جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث مشترک که در میان مفسران و متکلمین اسلامی – اعم از شیعه و سنّی – وجود دارد، موضوع «علم غیب» است که از آن دو معنی کاملاً متضاد استنباط می‌شود: یکی اختصاص علم غیب به خداوند متعال و دیگری تعلّق این امر به مخلوقات برگزیده خداوند همچون پیامبر اسلام 6.موضوع این تحقیق بررسی علم غیب پیامبر اسلام از دیدگاه مفسران شیعی با تأکید بر تفسیر التبیان شیخ طوسی می‌باشد. برای اثبات علم غیب پیامبر (ص) آیات اثبات و نفی این موضوع برای ایشان در کنار هم قرار می‌گیرند و بررسی می‌شوند و راه‌حل چنین است که آیات اثبات شامل علم غیبی است که برای پیامبری و جنبه رسالت و نبوت لازم می‌باشد و در مقابل در گروه آیات نفی، پیامبر (ص) اگر علم غیب را از خود نفی می‌کند و به خود نسبت نمی‌دهد، منظور علم غیب مطلق است که این علم (غیب مطلق) فقط از آن خداوند متعال است و احدی از آن آگاهی ندارد.بررسی‌های انجام‌شده در این تحقیق نشان داد که شیخ طوسی در هر دودسته آیات اثبات و نفی علم غیب پیامبر (ص) درمجموع موافق علم غیبی است که از جانب خداوند متعال به پیامبر (ص) داده‌شده است و همگام باکسانی است که علم غیب را به‌طور مطلق از پیامبر (ص) نفی می‌کنند و درواقع این همان دیدگاهی است که سایر مفسران شیعه و اهل سنّت دارند.کلید واژه : علم غیب ، غیب ، پیامبر اسلام ، شیخ طوسی .

بررسی « مباحث مهدوی » با توجه به مهمترین کتاب شیخ طوسی در موضوع مهدویت یعنی کتاب« الغیبه» علاوه بر ایجاد آشنایی با أبعاد دیگری از شخصیت علمی ایشان زمینه های جدیدی رادرتحقیقات مهدوی و ترویجوارتقاءفرهنگ مهدوی فراهم می آورد.در این رساله بعد از أخذ و استخراج نظرات شیخ طوسی و عنوان‌دهی به نکات استخراج شده به چینش منطقی مباحث پرداخته شده و بر همین اساس پایان‌نامه از فصول پنج گانه تشکیل شده است.اولین و مهمترین مسأله در این مباحث اثبات تولد آن حضرت می باشد که با به بوته نقد کشاندن دو شبهه مهم دراین رابطه یعنی شبهه در اصل مهدی باوری و شبهه در تولد آن حضرت، جواب‌های مختلفی با استناد به ادله عقلی ونقلی مختلف بر بطلان این شبهه‌ استخراج گردیده است .همچنین شبهه عمر طولانی حضرت نیز از راه ادلّه نقلی، اثبات قدرت خداوند و وجود افراد با عمرهای طولانی در طول تاریخ، به نقد کشانده شده است.همچنان که برخی از ویژگی‌های حضرت و یارانش با استفاده از روایات، جمع آوری گردیده است.نظر به اهمیت بحث از « نائبان و مدعیان» به برخی از مهمترین وظایف نائبان خاص مانند پنهان نگاه داشتن نام و مکان حضرت ، رفع شک و تردید درباره آن حضرت، گرفتن اموال متعلق به امام و توزیع آن در موارد لازم، مبارزه با مدعیان دروغین نیابت، جلوگیری از فرقه‌گرایی و اختلاف بین شیعیان و... پرداخته شده است. همچنین برخی از ویژگی‌های نائبان خاص مانند راسخ‌ترین در دین، عاقل‌ترین، پرتلاش در انجام وظیفه، عالم به علوم آل محمد (9) و... إستقراء و در مورد علت نداشتن اطلاعات کامل در مورد زندگی آنها به اموری همچون زندگی ناشناسانه، التزام به رعایت تقیه، سرّ نگه‌داری نواب و از بین رفتن منابع تاریخی توجه داده شده است.در بحث مدعیان نیابت نیز بعد ذکر برخی از این مدعیان ، عوامل پیدایش مدعیان در سه دسته عوامل زمینه ساز ، تسهیل کننده وشتاب زا ؛ بر اساس مکتوبات شیخ تنظیم و به شیوه‌های برخورد با مدعیان (مانند: آوردن خبرهای غیبی، آوردن توقیعات علیه آنان، تبریّ از آنان و روشنگری برای مردم ) و تبیین ضرورت عقلی و نقلی نیابت در این عصر پرداخته شده است.در قسمتی دیگر بعد از اثبات استمرار حجت‌های الهی تا روز قیامت و بقاء تکلیف توسط مردی از خاندان رسول خدا (9) به دو دیدگاه موجود در مورد غیبت حضرت یعنی «دیده نشدن» و « ناشناس بودن» امام (عج) اشاره و دیدگاه دوم به شیخ طوسی استناد داده شده است.در ادامه، به برخی پیامدهای غیبت در جامعه شیعی مانند فرقه‌گرایی، تلاش در توجیه امر غیبت، تبیین امامت و... اشاره گردیده و ضمن ذکر برخی علل غیبت (مانند عدم آمادگی مردم، نبود جانشین، بیم از کشته شدن، امتحان مردم و...) و برخی آثار حضور امام (مانند واسطه فیض بودن، امید بخشی و...) به ضرورت انتظار سازنده و برخی آثار آن مانند صبر و پایداری، اصلاح و خودسازی خود و دیگران و... اشاره شده است.در قسمت پایانی نیز بعد از ذکر چهار ویژگی‌ ظهور حضرت ( حتمی بودن، مخفی بودن، پدیدار شدن در ایام نومیدی، پدیدار شدن بعد از فراموشی) به تبیین تفاوت علایم و شرایط و برخی از علایم و شرایط ظهور همچون ندای آسمانی، امتحانات فراوان، فراگیری ظلم و... اشاره گردیده است.همچنین به برخی از ویژگی‌های حکومت آن حضرت همانند پذیرش همگانی، حکومت مستضعفان، حکومت صالحان، جهانی بودن اشاره شده است.

