جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحقیقی که در پیش روی دارید از 3 بخش کلی و هشت فصل به ترتیبی که ذیلا ذکر میگردد تشکیل شده است : بخش اول به بررسی مفهوم جامعه و مفاهیم اجتماعی قریب به آن و عوامل اتحاد افراد در جوامع ار دیدگاه جامعه شناسان و نهج البلاغه اختصاص داده شده و از سه فصل تشکیل شده است : -1مفهوم جامعه و مفاهیم اجتماعی قریب به آن از دیدگاه جامعه شناسان -2مفاهیم اجتماعی در نهج البلاغه -3عوامل اتحاد افراد در جامعه از دیدگاه جامعه شناسان و نهج البلاغه در بخش دوم به بررسی منشا اجتماع و ضرورت آن از دیدگاه فیلسوفان اجتماعی و نهج البلاغه پرداخته شده و آراء و نظریات اربابان علم و معرفت در این زمینه مورد بحث و فحص قرار گرفته است . این بخش نیز از سه فصل به ترتیب زیر تشکیل یافته است : -1منشا اجتماع از دیدگاه فیلسوفان اجتماعی و جامعه شناسان -2منشا اجتماع در نهج البلاغه -3اهمیت جمع‌گرایی و دعوت به تعاون در کلام امام . بخش سوم که در ضمن آخرین قسمت رساله را تشکیل داده به بررسی تفصیلی اصالت فرد یا جامعه همراه با مفاهیم مختلف فلسفی،اجتماعی و حقوقی آن اختصاص داده شده و به بررسی اندیشه‌ها و آراء جامعه شناسان و امام در موضوع مذکور پرداخته و از دو فصل تشکیل شده است : -1اصالت فرد یا جامعه از دیدگاه جامعه‌شناسان -2اصالت فرد یا جامعه در نهج البلاغه نام جزئی‌تری که بتوان بجای عنوان "تفکرات اجتماعی علی (ع) در نهج البلاغه " بر روی تحقیق نهاد، "جامعه از دیدگاه نهج البلاغه" می باشد که یکی از زیر موضوعات عنوان اول خواهد بود.

چکیده مسأله قضا و قدر یکی از پیچیده‌ترین و عمیق‌ترین مسایل فلسفی و کلامی است.این مسأله پیشینه‌ای به قدمت تاریخ دارد و همواره از بدو خلقت ذهن همگان را به خود مشغول داشته است. این مسأله با آنچه که امروزه به «سرنوشت» معروف است،‌ ارتباط نزدیکی دارد.البته متألهان و خداباوران مسأله سرنوشت را در ارتباط با علم و اراده الهی تفسیر میکنند.اما ملحدان آن را در چارچوب حتیمت‌های برخواسته از علل و اسباب مادی محصول میسازند. رسالة حاضر در فضای فلسفه و کلام اسلامی به تبیین مسأله قضا و قدر در بیانات امام علی و امام رضا- علیهماالسلام- همت میگمارد.آنچه حائز اهمیت است این است که فلسفه و کلام اسلامی در تبیین قضا و قدر از کتاب سنت الهام‌های ذیقیمتی گرفته است. تبیین نسبت اختیار آدمی با قضا و قدر الهی و بیان این که نه تنها دو مقوله مذکور با یکدیگر تعارض ندارند بلکه قضا و قدر مؤید اختیار آدمی است،‌ بخش مهمی از رساله را به خود اختصاص داده است.در نظر امام علی و امام رضا (علیهما‌‌السلام) انسان مختار و آزاد آفریده شده و محکوم به یک سرنوشت حتمی و از پیش تعیین شده نیست.او میتواند با بهترین انتخابها، بهترین سرنوشت‌ها را برای خویش رقم بزند. انسان‌ها مراتب وجودی مختلفی دارند و هرکس طبق مرتبه وجودی خویش ادراکی متناسب با همان مرتبه وجودی دارد و تفسیرهای او از قضا و قدر منوط به مرتبه ادراک اوست.چنانکه انسان کامل از مرتبه وجودی بالا برخوردار بوده و ادراک او متناسب با مرتبه وجودی اوست و در نتیجه تفسیرش از قضا و قدر با انسان‌های دیگر که در مرتبه وجودی پایین‌تر قرار دارند فرق میکند.انسان کامل درک صحیحی از قضا و قدر داشته و از سر امور آگاه است،‌ در نتیجه همیشه راضی به قضا و قدر الهی است.مبحث مذکور دیگری از رساله را تشکیل میدهد که مورد تأکید نگارنده است. کلید واژه‌ها: قضا،‌ قدر،‌ علم الهی،‌ انسان کامل، بداء،‌ مرتبه وجودی.

