جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث مقاله حاضر یکی از مباحث فلسفه دین است. موضوعات مورد توجه در اینجا عبارتند از: هويت اجتماعى مفاهيم، جايگاه فرهنگى مفهوم "علم"، علم و عالم در فرهنگ اسلامى، دو مفهوم دينى و دنيوى از علم، علم و عالم در فرهنگ و تمدن سكولار، آثار غفلت از هويت علم غربى، ورود غير نقّادانه علم سكولار، دو بخش نامتجانس علمى در دانشگاه، حضور ناقص متافيزيك در سازمانهاى رسمى علمى.

مسئله اصلی تفکر و اندیشه اسلامی و انشعاب های فرقه ای مسلمانان در قرون نخست هجری، مفهوم ایمان و مباحث پیرامون آن بود. تفکر ارجاءنیز یکی از گرایش های فکری بود که در نیمه دوم قرن اول هجری، از سوی حسن بن محمد حنفیه، در شهر کوفه مطرح شد. فرقه مرجئه، به ­دنبال عقیده افراطی و تند خوارج در باب مرتکب کبیره و حکم به کافر بودن آن­ها، با این نظریه که عمل هیچ نقش و تأثیری در ایمان انسان ندارد، شکل گرفت. آنان بر این باور بودند که «تا کفر شخصی ثابت نشود، او مؤمن است» ولو اینکه گناه کبیره انجام دهد؛ زیرا: لا تضرّ مع الایمان معصیة کما لا تنفع مع الکفر طاعة و مرتکب کبیره باید امید به بخشش خداوند داشته باشد و قضاوت در مورد چنین افرادی را باید تا روز قیامت به تأخیر انداخت و به خدا واگذار کرد. ایمانْ صرفِ اعتقاد قلبی و یا اقرار زبانی است و برای سعادت و رستگاری احتیاجی به عمل نیست. اطاعت از امام، خلیفه و حتی حاکم فاجر و اقامه جماعت به امامت آنها حتی اگر مرتکب کبیره شوند، جایز است. در نظر آنان، حوزه عمل از ماهیت ایمان خارج است. این تفکرات در برهه ای از زمان رواج پیدا کرد و طرفدارانی را به سوی خود کشاند. امروزه، اگرچه نامی از مرجئه نیست، برخی تفکرات آنها که تفکرات اباحی گری می باشد، همچنان ادامه دارد و به تبلیغ و ترویج آن پرداخته می شود. در این پژوهش برآنیم به بیان چنین تفکرات ارجائی که ادامه یافته بپردازیم.

در نظام‌های سیاسی پیچیدۀ امروز، نظارت امری ضروری و گریز ناپذیر است منتها نوع نظارت و نظام آن، در کشورهای مختلف بسیار متفاوت است. براساس قوانین نظام جمهوری اسلامی ایران، مجلس خبرگان که منتخب مردم است بر رهبر نظارت دارد، رهبر نیز ضمن نظارت کلان بر سه قوه از جهت هماهنگی آنها، نظارت دقیق‌تری بر قوۀ قضائیه، شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت و سایر نهادهای تحت نظر رهبری اعمال می‌نماید. مجلس شورای اسلامی از طریق قانونگذاری، رسیدگی به شکایات از طرز کار سه قوه در کمیسیونهای اصول 88 و90، رأی اعتماد به وزیران، تحقیق و تفحص در تمام امور کشور و حق سؤال و استیضاح، نوعی نظارت بر قوای دیگر و سایر نهادهای موجود اعمال می‌کند و ضمن آن از طریق دیوان محاسبات بر امور مالی سایر قوا و نهادها نظارت دارد. قوۀ قضائیه نیز از طریق سازمان بازرسی کل کشور و دیوان عدالت اداری، نوع خاصی از نظارت را اعمال می‌کند. علاوه بر این‌ها هر کدام از قوای سه گانه، دارای مکانیسمهای نظارتی درونی هستند.

