی عقاید وحدت وجودی شنکره بانی مکتب هندی ادویته ودانته با آرا و نظرات شبستری عارف مسلمان و سراینده‌ی منظومه‌ی گلشن-راز پرداخته می‌شود. آنچه در خور توجه است این است که با وجود اینکه این دو عارف فرزانه متعلق به دو سنت دینی و عرفانی متفاوت هستند ولی عقاید آن‌ها در باب خدا‌شناسی، انسان‌شناسی و جهان‌شناسی از بسیاری جهات قابل تطبیق با یکدیگرند. بر این اساس فصل اول این رساله شامل کلیات و همچنین مروری بر تحقیقات در زمینه مورد بحث می‌باشد. فصل دوم به موضوعاتی از قبیل عرفان اسلامی، معرفی شبستری، دین هندو، معرفی شنکره، وحدت وجود و... می‌پردازد. در ادامه در فصل‌های جدا‌گانه مباحث مرتبط از دیدگاه این دو عارف مورد کاوش قرار گرفته و در نهایت به مقایسه و مقارنه عقاید این دو عارف بر اساس نسبت‌های قیاس‌پذیر پرداخته شده است.

ازدغدغه های فرهنگی و فکری کشور ما در سالهای اخیر، موضوعی است به نام عرفانهای نوظهور، (هر چند در ایران ظهوری به این گستردگی یافته است و نو نامیده می شود) که رواج قابل توجهی به خصوص در نسل جوان داشته است. و از جمله موضوعاتی که به ویژه در نسل جوان مورد استقبال واقع شده است بحث عشق می باشد. با توجه به کم کاری و بی توجهی که نسبت به این موضوع در مقام تبیین و تفسیر دقیق آن از دیدگاهفلسفه اسلامی شده است مباحثاین عرفانهای نوظهور به خصوص مبحث عشق، در جامعه به عنوان مطالب و مفاهیم بسیار زیبا و جدید و قابل استفاده، طرح می شود و از طرفی طرح بحثهای انحرافی و مبانی فکری غلط در لابه لای بعضی از این کلمات به ظاهر درست و بعضا برگرفته شده از متون فلسفی و دینی ما موجب گرایش به این مکاتب شده است.از دیگر عوامل کثرت توجه به این امور شاید معرفی غلط و بعضا نقد متعصبانه و ناصحیح و غیرعالمانهاین کتب و جریانات می باشد که تأثیر به سزایی در ترویج این عرفانهای نوظور دارد. و از طرفی هم متاسفانه توجهی نداریم به سرعت رشد تبادل اطلاعات و اخبار و افکار، و اکثرا در پی دور نگه داشتن مردم از این افکار وآراء می باشیم که باید قبول کنیم که چه بخواهیم یا نخواهیم این افکار در جلوی چشم و ذهن ما قرار می گیرد و باید طوری زمینه و بستر رشد فکری جامعه را بالا ببریم که از این نوع خطرات مصون باشیم.برای ترسیم یک مسیر صحیح و تبیین نزدیک به واقع مفهوم عشق به بررسی نظریات دو نمونه از افرادی که راجع به این موضوع سخن گفته اند مورد بررسی قرار گرفته است. از طرفی به بیان نظریات شخصیتی همچون مولوی که در جهان اسلام به شعر و عرفان شناخته شده، و از سویی به بررسی دیدگاه های راجنیش پرداخته شده است؛ که در این سال ها با تعداد زیادی از ترجمه آثار ایشان در ایران مواجه هستیم.که البته سخنان ایشان بیشتر بیان نظریات مکاتب هندی در این مقوله می باشد. از آن رو که بیشترین وجه اختلاف در بحث عشق مجازی می باشد و اکثر انحرافات نیز در همین حیطه است، به این موضوع کمی بیشتر توجه شده است. ان شاء الله برآنیم که با معرفی صحیح این جریان به خصوص افکار راجنیش (اوشو)، در مقام روشنگری غیرمتعصبانه و در حد توان عالمانه باشیم؛ تا مقدمه ای باشد برای مصون نگه داشتن افکار اجتماعی از التقاط های فکری و عقیدتی.

