جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اين مقاله درصدد بررسى اين مسئله است كه چرا در مابعدالطبيعه توماس آكوئيناس، تشكيك در مفهوم وجود به رغم قول او در باب تشابه وجود تصويرپذير نيست؟ توماس، علاوه بر ارسطو از ابن سينا نيز در بسيارى از مواضع تبعيت كرده است. ارسطو «موجود» را غير از مشترك معنوى و مشترك لفظى مى داند. ابن سينا، مشترك معنوى را بر دو قسم متواطى و مشكك مى داند و كاربرد سوم لفظ نزد ارسطو را در مشترك معنوى مشكك قرار مى دهد و چون قايل به مسانخت ميان علت و معلول است، از تشكيك در مفهوم وجود دفاع مى كند. توماس اگرچه سخنى از «تشابه در وجود» نمى گويد، اما قسم سومى در كنار مشترك معنوى و لفظى به نام لفظ متشابه را مطرح مى كند. اگرچه تحليل هاى زبان شناختى مؤيد مترادف بودن الفاظ تشابه در فلسفه توماس و تشكيك نزد ابن سيناست، تحليل هاى مابعدالطبيعى توماس شناسان جديد از تشابه بر اساس تناسب متفاوت با تشكيك مفهوم وجود است. تحليل آنها از تشابه بر اساس نسبت نزديك به تشكيك مفهوم وجود ابن سيناست؛ اما چون توماس قايل به مسانخت ميان خالق و مخلوق نيست، نمى توان اين تحليل توماس شناسان را نيز تفسيرى صحيح از قول توماس درباره تشابه دانست.

در ادیان گوناگون بحث از صفات خداوند همواره اهمیت فراوان داشته است. بسیاری از ادیان وجود خداوند را مسلّم و تردیدناپذیر دانسته و به جای اثبات آن، به بررسی و شمارش صفاتش پرداخته اند. گروهی از ملحدان نیز با تکیه بر صفات مورد اعتقاد خداباوران، از تناقض درونی مفهوم خدا سخن گفته، یا وجود خدایی با صفات خاص را با وجود حوادث زیانباری چون سیل و زلزله، به اصطلاح شرور ناسازگار پنداشته اند. امروزه بسیاری از مؤمنان همچنان بر برداشت سنتی از مفهوم خدا تأکید می ورزند، اما گروهی از آنان(به ویژه در میان مسیحیان) از برخی از دیدگاه های پیشین درباره خداوند دست کشیده اند . برای مثال، خدا را عالم و قادر مطلق نمی دانند. این نوشتار، نخست به ابعاد گوناگون بحث از صفات خداوند اشاره سپس، به برخی از پرسش ها درباره چگونگی سازگاری درونی این صفات پاسخ گفته است.

نظریه‌ حرکت جوهری از ابتکارات ژرف و تأثیر گذار ملاصدرای شیرازی‌ است که توانست تحولی بنیادین در فلسفه ایجاد کند. نظریه‌ مذکور دارای‌ مبانی، اهداف، اصول و پیامدهای قابل توجهی در فلسفه‌ محض است که‌ اندیشمندان به تفصیل بدان‌ها پرداخته‌اند و مقاله‌ حاضر نیز در صدد طرح و ارائه‌ برخی از آن‌هاست. اما این نظریه قابلیت‌ها و استعدادهای فراوانی برای ارائه پیامدهای تربیتی، کلامی، اخلاقی و... دارد که معمولا تحت الشعاع انوار فلسفی آن قرار گرفته و مغفول واقع شده است. این نوع نگاه به حرکت جوهری می‌تواند علاوه بر استخراج مفاهیم نوین و تولید دانش در حوزه‌های جدید علوم انسانی، به‌ کاربردی شدن فلسفه و ایفای نقش شایسته‌ آن در حیات بشری مدد رساند. نگاه تربیتی به این نظریه و بررسی پیامدهای تربیتی حاصل از اعتقاد به‌ حرکت جوهری، مبحث جدیدی است که تاکنون کم‌تر بدان توجه شده است و می‌تواند در حوزه‌ فلسفه تعلیم و تربیت مورد مداقه و بررسی قرار گیرد. مقاله‌ حاضر در بخش دوم خود به دنبال چنین هدفی است.

قاعده «لطف» از جمله نخستين قواعد در كلام اماميه بوده و پايه و اساس مجموعه اى از باورهاى اماميه به شمار مى رود. هر فعلى كه خداوند در حق بندگان انجام مى دهد تا به سبب آن، به انجام طاعت ها و دورى از گناهان هدايت يابند، «لطف» نام دارد. نقش ويژه تبيين قاعده لطف در دوره كنونى از آنِ مكتب اماميه است. هرچند مكتب معتزله، باور به وجوب لطف الهى دارند، اما فعاليت هاى آنها در قرن هفتم هجرى خاتمه پذيرفت و از آن پس، اشاعره در رأس عقايد اهل سنت قرار گرفتند. اشاعره از مخالفان جدى قاعده لطف اند و اشكالاتى را بر اين قاعده وارد ساخته اند. اين نوشتار درصدد است با استفاده از روش توصيفى و تحليلى، چالش هاى پيش روى اصل لطف را مورد بررسى قرار داده، تا در پى آن، ابهامات اين قاعده حل گردد. اما با وجود قوت پاسخ هاى مطرح شده به چالش هاى لطف، به نظر مى رسد طرح «برهان حكمت» بهتر است.