عقل، با تعبير و تفسير دينى ـ اسلامى، كه متون اسلامى از آن ارائه مى دهند، با چه عناصرى تكامل و تربيت مى يابد؟ براى پاسخ به سؤال مزبور، ابتدا مفهوم مبانى، اصول و روش هاى تربيتى مطرح مى گردد. سپس، از تفكر به عنوان مبنا و از تعقل به عنوان اصل عمده تربيت انسان بحث به ميان خواهد آمد. در ادامه، از «علم نافع» به عنوان عنصر اصلى و از «عمل صالح» به عنوان عنصر فرعى عقل ورزى بحث مى شود. پس از نگاهى استقلالى به هر يك از دو عنصر عقل ورزى، به دليل ملازم و مقارن بودن آن ها، بحث با نگاهى تركيبى به تلازم و تقارن آن دو ادامه مى يابد. در پايان، از مطابقت علم و عمل، به عنوان عامل يگانگى ظاهر و باطن شخصيت عاقل در تعبير دينى، بحث خواهد شد.

بحث عقل و عقل گرايى از مباحث مهم در فلسفه دين و دين شناسى است كه از روزگاران پيشين محل نزاع انديشمندان دينى و غير دينى بوده است. نوشتار زير درآمدى است بر انواع عقل گرايى (حداكثرى و معتدل) كه به تبيين و تحليل هر يك از آن ها مى پردازد. اين نوشتار، پس از معرفى عقل گرايى حداكثرى در دنياى غرب و دنياى اسلام و نقد آن، به طرح عقل گرايى معتدل در تفكر اسلامى مى پردازد.

هدف از این پژوهش ، دستیابی به مفهوم مطالعه و تحلیل هستی شناختی از دیدگاه امام علی ( علیه السلام ) بر مبنای نهج البلاغه است . بنابراین این پژوهش با هدف دستیابی به مفهوم ، اهداف و مبانی و روش های تربیتی هستی شناسی برخاسته از نهج البلاغه ، که نگارنده با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی به گردآوری و تدوین آن پرداخته است . یافته های این پژوهش حاکی از آن است که هستی شناسی شاخه ای از فلسفه است که زیر مجموعه آن است و انسان نیز جز این هستی است و این هستی مخلوق آفریدگاری حکیم و دانا که همانا خداوند متعال است که با توجه به صفات الهی هدف خداوند متعال از خلقت هستی از جمله انسان و مسخر کردن طبیعت برای او عبادت و بندگی و در نهایت قرب الهی است .

کتاب «موسوعة عبدالله بن عباس حبر الأمة و ترجمان القرآن» تالیف آیت الله سید محمدمهدی خرسان از علمای حوزه علمیه نجف به چاپ رسید. موسوعه ابن عباس در چهار حلقه تنظیم و تالیف ش شده که هر حلقه 5 جلد است، که جز حلقه آخر که 6 جلد است، و جلد آخر آن تقریبا حُسن ختام یا معرفی مختصر موسوعه است. این مجموعه تحلیلی از شخصیت‌ علمی و معنوی «عبدالله بن عباس» از اصحاب امام علی (علیه السلام) است. به زعم نگارنده، وجود برخی از روایات متناقض درباره عبدالله بن عباس كه بعضی حاكی از مقام رفیع معنوی و تقرب ایشان به اهل‌ بیت (علیهم السلام) و بعضی دیگر نشان دهنده انحراف و بد عاقبتی اوست، تحقیقی جامع درباره ایشان را لازم می‌ نماید. اولین حلقه با عنوان «ابن عباس تاریخ و سیرة» است که در آن از تاریخ ابن عباس از زمان ولادت تا وفات وی سخن گفته، که در این حلقه از ولادت ابن عباس در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و ماجرا های پس از زمان پیامبر صلی الله علیه و آله تا زمان خلافت عثمان بن عفان و دوره خلافت امیرالمؤمنین علیه السلام و دوره خلافت و امامت امام حسن علیه السلام و سپس خلافت بنی امیه و وفات ابن عباس در سال 68 هجری سخن گفته و تمام حوادث و مسائل مربوط به زندگی وی مطرح شده و در این میان تمام اشکالاتی نیز که در این زمینه مطرح شده را بیان و به آنها پاسخ داده است و علاوه بر این سید خرسان به اشتباهات موجود در کتاب ها درباره تاریخ ابن عباس هم اشاره کرده است. سید محمد مهدی خرسان تمام کتب و مقالات مربوط به ابن عباس را که به زبان عربی، فارسی یا ترکی یا اردو نوشته شده و تمام نسخه های خطی مربوط به ابن عباس را بررسی کرده است. "جلد چهارم" امارت بصره، شرکت در جنگ صفین و بیعت گرفتن از مردم برای خلافت امام حسن علیه السلام از موضوعات این جلد است.

