جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت انسان و توانایی های طبیعت او عاملی است که در چگونگی رابطه انسان با خدا و در سرتاسر زندگی دینی او امری مهم تلقی می شود.اندیشه مسیحی با این دیدگاه که انسان را موجودی شبیه به خداوند معرفی می کند،اصل وجود او را وابسته به خدا به تصویر می کشد.انسان با طبیعتی پاک و اراده و عقل سالم خلق شده است،اما این ویژگی ها بواسطه گناه ازلی تا اندازه ای دچار فساد و تباهی گردیده است . آگوستین نظرات پولس رسول در باب گناه ازلی و انتقال آن به فرزندان آدم را می پذیرد و بواسطه این اعتقاد توده انسان ها را گناه کار معرفی می کند.او گناه را ذاتی ماهیت بشر می داند و معتقد است این گناه نتایجی چون معیوب شدن طبیعت انسان،سستی اراده و تمایل آن به انجام امور شر،شهوت،جهل ومرگ را با خود به همراه دارد. آموزه هبوط بیانگر این نکته است که آفرینشی که اکنون وجود دارد، در مرحله‌ای پایین‌تر از آن است که خدا در نظر داشت. این نه یک جنبه انتخابی، بلکه جزئی جدایی‌ناپذیر در هستی انسان است. آگوستین اراده را از این جهت که هم مخلوق خداست و هم زندگی درستکارانه بر مبنای آن شکل می‌گیرد، خیر می‌شمارد اما معتقد است که اراده انسان در اثر گناه ازلی متمایل به شر گردیده است به نحوی که می‌داند عملی شر است اما مرتکب آن عمل می‌گردد. بنابراین به عقیده او انسان تمام شایستگی‌ها و اعمال نیک خود را از موهبت فیض دارداما فیض به همه انسان ها بخشیده نمی‌شود بلکه تنها به کسانی اعطا می‌شود که خدا آنان را انتخاب کرده است،از این رو تنها برگزیدگان نجات می یابند. پلاگیوس معتقد است انسان ذاتاً خوب و آزاد آفریده شده است و چنین نیست که طبیعتش را ضعفی اسرارآمیز مخدوش و ناتوان کرده باشد.او به هیچ وجه معتقد به عمومیت گناه ازلی و نتایج آن برای تمام انسان ها نیست بلکه تنها آدم را مرتکب گناه ازلی می داند وگناه کاری انسان را بواسطه تقلید از گناه ازلی مطرح می کند.از این دیدگاه طبیعت انسان و اراده و عقل او نیک باقی می ماند وانسان بااین ابزارها باید تلاش خود را در جهت کسب فیض الهی به کار گیرد. انسان مسئول نجات خویش است و مفهوم برگزیدگی به هیچ عنوان در اندیشه او قابل قبول نیست. انسان عمل آغازین را برای نجات خود بر عهده دارد. واژگان کلیدی:انسان،انسان شناسی، گناه ازلی، طبیعت انسان،اراده،فیض،نجات

چکیده اصطلاح رستگاری در مسیحیت به آن عمل خداوند گفته می‌شود که برای بازگرداندن انسان به موقعیت اولی‌اش انجام گرفته است موقعیتی که آدم از آن به سبب گناه هبوط کرده است . معنای رستگاری با شخص و عمل عیسی گره خورده است و نجاتی که از طریق او صورت می‌گیرد اساسا نجات از سلطه گناه و مرگ است و این فرایند با آمدن دوباره مسیح به اوج خود خواهد رسید. این فرایند از طریق فیض الهی میسر می‌باشد.از نظر مسیحیت خداوند برای نجات و رستگاری انسان خود را به صورت عیسی مسیح مجسم کرد تا بتواند مستقیماً انسانها را هدایت کند اما نجات فرایندی است که برای اجرا و تحقق آن نه تنها خدای پدر و عیسی مسیح بلکه روح القدس نیز باید وارد عمل شوند. خداوند برخی از مردم را جدا ساخته و آنها را برای حیات ابدی معین می‌کند. به عبارت دیگر خدا از طریق فیض الهی عده‌‌ای را که از قبل می‌شناخت برای نجات در عیسی مسیح برمی‌گزیند. چنانچه به تفصیل خواهد آمد آگوستین قدیس با پذیرش نظرات پولس رسول در باب گناه ازلی وانتقال آن به ذریه آدم و ناکارآمدی شریعت برای نجات، راه رسیدن به رستگاری ونجات رافیض الهی معرفی می‌نماید و معتقد است اراده انسان در اثر این گناه اگر چه کاملاً از بین نرفته است اما ناتوان گشته است. لوتر علاوه بر پذیرش نظرات اگوستین – باوجود اختلافات جزیی- طرح نجات تنها از راه ایمان را نیز مطرح می‌سازد . انسانها تنها با ایمان و نه با اعمال است که عادل شمرده می‌شوند.