انسان همواره به دنبال معنای زندگی خویش بوده است. معناداریِ زندگی او را از پوچی و سرگردانی بیرون می‌آورد. دانستن معنای زندگی با اعتقاد به وجود یا نبود خدا و بالتبع با بحث آفرینش جهان و انسان پیوندی آشکار دارد. وجود خدا، به‌مثابه‌ی موجود کامل یا واجب‌الوجود، مستلزم صفاتی مانند خالقیت، حکمت و علم است. خلقت عالمانه و حکیمانه مستلزم وجود معنا و غایت برای موجودات جهان و از جمله انسان است. از نگاه فیلسوف، متکلم و مفسری همچون علامه طباطبایی، واجب‌الوجود یا خدا فاقد هدفِ فاعل و البته واجدِ هدفِ فعل است. مراد از فعل خدا مجموعه‌ی عالمِ مخلوقات و از جمله انسان است و هدفِ فعلِ خدا در خلقتِ غیر انسان، عمدتاً فراهم کردن زندگی پاک برای انسان است. در این مقاله با رویکرد فلسفی-کلامی، به واکاوی این مسأله پرداخته خواهد شد.

این مقاله و نوشتار در پی آن است که مساله خاتمیت را از دیدگاه علامه طباطبایی با محوریت تفسیر المیزان تبیین کند. این مفسر نامدار مساله را از دو منظر دنبال کرده است: یکی از منظر دلالت آیات و تفسیر و توضیح آنها و دیگری از منظر شبهاتی که با خدشه کردن در دلالت آیات مطرح شده است. از نظر علامه آیه اول سوره فرقان و آیه نوزده سوره انعام و آیه بیست و هشت سوره سبأ و آیه چهل سوره احزاب و آیات چهل و یک و چهل و دو سوره فصلت، دلالت صریح و روشن بر خاتمیت دارند، و شبهاتی که برخی بر آیات مزبور وارد گرده یا آیات دیگری را برای نقض خاتمیت مطرح کرده اند، مردود است.

علم اخلاق علم شناخت ارزش ها و ایجاد دگرگونی در زندگی انسان است به نحوی که زندگی اش توام با فضیلت باشد. علم اخلاق حد واسط میان علم عقاید و علم احکام است و میان این دو نوع معرفت ارتباط برقرار می کند به نحوی که رفتارهای اجتماعی، ظهور اخلاق و عقاید انسان است و خلقیات هر فرد، ظهور عقاید و آرمان های اوست. علامه طباطبایی اخلاق را دارای مراتب می داند و به سه نوع اخلاق معتقد است یعنی اخلاق عرفی، اخلاق عقلی و اخلاق عرفانی. اخلاق عرفی به عقل اجتماعی متکی است. اخلاق عقلی بر عقل برهانی تکیه دارد و اخلاق عرفانی بر شهود بنا می شود. سیر حیات اخلاقی هر فرد از اخلاق عرفی شروع می شود و می تواند به مرحله اخلاق عقلی و عرفانی ارتقا پیدا کند. این سه مرتبه از اخلاق درجات متفاوت از یک حقیقت واحدند و با یکدیگر قابل جمع اند و نسبت به هم در حکم ظاهر و باطن اند.