الأربعون حديثاً عن أربعين شيخاً من أربعين صحابياً في فضائل الإمام أميرالمؤمنين عليه‌السلام، اثر شيخ منتجب‌ الدين على بن عبيدالله بن بابويه رازى، از علماى قرن ششم است كه چهل حديث در فضيلت اميرالمؤمنين و 14 داستان در فضيلت ايشان نقل كرده است. در مقدمه كتاب به معرفى مؤلف، كتاب حاضر و جريان چهل حديث پرداخته و از نسخ كتاب و تحقيق در آن سخن گفته است. در ابتدا چهل حديث با اسناد كامل نقل كرده و در ادامه 14 داستان در فضيلت اميرالمؤمنين نقل شده است. تعداد مؤلفاتى كه براى نايل شدن به ثواب‌هاى وعده داده شده، رسول خدا به جمع‌آورى چهل حديث پرداخته‌اند، بسيار است. اما در اين ميان برخى طرحى نو در انداخته و شيوه‌اى جديد در چهل حديث‌نويسى ايجاد كرده‌اند. مؤلف گرانقدر در اين كتاب چهل حديث را از چهل نفر از صحابه رسول خدا گرد آورده است كه همگى درباره فضايل اميرالمؤمنين است. اولين حديث اين مجموعه از ابوبكر، دومين از عمر، سومين از عثمان، چهارمين از اميرالمؤمنين، پنجمين از سعد وقاص و ام‌السلمه و پس از آن از عبدالرحمن بن عوف، عبدالله بن سعد، ابن عباس، امام حسن و امام حسين، فاطمه زهرا، سلمان فارسى و ساير صحابه نقل كرده است. وى پس از پايان چهل حديث، چهارده حكايت تاريخى در فضيلت اميرالمؤمنين را نيز ذكر كرده است. تمامى روايات مجموعه با اسناد متصل ذكر شده‌اند و در بسيارى از روايات افزون بر متن حديث كيفيت نقل حديث نيز ذكر شده است كه آن را به صورت قصه‌اى تاريخى در آورده و بر جذابيت كتاب افزوده است. مؤلف گرانقدر دو بخش روايات و حكايات را از يكديگر جدا كرده است. ابتدا به ايراد چهل حديث كه هدف اصلى كتاب است، مى‌پردازد و در پايان چهارده حكايت در فضيلت مولا بيان مى‌كند. او حتى در نقل حكايات سند كامل و متصل خويش را به گوينده حكايت نقل مى‌كند. اين شيوه حديث نگارى به خوبى بيانگر كثرت اطلاع و گستردگى دانش نويسنده است كه در يك موضوع چهل حديث را از چهل صحابى رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) با اسناد متصل بيان مى‌كند. اولين حديث اين مجموعه در فضيلت على، فاطمه، حسن و حسين عليهم‌السلام است كه پيامبر(ص) جنگ با آنها را جنگ با خود و صلح و سازش با آنها را صلح و سازش با خود مى‌داند و دوستان آنها را طيب المولد و دشمنان آنان را ناپاك مى‌خواند.