تحقیق حاضر شامل دو بخش با این موضوعات است:در بخش اول با عنوان کلیات در شرح حال شیخ طوسی مؤلف تفسیر تبیان و معرفی آن تفسیر و نیز بیان علوم قرآنی است. بخش دوم تحت نام علوم قرآن در تفسیر تبیان شامل این مباحث است: بحثی درباره قرآن، بحثی درباره سوره، بحثی درباره آیه، محکم و متشابه، نسخ، اسباب نزول، قرائت، اعجاز قرآن، عدم تحریف قرآن، تقدیم و تاخیر، علم تناسب و ارتباط آیات، تکرار در قرآن و تفسیر به رأی.

تناسخ آموزه‌ای است که از دیرباز، فکر اندیشمندان را به خود معطوف داشته است؛ بحثی که هم در فلسفه نفس، بازتاب‌های درخور توجهی دارد و هم در دیگر مباحث فلسفی؛ علاوه بر اینکه نمی‌توان از بازتاب‌های کلامی آن نیز غافل شد. از اینرو اندیشمندان مسلمان به فراخور توان فکری خویش به بررسی آن پرداخته و عمدتا به امتناع عقلی آن گرایش نشان داده‌اند. فیلسوفان مشائی نیز بر امتناع عقلی تناسخ تأکید کرده‌اند و گاه تقریرهای جدیدی از دلایل گذشتگان ارائه نموده و گاه به دلایل جدیدی دست یافته‌اند. در این مقاله، تلاش شده تا دیدگاه مشائیان درباره تناسخ ارائه شود. ابتدا نگاهی به تاریخچه آموزه تناسخ، گرایش‌های گوناگون در این‌باره، اصطلاحات تناسخ و انواع آن می‌شود و در نهایت مبانی انکار تناسخ طرح می‌گردد. بررسی دلایل ایشان، تعیین مقدار دلالت آنها و نقد و بررسی هر یک از آنها محور بحث‌های‌ بعدی است.

شیخ طوسی در تفسیر تبیان به‌مثابه متکلّمی بزرگ و تحت تأثیر اساتید برجسته‌ای مانند شیخ مفید و سید مرتضی وارد مباحث عقلی- کلامی شده است. مباحث کلامی در تفسیر تبیان برجسته است و این موضوع بیانگر جایگاه کلامی و ویژه شیخ طوسی است. از سویی دیگر تأثیر مبانی فکری و گرایش شیخ طوسی در مواجهه با آیات قرآن بر مفسّران بعدی هم چون طبرسی، نکته‌ای است غیرقابل‌انکار. بازتاب عقل‌گرایی در تفسیر تبیان به‌ویژه با توجه به پیوند فکری میان مکتب کلامی بغداد - که شیخ طوسی از آن بی‌بهره نبوده است – و مکتب عقلی اعتزال محسوس است. انعکاس چنین مباحثی در تفسیر مجمع‌البیان هم - البته نه به گستردگی تبیان - مشهود است. تحولات فکری قرن پنجم و ششم و مواجهه شیخ طوسی و طبرسی را با آنها می‌توان با توجه به جولان فکری – عقیدی گروه‌های مختلف کلامی در قالب احتجاجات، مناظرات، تبیین عقاید و نقدهای این دو مفسّر به آرای کلامی معتزله جستجو کرد. سه رویکرد تبیینی، تقریب‌گرایانه و نقّادانه با آرای تفسیری معتزله، محورهای اساسی این پژوهش است که با رویکرد توصیفی – تحلیلی و گزارش و بیان داده‌های تفسیری و همراه با شواهد و قرائنی سامان یافته است. هردو مفسّر از رهگذر این رویارویی‌ها به دفاع از مبانی کلامی شیعه پرداخته‌اند.