ذهن بشر درگیر پرسش از زمان و تاریخ است. از خود می پرسد، زمان چیست؟ تاریخ چیست؟ ما چه کسی هستیم؟ چه رابطه ای با زمان و تاریخ داریم؟ در پژوهش پیش رو، برای پاسخ گویی به چنین پرسش هایی، به بررسی دو انگاره ی خطی و دوری از زمان و تاریخ در نزد مسیحیت و اسلام پرداخته ایم. برای توضیح انگاره ی خطی در مسیحیت، نزد قدیس آگوستین رفته ایم. در نگاه وی انسان موجودی تاریخی است که پاک آفریده شده است اما گناه بر او مستولی شده است و آن را به نسلهای بعدی انتقال داده است. در همین جا می توان مفهوم از دو مفهوم در- تاریخ و تاریخیت سخن به میان آورد. بعد از گناه، خدا برای نجات انسان وارد صحنه ی تاریخ می شود. خداوند از طریق رخدادهای تاریخی در-تاریخ حضور می یابد. از این رو مسیحیت با تأکید ویژه ای که بر اهمیت تاریخ، دارد، مفهومی یگانه از تاریخ را می سازد. در این انگاره توالی صور یعنی تقدم و تأخر میان رخدادها حاکم می شود و هر حادثه ی تاریخی ناب و تکرار ناپذیر می شود. در چنین رویکردی، نوع نگاه به انسان، متفاوت می شود. انسان موجودی ناشناخته است که باید خود را متحقق سازد. در همین جا تاریخیت جلوه گری می کند. چراکه همان طور که آگوستین می گوید انسان به واسطه ی حافظه با گذشته درگیر می شود و رویدادها را به یاد آورده و آنها را به کار می گیرد تا درک کند که گذشته متفاوت از حال است و از طریق انتظار به کمک گذشته، برای آینده طرح و برنامه می ریزد. در چنین نگاهی می توان مفهوم پیشرفت در معنای به پیش رونده؛ حرکت رو به جلو یا آینده را ملاحظه کرد. عبدالجواد فلاطوری به عنوان نماینده ی تفکر دوری و حلزونی در اسلام انتخاب شده است. در چنین نگاهی نظم همزمان صور جانشین توالی صور، می شوند. دیگر تقدم و تأخر نگاه خطی بر آنها حاکم نیست. به انسان نوع دیگری می نگرد. انسان موجودی از پیش شناخته شده است از این رو انسان از خود نمی پرسد که موقعیتش در کجای زمان و تاریخ است. مرزی میان دیروز، امروز و فردا نیست که زمینه را برای چنین پرسشی فراهم آورد. این یعنی شکست زمان و تاریخ. تاریخ دیگر معنا و اهمیت نگاه خطی را ندارد و در نتیجه مفهوم پیشرفت در مقایسه با انگاره ی خطی متفاوت می شود.

آرا و نظریات متنوعی از زمان ارسطو تاکنون پیرامون مسئلۀ وجودی شر و خیر بیان شده است. این مسئله زمانی حساسیت بیشتری را جلب کرد که عاملی علیه وجود خداوند و صفات او تلقی شد. برخی وجود شر را مهم‌ترین و یگانه عامل انکار وجود خداوند می‌دانند و برخی نیز دیدگاهی مخالف با این نظر دارند. از نظر جان‌ هیک و آگوستین، شر امری وجودی است. او با الهام از نظریۀ عدل الهی ایرنایوسی، شکل جدیدی به تعریف شر داده است. هیک اعتقاد دارد که «شر فقدان خیر است و خداوند علت شر نیست» و شر را به‌عنوان امر عدمی، در چارچوب تبیین علّی مطرح می‌کند. با ارائۀ این نظریه، اصول علّی نیز اهمیت خاصی می‌یابند. در این پژوهش به بررسی و نقد مسئلۀ متافیزیکی شر و رابطۀ آن با وجود خدا از نگاه جان هیک می‌پردازیم. بر این اساس، پس از ارائۀ گزارشی از اصول شر و خیر به بررسی مسئلۀ مهم «جایگاه شر در ساختار علّی آفرینش» در نگاه هیک و آگوستین خواهیم پرداخت. هدف این نوشتار آن است که بیان کنیم حکمت اصلی و نهفته در وجود شر را نمی‌توانیم توجیه و درک کنیم و طبق گفتۀ هیک، باید به رازآلود بودن جهان هستی و در پس آن، شر اعتراف کنیم.