«ألعَدَدُ القَویّة لِدفْعِ المَخاوِفِ الیَوْمیّة» کتابی به زبان عربی نوشته علی بن یوسف بن مطهر حلی برادر علامه حلی، از علمای قرن هفتم و هشتم هجری است. موضوع کتاب، ادعیه و ذکرهای روزانه هر ماه و شرح حال متولدین در هر روز از ماه و خواص ایام است. این کتاب که در دو جلد تألیف شده و فقط جلد دوم آن موجود است، در ۳۰ فصل تنظیم شده و هر فصل مربوط به یک روز از ماه است. ۱۵ فصل اول در جلد اول بوده، که مفقود شده و حتی علامه مجلسی و صاحب ریاض العلماء هم آن را نیافته‌ اند و فقط ۱۵ فصل آخر کتاب یعنی جلد دوم آن موجود است. از جمله مباحث جنبی مهمی که در جلد دوم مورد بحث قرار گرفته، می‌توان به مواردی اشاره کرد از جمله: 1- در روز پانزدهم احوالات امام مجتبی (علیه السلام) و حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه) را ذکر نموده است. 2- در روز هفدهم شرح زندگانی و بعثت و مکارم اخلاق رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و امام صادق (علیه السلام) بیان شده است. 3- در روز هجدهم بحثی مفصل پیرامون غدیر خم و وصایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) ذکر شده و جریان قتل عثمان، به روایت تاریخ آورده شده است. 4- در روز بیستم مناقب و تاریخ زندگی أم الأئمة، حضرت صدیقه کبری (سلام الله علیها) آمده است. 5- روز بیست و یکم زندگی نامه و مناقب امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) ذکر شده است.

نظم درر السمطين في فضائل المصطفی و المرتضی و البتول و السبطين نوشته محمد بن يوسف زرندى حنفى (م 750) چنانكه از نامش پيداست در باره فضائل پنج تن آل عباست. مؤلف در مقدمه‌اى سجع گونه و ادبى يادآور شده كه فضائل اهل بيت را همچون جواهراتى به نظم و ترتيب در آورده و كتاب را به دو سمط و بخش، تقسيم كرده است. (سِمط به معناى رشته مرواريد است). يك سمط درباره پيامبر و على و سمط ديگر درباره فاطمه و حسنين عليهم‌السلام. وى مى گويد در اين كتاب بر روش محدث حموى (م 722) در كتابش فرائد السمطين عمل كرده و بعضى عبارات او را آورده ام. مؤلف در ابتداى هر قسمت اگر آيات قرآن وجود داشته آورده و سپس به احاديث نبوى و آنگاه روايات صحابه و تابعين را كه از آن جمله ائمه شيعه هستند آورده و از سخنان برخى افراد هم بهره گرفته است. شيوه اين كتاب نقل احاديث است ليكن مؤلف به دليل آنكه اخبار را از كتب پيشينان نقل مى كند سلسله اسناد را ذكر نكرده و تنها به ذكر راوى اصلى بسنده كرده است. منابع وى كتب حديثى مشهور اهل سنت مانند صحاح سته و منابع تاريخى و صحابه نگارى است كه شرح حال رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بيت او در اين آثار آمده است. مصحح كتاب در پاورقى به تفصيل كتاب‌هايى را كه احاديث در آنها وجود دارد يادآور شده و به اصطلاح، احاديث و روايات را تخريج كرده است، اعم از آنكه منابع، مورد نظر مؤلف بوده يا منابعى است كه اخبار وى را آورده‌اند. هر چند هدف و عنوان كتاب، مناقب و فضائل است اما مؤلف در مواردى مختصر به بيان مطالبى چون نسب و اشعار و علت وفات پرداخته است كه جنبه تاريخى دارد. فراغت از تدوين اين كتاب در سال 747 انجام شده است.