نویسنده در بخش اوّل مقاله، جایگاه امامان را در نزد شیعه به عنوان تنها مفسران حقیقی قرآن شناسانده و سپس به دیدگاه های امامیه دربارۀ قرآن اشاره كرده و تفاسیر امامیه را معرفی كرده است. در بحث از اصول تفسیری در نزد امامیه به مسأله تحریف قرآن اشاره كرده و پس از بیان نظر چند تن از علما، نظر شیعه را عدم تحریف قرآن دانسته است. در انتهای بحث، محمود ایوب به عنوان نمونه، آیه 67 سوره مائده را كه به ماجرای غدیر خم می پردازد از منظرِ مفسّران شیعی مورد بررسی قرار داده است.

مطالعات تطبیقی، در میراث علمی و فرهنگی ما مسلمانان از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخوردار است. برای اولین بار قرآن کریم باب مطالعات تطبیقی را به ویژه درباره ادیان به روی مسلمانان گشود. با گسترش جهان اسلام و پیدایش مذاهب اسلامی از سویی و کارکرد و توانمندی این روش علمی از سویی دیگر، باعث گسترش چشم گیر این مطالعات شد. تلاش روش مند عالمان مسلمان و خلق آثاری گران قدر در مطالعات مقارنه ای، موجبات تعمیق این مطالعات را فراهم کرد تا جایی که دانش جدیدی به نام «علم المقارن» پا به عرصه علوم گذاشت. احیای این سیره سلف و گسترش این مطالعات به منظور گسترش تعامل و تقویت هم گرایی در بین مسلمانان و تحکیم مبانی تقریب بین عالمان مذاهب اسلامی از ضرورت ها و بایسته های فوری این مقطع تاریخی است.در این مقاله سعی شده است تا با مروری در موضوعاتی چون: چیستی مطالعات تطبیقی، بررسی پیشینه آن در جهان اسلام، اهمیت و ضرورت این مطالعات، شرایط و بایسته های این روش و فواید و دستاوردهای آن به بازخوانی این روش در اولین شماره فصلنامه پرداخته شود، تا ضمن ایجاد هم زبانی، باب همدلی لازم را نیز بین اهل فضل و تحقیق و علمای مذاهب اسلامی در کشور گشوده و در نتیجه با ارائه آثاری پژوهشی، موجبات غنای هر چه بیشتر این مطالعات، فراهم شود.

تولید مطلوب در هر نظام اقتصادى تولیدى است که در راستاى اهداف و انگیزه هاى مشخص و با توجه به معیارهاى خاصى در دو سطح خرد و کلان انجام مى گیرد. این معیارها به سیاست گذاران اقتصادى کمک مى کند تا با توجه به اطلاعاتى که بر اساس آنها به دست مى آورند تصمیمات لازم را اتخاذ کنند. این پژوهش به تبیین رویکرد اسلامى نسبت به معیارهاى تولید مطلوب در اقتصاد اسلامى مى پردازد. هدف این پژوهش یافتن معیارهایى براى تولید در اقتصاد اسلامى از متون اسلامى است. پژوهش حاضر همراه با بهره گیرى از روش تحلیلى توصیفى، به طور عمده از روش کشفى و بر اساس آیات، روایات، سیره اهل بیت علیهم السلام و نظرات اندیشمندان اقتصاد اسلامى انجام گرفته است. معیارهایى که براى تولید مطلوب در اقتصاد اسلامى استخراج گردیده است عبارتند از: طیب بودن، اولویت دادن نیازهاى واقعى، رعایت مصالح اجتماعى، کارایى در تولید.

در بین نظرات مختلفی که در حوزه ماهیت حروف مقطعه ارائه شده است، نظر فخر رازی بر روابط معنایی بین این حروف و دیگر مفاهیم قرآنی تاکید دارد. وی معتقد است که بین حروف مقطعه ابتدای سوره ها و مفاهیم کتاب، قرآن و تنزیل باهم آیی وجود دارد. سوره هایی که با حروف مقطعه آغاز می شوند، مفاهیم کتاب، قرآن و تنزیل را در خود جای داده اند و برعکس هر سوره ای نیز که با این مفاهیم آغاز شده است، مقدم بر آن ها حروف مقطعه ای در ابتدای این سوره ها ذکر شده است. بر پایه بخشی از این نظر می توان با لحاظ باهم آیی حروف مقطعه با مفاهیم کتاب و قرآن و روابط معنایی بین آن ها به ترسیم حوزه معنایی این حروف در قرآن پرداخت.این مقاله با طرح نظر فخر رازی و نقد آن با در نظر گرفتن روابط معنایی حاکم بر این حروف به تبیین حوزه معنایی این حروف در قرآن می پردازد.