جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با آنکه راوندی در روزگاری می‌زیست که اکثر فقیهان تحت تأثیر شیخ طوسی و سید مرتضی بودند، ولی او در اندیشه­ ی فقهی مکتبی مستقل دارد. چنان ‌که او نخستین عالمی است که دستگاهی چهار‌گانه مرکب از کتاب، سنت، عقل و اجماع را در بین شیعیان مطرح کرده است. راوندی با استفاده از روش ­های گوناگونی به تفسیر آیات قرآن پرداخته است. تاکنون هیچ پژوهشی درباره­ ی کشف روش­ های تفسیری او انجام نشده است. لذا هدف این مقاله بررسی و استخراج روش­ های تفسیری قطب­الدین راوندی می ­باشد. این روش ­ها از میان آثار تفسیری و نیز برخی آثار حدیثی وی که در مواردی به تفسیر آیات پرداخته بود، کشف گردید. از روش­ های تفسیری او بر اساس یافته­ های این پژوهش می ­توان به روش قرآن به قرآن، قرآن به حدیث، عقلی و اجتهادی، استفاده از علوم ادبی، شعر و اصول فقه در تفسیر قرآن و توجه به وجوه و نظایر آن اشاره کرد.

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کت تاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود.) در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. برخی از عناوين و موضوعاتي كه در اين جلد به آن پرداخته شده است عبارتند از: كتاب طهارت و احكام مربوط به آن، آداب مريض، آداب احتضار، احكام ميت، آداب تشييع جنازه، احكام نماز ميت و...

التوحيد، تألیف ابومنصور ماتريدى، اولين مرجع كلام ماتريديه به شمار مى‌رود و پيوسته مورد توجه اساتيد و شاگردان مكتب ماتريدى بوده است. مؤلف در بيان مسائل، ابتدا از برهان عقلى بهره برده، سپس به بيان روايات منقول توسط صحابه و تابعين در اثبات مراد خويش مى‌پردازد.

الحاشیة علی شرح العقاید العضدیة از شیخ‌زاده کلنبوی، اسماعیل بن مصطفی بن محمود(د 1205ق/1791م). (نک‍ : آداب البحث). «حاشیه»ای است بر «شرح العقائد العضدیة» (نک‍ : هف‍‌ ) دوانی، که خود شرح «العقاید العضدیه» ایجی می‌باشد. نسخۀ در دست گزیدۀ آن است. جلد دوم از حاشیه بر شرح عقائد عضدی به بررسی اسماء و صفات الهی و کلیات وجود و احکام آن می پردازد.

الحاشیة علی شرح العقاید العضدیة از شیخ‌زاده کلنبوی، اسماعیل بن مصطفی بن محمود(د 1205ق/1791م). (نک‍ : آداب البحث). «حاشیه»ای است بر «شرح العقائد العضدیة» (نک‍ : هف‍‌ ) دوان نی، که خود شرح «العقاید العضدیه» ایجی می‌باشد. نسخۀ در دست گزیدۀ آن است.

«منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه» تألیف قطب الدین راوندی از مفسران، محدثان و ادیبان قرن ششم هجری نخستین شرح کامل بر کتاب نهج­البلاغه است که تمام کتاب را به ترتیب از خطبه­ها تا کلمات قصار شرح داده است. بر اساس یافته­های این پژوهش، از روش­های فقه الحدیثی ایشان در این کتاب، می­توان به استفاده از شعر در تبیین روایات، استناد به اقوال علمای شیعه و لغت قبل از خود، استناد به تاریخ و داستان­های تاریخی، دفاع از مبانی کلامی شیعه و ردّ مخالفان، اشاره به اختلاف روایت، توجه به وجوه گوناگون معنایی روایت و استفاده از علوم ادبی مثل صرف، نحو، بلاغت و لغت اشاره کرد. ویژگی­های نگارشی راوندی در کتاب منهاج البراعه بر خلاصه­نویسی، پرهیز از اغلاق، حلّ وجوه غامض در روایات و دور بودن از تعصّب نابجای مذهبی استوار است.