اين مقاله كوشيده است تا با رويكردی تفسيری ـ روايی، برداشت های تفسيری علامه طباطبايی درباره لوح محفوظ و موارد مرتبط با آن مانند خزائن الهی و برخی از وي‍ژگی های لوح محفوظ مانند اتصاف آن به حكيم بودن را مورد بررسی قرار دهد. به شهادت آيات و روايات، محفوظ بودن لوح، به معنای مصونيت حقيقت ماورايی قرآن از دستبرد و مس و شهود نامحرمان درگاه الهی است و به معنای محفوظ بودن آن از تغيير نيست. همچنين صفت «حکيم» در آيه 3 و 4 زخرف، به مرتبه لوح محفوظ ارتباطی ندارد، بلكه وصف همين قرآنی است كه به زبان عربی نازل گشته است و همچنين عبارت «مفاتح الغيب» كه در صدر آيه 59 انعام آمده است جمع مفتاح به معنای كليد بوده و ميان مفاتح الغيب در صدر آيه و كتاب مبين در ذيل آيه دوگانگی وجود ندارد، بلكه براساس شواهد قرآنی و روايی می توان صدر آيه را اجمال تفصيلی دانست كه در ذيل آن آمده است.

‫‫ف‍ارس‍ی‌ - ان‍گ‍ل‍ی‍س‍ی‌ ه‍دف‌ پ‍ژوه‍ش‌: ش‍ن‍اخ‍ت‌ و م‍ع‍رف‍ی‌ دی‍دگ‍اه‍ه‍ای‌ اخ‍لاق‍ی‌ ح‍ض‍رت‌ ع‍ل‍ی‌ (ع‌) و ج‍م‍ع‌آوری‌ ن‍ظرات‌، ت‍وص‍ی‍ه‌ه‍ا و س‍ی‍ره‌ ع‍م‍ل‍ی‌ ام‍ام‌ ع‍ل‍ی‌ (ع‌) درب‍اره‌ ت‍رب‍ی‍ت‌ اخ‍لاق‍ی‌ و ت‍ه‍ی‍ه‌ اث‍ری‌ در ای‍ن‌ زم‍ی‍ن‍ه‌ ب‍رای‌ م‍رب‍ی‍ان‌ ت‍ع‍ل‍ی‍م‌ و ت‍رب‍ی‍ت‌ روش‌ ن‍م‍ون‍ه‌گ‍ی‍ری‌ ب‍ه‌ روش‌ ک‍ت‍اب‍خ‍ان‍ه‌ای‌ اس‍ت‌ روش‌ پ‍ژوه‍ش‌ ت‍وص‍ی‍ف‍ی‌ و ت‍ح‍ل‍ی‍ل‍ی‌ اس‍ت‌ و ب‍ه‌ ب‍ررس‍ی‌ دی‍دگ‍اه‍ه‍ای‌ ت‍رب‍ی‍ت‌ اخ‍لاق‍ی‌ ام‍ام‌ ع‍ل‍ی‌ (ع‌) ب‍ا م‍راج‍ع‍ه‌ ب‍ه‌ ک‍ت‍ب‌ ن‍ه‍ج‌ال‍ب‍لاغ‍ه‌، و ش‍روح‌ ن‍ه‍ج‌ال‍ب‍لاغ‍ه‌، غ‍ررال‍ح‍ک‍م‌ و ... ک‍ت‍ب‌ دی‍گ‍ر و ف‍ی‍ش‌ ب‍رداری‌ (طب‍ق‍ه‌ب‍ن‍دی‌ اطلاع‍ات‌ آن‍ه‍ا) پ‍رداخ‍ت‍ه‌ اس‍ت‌ ن‍ت‍ی‍ج‍ه‌ ک‍ل‍ی‌: اص‍ول‌ و روش‍ه‍ای‌ ت‍رب‍ی‍ت‌ اخ‍لاق‍ی‌ ب‍ا اس‍ت‍ن‍اد ب‍ه‌ ن‍ظرات‌ ام‍ام‌ ع‍ل‍ی‌ (ع‌) ع‍ب‍ارت‍ن‍د از: اص‍ل‌ اطلاح‌ ش‍رای‍ط م‍ح‍ی‍طی‌ ان‍س‍ان‌ ب‍ا روش‌ ت‍رب‍ی‍ت‍ی‌ زم‍ی‍ن‍ه‌ س‍ازی‌ و م‍ع‍اش‍رت‌ و م‍ج‍ال‍س‍ت‌ و ال‍گ‍وس‍ازی‌ و اص‍ل‌ ع‍زت‌ ب‍ا روش‍ه‍ای‌ اح‍ت‍رام‌ گ‍ذاش‍ت‍ن‌ و ت‍غ‍اف‍ل‌ و اص‍ل‌ ت‍ع‍ق‍ل‌ ب‍ا روش‌ ت‍زک‍ی‍ه‌ و ت‍ه‍ذی‍ب‌ ن‍ف‍س‌ و اص‍ل‌ ت‍داوم‌ در ع‍م‍ل‌ ب‍ا روش‌ ت‍ک‍رار و ت‍م‍ری‍ن‌ و ع‍ادت‌ و م‍ح‍اس‍ب‍ه‌ و اص‍ل‌ ت‍ذک‍ر ب‍ا روش‍ه‍ای‌ ت‍رب‍ی‍ت‍ی‌ م‍وع‍ظه‌ و ع‍ب‍رت‌ آم‍وزی‌ و اص‍ل‌ ف‍ص‍ل‌ ب‍ا روش‌ ع‍ف‍و و م‍ب‍ال‍غ‍ه‌ در ت‍ش‍وی‍ق‌ و روش‌ ت‍وب‍ه‌ و اص‍ل‌ ع‍دل‌ ن‍ی‍ز ب‍ا روش‌ ت‍ن‍ب‍ی‍ه‌ اس‍ت‌.