تلمیح در شعر یکی از راه‌های موثر و کارآمد در برقراری ارتباط با تاریخ، اسطوره، دین و فرهنگ مردم می‌باشد، با بررسی این مقوله در شعر علاوه بر لذت آشنایی با تلمیح و کشف آن، به سطح دانش شاعر نسبت به انواع تلمیح نیز پی خواهیم برد. میزان بهره‌گیری و نوع این آرایۀ ادبی در دوره‌های مختلف شعر‌فارسی متفاوت بوده و همیشه در هر دوره چند شاعر بیش از دیگران به آن توجه داشته‌اند و آن را با بسامد بالایی در شعر خود به کار برده‌اند. در اواخر سبک‌هندی و اوایل سبک بازگشت ادبی از جمله شاعران مطرح در تلمیح، غالب‌دهلوی و صحبت‌لاری می‌باشند که در این پژوهش به تقابل و مقایسۀ تلمیحات موجود در شعر آنها پرداخته شده است، این پژوهش با تقسیم‌بندی تلمیحات به انواعی چون تلمیحات اسلامی-تبار(قرآنی، روایی و شخصیت‌ها)، تلمیحات ایرانی‌تبار (پادشاهان، پهلوانان، زنان‌نامدار و بزرگان‌ایرانی)، تلمیحات عربی‌تبار(معاشیق و شخصیت‌ها)، تلمیحات یونانی و هندی‌تبار و ضرب‌المثل‌ها، میزان بهره‌گیری هر شاعر ازاین تلمیحات را بررسی کرده و به نتایج قابل قبولی دست یافته است. بررسی‌ دیوان شعر این دو شاعر از نظر آرایۀ تلمیح به طور کل نشان‌دهندۀ این مطلب است که صحبت‌ به شدت متاثر از محیط علمی عصر و دانش دینی فراگرفتۀ خود می‌باشد و به طور گسترده از فرهنگ اسلامی و ادب عرب تاثیر پذیرفته و آرایۀ تلمیح را از اصلی‌ترین پایه‌های شعر خود قرار داده است و از تلمیحات نادری یاد کرده که در شعر شاعران قبل از وی به‌ ندرت یافت می‌شود و در مقابل غالب‌دهلوی در استفادۀ از تلمیح، در مقایسه با صحبت‌لاری راهی معتدل را پیش گرفته و با توجه به محیط زندگی خود در تلمیحاتی چون تلمیحات هندی از صحبت‌لاری پیشی گرفته و همچنین تحت تاثیر ویژگی-های ساختاری سبک‌هندی در ساخت ترکیبات تلمیحی بدیع و تازه، نسبت به صحبت نوآوری‌هایی را به دست آورده است.

چکیـدهبررسی و تحلیل مفاهیم عرفانی در غزلیّات صائب تبریزیبه کوششسهیلا صادقیادبیات عرفانی ایران که از سنایی آغاز می‌گردد، در سبک عراقی به اوج پختگی خود نزدیک می‌شود و در ادامه به سبک هندی می‌رسد. در این سبک صائب، یکی از شاعران عارف مسلک است که کوشیده است آموزه‌های عرفانی را در غزلیّات منعکس نماید. در پایان نامه‌ی حاضر به شیوه‌ی تحلیلی توصیفی موزه‌های عرفانی غزلیات صائب در دو حوزه‌ی عرفان نظری و عملی بررسی شده است. این پایان نامه در 5 فصل تدوین شده که عبارت است از : فصل اوّل شامل کلیّات، مقدمه، ضرورت تحقیق، هدف تحقیق، پیشینه ی تحقیق، روش تحقیق، متن مورد استفاده و روش کارمی باشد. در فصل دوم سبک هندی و جایگاه صائب در آن مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین در این فصل ویژگی های مهم سبک هندی از جمله : اسلوب معادله، حسآمیزی، پارادوکس و تشخیص در شعر صائب مورد بررسی قرار گرفته است.در فصل سوّم مبانی عرفان نظری در شعر صائب بررسی شده است که شاخص ترین آن عبارت است از : توحید، وحدت وجود و عشق. در فصل چهارم به مبانی عرفان عملی که شامل یقظه، طلب و اراده، توبه، مراقبه، خلوت و فقر مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل پنجم به موانع راه سلوک با توجه به اهمیت آنها از جمله : حسد، طمع، تکبر، دنیادوستی و ریا ورزی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.لازم به یادآوری است که در شعر صائب مباحثی از جمله: توحید، وحدت وجود، خلافت الهی انسان، ولایت و جایگاه پیرکه مربوط به حوزه ی عرفان نظری می باشد با بسامد بیشتری مطرح شده است. و در عرفان عملی، مهم ترین آموزه‌ها عبارتند از‌: صفات جمال و جلال الهی، خاموشی، توکل، قناعت، فقر، فنا و بقا و ... که در مقایسه‌ی این دو عرفان داده‌های تحقیق نشان می‌دهد که صائب بیشتر به عرفان عملی توجّه نشان داده است و از این نظر کاملاً تحت تأثیر مکتب مولانا است. آنچه مسلّم است، این که عرفان صائب بیشتر پیروی از روش ÷یشینیان است تا ابداعی و ابتکاری؛ و بیشتر تحت تأثیر آموزه‌های عرفانی سبک عراقی است که در این میان نقش مولانا و حافظ برجسته‌تر می‌نماید.کلید واژه ها : عرفان نظری، عرفان عملی، سبک هندی، صائب تبریزی.