مسئله شر از چالش بر‌انگیزترین مباحث فلسفه و کلام به‌شمار می‌رود. عده‌ای از متفکران در طول تاریخ با این اشکال در‌صدد نفی وجود و صفات کمالیه خداوند بر‌آمدند. در مقابل اندیشمندان بسیاری نیز برای پاسخ به اشکال شرور کوشیدند. در این مقاله به مهم‌ترین پاسخ کلامی به مسئله شرور، یعنی شرور لازمه اختیار، از دیدگاه ملاصدرا و آگوستین پرداخته‌ایم. این دو فیلسوف در این مسئله اشتراکات و اختلافاتی دارند، البته به‌خاطر اعتقاد به توحید و توجه آنان به آثار افلاطون، نقاط مشترک آراء آنان بسیار بیشتر از اختلافاتشان است. آنان انسان را موجودی مختار می‌دانند و بالطبع از این موجود مختار، گاهی خیر و گاهی شرّ صادر می‌شود. هرچند پاسخ اختیار لازمه وجود شرور، تنها پاسخ مسئله شرور نیست، اما قسمت قابل توجهی از شرور یعنی شرور اخلاقی با آن توجیه می‌شود.

در این پژوهش سعی بر آن بود تا به تبیین مفهوم نیایش آمرزش‌خواهانه در دو کتاب اعترافات آگوستین قدیس و صحیفه‌ی سجادیه پرداخته شود تا علاوه بر هر چه بیش‌تر روشن کردن چنین مفهومی از نیایش، این مفهوم را در دو کتاب برآمده از دو سنت مسیحیت کاتولیک و اسلام شیعی مورد مقایسه قرار دهد. به همین منظور با روش توصیفی ـ تحلیلی در ابتدا سرچشمه‌ی هر یک از این نیایش‌ها در کتب مقدس‌شان جستجو شد و مقایسه‌ای میان درون مایه، نوع بیان و کارکردهای آن‌ها با یکدیگر صورت گرفت. سپس با تبیین این نوع نیایش در هر یک از کتب اعترافات و صحیفه، علاوه بر مقایسه‌ی آن‌ها با سرچشمه‌هاشان، با یکدیگر نیز مورد مقایسه قرار گرفتند، تا تفاوت‌ها و شباهت‌های این نوع نیایش هم به صورت درون دینی و هم در چهارچوب مقایسه‌ی تطبیقی مشخص شود. چنین مقایسه‌هایی، شباهت‌ها و تفاوت‌های نیایش‌های آمرزش‌خواهانه‌ی دو کتاب اعترافات و صحیفه را روشن ساخت و نیز شباهت‌ها و تفاوت‌های سرچشمه‌های این دو کتاب را با هر یک از دو کتاب و با یکدیگر نشان داد و منجر به این امر ‌شد که هر متنی تعریف خاصی از نیایش‌ آمرزش‌خواهانه ارائه دهد تا این طور نتیجه‏ گرفته شود که چنین مفهومی از نیایش در هر دوره و در هر فرهنگ دینی، از معنای به خصوص، بیان و کارکرد ویژه‌ی خود برخوردار می‌باشد.