‫در پايان نامه حاضر به تحقيق درباره ابعاد تربيتي نامه سي و يکم نهج‌البلاغه و شرح نصايح و وصاياي امام علي(ع) به فرزندش امام حسن(ع) در باره مراتب تزکيه نفس و پرورش روح و جسم اختصاص دارد. نگارنده نخست به تبيين مفهوم تربيت، تعليم، اخلاق، تزکيه، تهذيب و تفاوت آن‌ها با يکديگر پرداخته، سپس اهميت تربيت از ديدگاه اسلام و سيره معصومين(ع) را بررسيده است. آن‌گاه اهداف تربيت از منظر امام علي(ع) را درسه مقوله ارتباط انسان با خدا، با خود و با ديگران خلاصه کرده و شناخت خداوند متعال، تقويت عبوديت و بندگي، متربّي، پرورش اخلاص و تقوا و شکرگزاري و توکل را از هدف هاي اساسي تربيت اسلامي در ارتباطِ انسان با خداوند دانسته است. در فصل سوم نويسنده ابعاد و ساحت‌هاي تربيت از ديدگاه امام علي(ع) را مطرح و در بيان آن ها به اهميت پرورش جسمي، عقلاني، اجتماعي، خانوادگي و عاطفي اشاراتي کرده است. توجه ويژه به مسأله ورزش، تغذيه، نظافت و تحمل سختي ها و شدايد به عنوان راهکارهايي جهت " پرورش جسمي" بيان گرديده است. وي در بيان " تربيت عقلاني" به عاقبت‌انديشي، وقت‌شناسي و استفاده صحيح از فرصت‌ها اشاره کرده و ياد خداوند و مرگ، توبه، و جهاد در راه خدا را از جمله آموزه‌هاي مهم "تربيت ديني" برشمرده و ديدگاه‌هاي امام علي(ع) در نهج‌البلاغه را در اين زمينه تشريح کرده است. زهد و بي‌اعتنايي به دنيا، کنترل زبان و آرزوها، پرهيز از عُجب و خودبيني، پرهيز از طمع، امانتداري، و عفو و گذشت نيز به عنوان راهکارهاي" تربيت اخلاقي" در نامه سي و يکم نهج‌البلاغه مطرح شده است. نگارنده همچنين به مقوله امربه معروف و نهي از منکر، پرهيز از لجاجت، پاي‌بندي پيمان، پيوند با خويشان و مديريت صحيح امور به عنوان آموزه‌هاي" تربيت اجتماعي"، مدارا با زنان، پرهيز از غيرت بي‌جا، مواظبت کردن بر حجاب زن به عنوان آموزه‌هاي "تربيت خانوادگي" و رعايت اموري مانندِ خشم، محبت، شادي و غم و ترس به عنوان آموزه‌هاي" تربيت عاطفي" اشاره کرده و اصول و روش‌هاي تربيت و دستورالعمل‌هاي مهم امام علي(ع) را در نامه ايشان به فرزندش امام حسن بررسيده است.