چکیدهصائب تبریزی بزرگ‌ترین شاعر قرن یازدهم هجری و سرآمد شاعران سبک هندی است. مسلمان بودن او و اعتقادات اسلامی او و نیز تأثیرپذیری شعر او از قرآن، نهج‌البلاغه و سایر منابع دینی و چگونگی بهره‌گیری او از اصول و فروع دین در خلق مضامین شاعری ضرورت انجام این پایان‌نامه را نمایان می‌سازد تا با بررسی کاربرد اصول و فروع دین در هزار غزل اول از غزلیات صائب تبریزی میزان تأثیرپذیری شاعر از مبانی اسلامی نشان داده شود. هدف از این پژوهش یافتن شاخص‌های اصول و فروع دین در 1000 غزل از غزلیات صائب تبریزی با تعیین بسامد هر یک به‌صورت رسم جدول و نمودار می‌باشد.صائب به طور چشمگیری به اصول و فروع دین توجّه داشته و از میان اصول دین میزان پرداختن به معاد و توصیفات قیامت در این هزار غزل در دیوان صائب بسیار گسترده ومتنوع است تا جایی که در شعر او به نام و نشانه‌های قیامت و نیز مواقف قیامت اشاره شده است و در تمامی ابیات یاد شده با عنوان معاد که زمینه‌ها و عوامل مختلف این امر در آنان ذکر شده است، شاعر به روش‌های زیبایی زمینه‌هایی که موجب ورود به بهشت یا دوزخ می‌شوند را عنوان کرده است.از میان فروع دین حج و مناسک آن بسیار مورد توجّه صائب قرار گرفته است. همچنین شاعر در نمونه‌های اصول و فروع دین از آرایه‌هایی مانند تشبیه، استعاره، تضاد و مراعات نظیر نیز استفاده کرده است که به ترتیب موارد به کار رفته تشبیه به نسبت سایر موارد پرکاربردتر و مراعات نظیر کم‌کاربردتراست.این گفتار می‌تواند در شناخت بهتر شعر صائب و نیز فهم برخی از اعتقادات و اندیشه‌های این شاعر بزرگ سودمند باشد و باریک‌اندیشی‌های صائب را با مفاهیم دینی نشان دهد.

پیش از پیدایشِ چاپ در ایران، واژه‌ی <نسخه> همانند و هم معنای <نسخه‌ی خطّی>، کتاب، دستنویس و دستنوشته در شعرِ فارسی به کار رفته است. در این مقاله، واژه‌ی <نسخه> و ترکیباتِ آن از دیوان‏های دوازده شاعر از عرفی شیرازی (969-999ق) تا بیدل دهلوی (1054-1133ق) استخراج و بررسی شده است تا روشن شود که در سبک هندی با وجود ترکیباتِ فراوانی که با <نسخه> ساخته شده، ترکیبِ <نسخه‌ی خطّی> ساخته نشده است و با رواج صنعت چاپ در سده‌ی سیزدهم هجری، این اصطلاح در برابرِ <نسخه‌ی چاپی> و کتابِ چاپی در زبانِ فارسی وضع شده است. پس از آن نمونه‏هایی از کاربردِ واژگان: کتاب، دفتر، سفینه، مجموعه و بیاض از آثارِ همان سخنوران، ارائه شده است تا هم‏معنایی این واژگان با ترکیبِ <نسخه‌ی خطی> آشکار گردد.