مساله وجود شر علی‌رغم وجود خالقی عالم، قادر و خیرخواه، چالشی بوده که متألهین و فلاسفه را از دیرباز به پاسخگویی و ارائه پاسخ‌هایی درخور، واداشته است. متالهین بر این باورند که جهان تحت سلطه و سیطره موجودی واحد است که با حکمت، عنایت، قدرت و عدالت مطلق و محض، بر آن حکم می‌راند. به موجب حکمت و عنایت او، به نظر می‌رسد که جهان نیز باید همچون خود او، خیر کامل و محض باشد. پرسش مهم این است که اگر عالم تحت سلطه چنین موجود کاملی است، چرا این شرور در آن راه یافته‌اند و چرا عالم سراسر خیر و نیکی نیست؟ از آنجا که در سنت مسیحیت، قدیس اگوستین یکی از اولین و مهمترین پاسخ‌ها را به این مسئله را بیان کرده و در میان متفکران اسلامی نیز ابوحامد محمد -معروف به امام محمد غزالی- جایگاه منحصر به فردی دارد، هدف از پژوهش حاضر، طرح مهمترین سوالات و چالش‌های مربوط به چیستی خیر و شر و نیز ارائه نظرات آگوستین قدیس و امام محمد غزالی در این رابطه بود. طبق یافته‌های این تحقیق، درحالی‌که آگوستین تأکید می‌کند که هرآنچه وجود دارد، خیر است و خداوند جز خیر را نیافریده، غزالی تأکید دارد که خیر و شر از جانب خداست و کسی که شر را از جانب خدا نداند، جاهل است. البته این بیان غزالی به این معنا نیست که خداوند شر را برای شر می‌آفریند، بلکه غرض خداوند از ایجاد شر، درواقع نیل به یک خیر بزرگ‌تر است. تفاوت عمده این دو متکلم در مورد منشأ شر اخلاقی است. آگوستین منشأ شر اخلاقی را گناه نخستین عنوان می‌کند. وی انسان‌ها را از بدو ورود به عالم، آلوده به گناه معرفی می‌کند چرا که به عقیده او گناه آدم، شخصی نبود بلکه همه انسانها در گناه او شریک هستند. از بیانات آگوستین چنین استنباط می‌شود که انسان با میل فطری به گناه به دنیا می‌آید و اراده وی تحت‌تأثیر این میل قرار دارد. اما غزالی بر آن است که آدمی با فطرت پاک و عاری از گناه به دنیا می‌آید و اگر به شر می‌گراید، به خاطر استفاده سوء از اراده خودش و در اثر تربیتی است که کسب می‌کند. با این همه، هر دو متفکر در تبیین مسئله شرور بر این امر تأکید دارند که آنچه از بلایا و تلخی‌ها در عالم هست، در نسبت به کل عالم هستی نه تنها شر نیست، بلکه خیر است و زیبایی عالم وابسته به این است که خیر و شر آمیخته به هم باشند. بدین‌سان نکات اشتراک و افتراق زیادی بین دو متکلم قرون وسطی وجود دارد. اما به نظر می‌رسد که تلاش هر دو در دو سنت متفاوت مسیحی و اسلامی، در جایگاه خود موفقیت‌آمیز بوده است.

در این نوشته کوشیده ایم با رویکردی تطبیقی، به بررسی مرگ و ارتباط آن با گناه از دیدگاه آگوستین و ملاصدرا بپردازیم. بررسی دیدگاه های این دو اندیشمند، نشان دهنده این است که آگوستین با توجه به آیین مسیحیت، به ویژه تعالیم پولس، مرگ را بر مبنای گناه نخستین، توجیه و حتی گناه را علت مرگ معرفی می کند. وی بر این باور است که خداوند انسان را به گونه ای آفریده است که اگر گناه نمی کرد، بی واسطه ی مرگ از زندگی جاودان برخوردار می شد. وی همچنین مرگ جسم را به تبعیت از افلاطون، جدایی نفس از بدن تعریف می کند و معتقد است این مرگ طبیعی نیست، بلکه تحمیلیِ گناه آدم و حوا است. اما ملاصدرا هر چند در این امر با آگوستین هم عقیده است که گناهان ارادی و اختیاری انسان می تواند باعث مرگ نفس و مرگ ابدی انسان شود، اما تأثیر گناه نخستین را نمی پذیرد. ملاصدرا همچنین هبوط انسان بر روی زمین را می پذیرد ولی معتقد است علت این مسأله مصلحت سابقی است که همان خلیفه الهی انسان بر روی زمین است. علاوه بر این ملاصدرا، مرگ طبیعی را مرحله ای از کمال وجودی انسان دانسته که پیش تر با حرکت جوهری آغاز شده است.