قطب‌الدین راوندی از شارحانمتقدّم نهج‌البلاغه است که در تبیین کلمات امیرالمومنین(ع) توجه ویژه‌ای به واژگان غریب نهج‌البلاغه داشتهو شرح خود را با رویکردی ادبی تالیف کرده است.مقاله حاضر کوشیده است تا به روش توصیفی- تحلیلی، روش لغوی قطب‌الدین راوندی در کتاب منهاج‌البراعه فی شرح نهج‌البلاغه را بررسی و نقش واژگان در فهم حدیث را تبیین نماید و چگونگی بهره‌گیری وی از ویژگی‌های این‌دست از متون نهج‌البلاغه را نشان دهد. قطب‌الدین راوندی در بیان معانی مفردات گاه بااستناد به کتب لغت و گاه بدون استناد به دیدگاه لغویون و عمدتاً به صورت تقلیدی اقدام کرده و به مؤلفه‌هایی چون: گوهر معنایی، فروق اللغه، ترادف معنایی، معانی و واژگان اضداد، مشترک لفظی، ابدال در کلمات، ادغام و اعلال واژگان، توجه نشان داده و به تبیین معنای واژگان نهج‌البلاغه پرداخته است.

مروج الذهب و معادن الجوهر اثر علی بن حسین مسعودی مسعودى ابتدا كتابى با عنوان «اخبار الزمان و من اباده الحدثان» در 30 جلد نگاشت، سپس آن را مختصر كرد و «الكتاب الاوسط» ناميد، اختصارى از اين كتاب را نيز برگزيد و «مروج الذهب» ناميد. او بهترين و عالی‌ترین مطالب ديگر كتابهايش را برگزيد و در اين كتاب آورد. از اين رو كتاب را مروج الذهب (مرغزار طلا) ناميد. مروج الذهب داراى دو بخش است. در بخش نخست تاريخ خلقت و انبياء و ملل مختلف تا قبل از بعثت پيامبر(ص) بررسى شده است. بخش دوم كتاب با بعثت پيامبر آغاز و با ذكر حوادث تا سال 336 پايان مى‌يابد. مروج الذهب تاريخيست عمومى كه علاوه بر تاريخ مسلمانان، به تاريخ جهان و احوال ديگر ملل نيز پرداخته است. روش مسعودى در تاريخنگارى، شيوه موضوعى است، هر چند او بين روش موضوعى و سالشمار جمع كرده و هنگام پرداختن به يك موضوع ترتيب زمانى را رعايت كرده است. مسعودى در ارائه مطالب تاريخى از جغرافيا بهره برده است. او در عين آشنايى با علوم مختلف بويژه جغرافيا به تاريخ پرداخته است. امتياز او بر «يعقوبى» در اين است كه تاريخ و جغرافيا را با هم درآميخته و در يك متن ديده است. احاطه او بر علوم مختلف و آشنايى وى با چندين زبان از جمله زبان فارسى، موجب شده نگاه او به حوادث فراتر از نگاهى صرفا تاريخى باشد. او با سفرهاى بسيار، از «مشاهده و معاينه» در تدوين كتابش بهره كافى برده است. آثار اين سفرها كه همراه با برداشت جامعه شناسانه و روانشناسانه وى از زندگى اجتماعى مردمان مختلف بوده در مروج الذهب آشكار است. او با وارد كردن عنصر استدلال عقلائى به قلمرو مباحث تاريخى از مرز «ديدن حادثه و نقل آن» گذشته و در وراى حوادث به دنبال علل و اسباب وقوع گشته است. طرح مباحث تمدن و فرهنگ و اهتمام به تاريخ و تفكر اقليتها و مذاهب در مروج الذهب چشمگير است. مسعودى در لابلاى مطالب علمى و تاريخى، داستانها و لطايف و ظرايفى را چاشنى كرده است تا خواننده را ملال حاصل نشده و رغبت به خواندن آن هميشگى باشد.