علامه ذوفنون، شیخ محمد علی حزین لاهیجی، عالم، عارف، شاعر و مبارز خستگی ناپذیر به سال 1103ه. ق در اصفهان زاده شد، و در سال 1180 به لقاءالله پیوست و در آرامگاهی که از قبل در محله، فاطمان، بنارس برای خود در نظرگرفته بود به خاک سپرده شد. حزین با سفر به شهرهای مختلف ایران و شبه قاره و حجاز و عراق، از هر خرمنی خوشه ای چید تا علاوه بر آثار ارزنده ادبی، تاریخی، مذهبی و عرفانی، دیوانی که هر ورقش دفتر معرفتی است فراهم آورد. ولی علاوه بر اینکه با ادای احترام نسبت به والدین و استادان خود، توفیقات خود را مدیون زحمات ایشان می داند، برکت یافتن وقت، اشتیاق به مطالعه بویژه مطالعات سحرگاهی و اهتمام در ترک لذاات را از عنایت الهی و مایه اصلی توفیق خود می شمارد و بدین نعمت شکرگزار است. گویی این وسعت وقت با وسعت نظر وی توأم شده که بر اثر سیر و سفرها و زندگی پرماجرا در محیط هند و مشاهده همزیستی فرقه های مختلف، بدور از تعصب معتقد است که هر کس راهی به خدا و به حکم، الطرق إلی الله بعدد انفس الخلایق.

یکی از راه های نسبتا درست و بایسته در شناخت سبک و سیاق آثار ادبی، بررسی و مقایسه سبک شناسانه آن آثار است.در این مقایسه می توان دو اثر ادبی را در یک سبک دوره (Period style) با هم مقایسه کرد، مانند غزلیات خواجوی کرمانی و حافظ که هر دو در مکتب تلفیق (زیر مجموعه سبک عراقی) قرار دارند و گاهی می توان دو اثر ادبی را که به دو دوره سبکی جداگانه تعلق دارند با هم مقایسه و ارزیابی کرد.در مقاله حاضر غزلی از سعدی به عنوان نماینده سبک عراقی (شعر ایرانی) و غزلی از بیدل دهلوی (نماینده شعر فارسی بیرون از ایران) که شباهتی کامل از نظر وزن و قافیه و ردیف دارند، مورد مقایسه قرار گرفته اند.در این مقاله نشان داده ایم که بیدل هنرمندانه کوشش کرده است مصداقی از «رستاخیز ادبی» را در استقبال هایش از شعر شاعران ایرانی نشان دهد. بنابراین با وجود شباهت های بلاغی و هنری میان شعر او و سعدی برخی تفاوت ها در نوع اندیشه و نگرش و نیز نوع تصویرسازی ها به چشم می آید.نتیجه این ارزیابی و مقایسه، درون مایه های اصیل هر دو سبک و رمز و راز جایگاه ارزشمند دو سبک و دوره مستقل از هم را نشان می دهد.

جریان غالب بر ادبیات عصر صفوی، به دلیل قرار گرفتن در متن حکومتی ایدئولوژیک، رگه های نیرومندی از فرمالیسم را در بطن خود نهفته دارد. فرم گرایی و نگرش غیر ایدئولوژیک و سنت ستیزی و مبارزه به شیوه های غیر سیاسی و تساهل و تسامح و نگرش فرامذهبی و فراملیتی که از خصوصیات این ادبیات است، در واکنش به رویه های کاملا وارونه با این گونه شاخصه ها، در ادبیات این دوره مطرح گردیده است. بر اساس این ذهنیت و در واکنش به زمانه و زمینه های فرهنگی آن است که در ادبیات این دوره، پیچیدگی و دگر اندیشی و مضمون یابی و منطق تمثیلی و استقلال و فقدان وحدت در ابیات و نوآوری در همه موضوعات از اهمیت اساسی برخوردار شده است. چون همه این ویژگی ها در فرهنگ ساده و سنتی و یک  رنگ و تقلیدگرانه حاکم بر جامعه به فراموشی سپرده شده است. البته تاثیر نقدهای محفلی در قهوه خانه ها و گویش فارسی زبانان هندوستان و خلاقیت های شماری از شاعران اصفهان و شهرهای پیرامون آن را بر شکل گیری این سبک نیز نباید به فراموشی سپرد.