تبیین دقیق و عمیق مسئله تشکیک که از آن به عنوان عدل و مکمل نظریه اصالت وجود یاد می شود، اگرچه در نظام حکمت صدرایی صورت گرفته است، لیکن نباید از تلاش علمی فیلسوفان گذشته که سرمایه ای غنی برای وی فراهم آوردند غفلت نمود. به مشاء نسبت داده اند که وجودات را حقایق متباین دانسته و بر این اساس، تشکیک در حقیقت وجود را منکرند. از سوی دیگر، سهروردی با مبانی فلسفی نادرست خود، تشکیک را به متن خارج می برد. هدف این پژوهش که به روش تحلیلی و اسنادی سامان یافته، بررسی انتساب یادشده و نیز تبیین دیدگاه سهروردی می باشد و حاصل آن این است که مشاء اگرچه در ابتدا به تشکیک در حوزه مفاهیم (تشکیک عامی) معتقد بوده است، این، سخن نهایی ایشان نبوده و می توان قول به تشکیک خاصی را در آثار ابن سینا سراغ گرفت. البته معنون نبودن این مسئله در زمان وی موجب شده که برخلاف شیخ اشراق نتواند فروع و لوازم آن را نتیجه گرفته و در دستگاه فلسفی هستی شناختی منسجم و سازواری بسط دهد.

با نگاهی از بیرون، مسائل فلسفه اسلامی را می‌توان ذیل سه عنوان کلی گنجاند؛ این عناوین عبارتند از: وجود شناسی، معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی. مباحث دیگر استطرادا در آثار فلسفی مسلمان وارد شده است. الگوی فلاسفه اسلامی در شاکله‌سازی بر مباحث یاد شده این بوده است که نخست چیستی موضوع مورد بحث و بعد از آن به اقسام آن می‌پرداختند و در آخر احکام هر یک از اقسام را مورد بحث قرار می‌دادند. این الگو را در خصوص مباحث استطرادی هم محفوظ می‌داشتند. بحث ماهیت در فلسفه اسلامی از مباحث استطرادی وجودشناسی است و از باب «تعرف الأشیاء باضدادها او بأغیارها» مورد توجه فیلسوفان قرار گرفته است. چیستی ماهیت، اقسام و احکام آن مطابق الگوی بحث حکمای اسلامی در این مقاله گزارش شده است.

چکیدهبرای درک جایگاه انسان و اهمیت شناخت انسان در فلسفه صدر المتألهین همینبس که او حکمت متعالیه، یعنی سلوک عقلی‌اش را در هستی‌‌شناسی بر مبنای چهار سفر معنوی انسان مرتب کرده است. بازشناسی انسان‌شناسی صدرایی به دو جهت ضرورت دارد: جهت اول: یافتن جایگاه انسان‌شناسی صدرایی در چهارچوب ساختار اندیشه صدرایی در کنار فهم ارتباطی که این موضوع با پاره‌های اساسی دیگر اندیشه صدرایی _مثل خداشناسی و جهان‌شناسی_ دارد. و جهت دیگر؛ مطرح کردن آن به عنوان بدیلی توانا و قابل در میان انسان‌شناسی‌های مورد بحث در دنیای امروز، به دلیل مایه ‌های قوتی که در آن می‌توان سراغ گرفت؛ از این رو در این مقال سعی شده تا با طرح مسائلی چند با نگاهی معرفت شناسانه به انسان‌شناسی صدرایی بپردازیم. او نفس را «کمال اول برای جسم طبیعی» تعریف کرده و آن ‌را جوهری بسیط و مجرد می‌داند و برای آن براهینی اقامه کرده، امام خمینی(ره) نیز در این زمینه توافق بسیار قابل توجهی با حکمت متعالیه دارد و حجم بالایی از آثار حکمی ایشان، به بررسی ماهیت، هویت و ابعاد وجود انسان اختصاص یافته؛ از این روست که فضای بحث و مطالعه آثار امام به موازات انسان‌شناسی حکمت متعالیه پیش رفته است. هدف این پژوهش نشان دادن این هماهنگی در این دو حکیم می‌باشد که مطالب به شیوه توصیفی و تحلیلی بیان شده است.واژگان کلیدی: انسان‌شناسی، صدرا، نفس، امام خمینی.

چکیده: این تحقیق تحت عنوان «مطالعه تطبیقی ارتباط خدا با جهان درمکتب دئیسم و فلسفه ی ملاصدرا» با نوع توسعه ای و با روش توصیفی است که با تأکید بر تحلیل محتوا و به صورت تطبیقی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، نظریه دئیسم و فلسفه ملاصدرا را در خصوص ارتباط خدا با جهان پس از خلقت تبیین می نماید. دئیسم قائل است خداوند پس از خلقت جهان هستی، دیگر با آن ارتباطی ندارد ولی فلسفه ملاصدرا خداوند را علاوه بر خالق بودن، پروردگار نیز دانسته و استمرار ارتباط خدا با جهان پس از خلقت را قائل است. از زمینه های شکل گیری نظریه مذکور توسط دئیسم در اروپا، تمایز یافتن بحثهای الهیات طبیعی(عقلی) از الهیات وحیانی(نقلی) بوده که به مرور زمان، الهیات طبیعی تفوق پیدا کرده، وحی و کتاب مقدس تحت تأثیر علم جدید و پیشرفت علوم، نقش تبعی گرفتند. نارسایی تعالیم کلیسا در معرفی خدا و نوع رفتار نامناسب کشیشان در مواجهه با سؤالاتی که با پیشرفت علوم ایجاد شده بود نیز از زمینه های دیگر محسوب می شود. اما از سوی دیگر در فلسفه ملاصدرا با تبیین فلسفی هویت تعلقی معلول، وحدت شخصی وجود و فیض الهی، استمرار ارتباط خدا با جهان پس از خلقت، اثبات می شود. دستاورد این مطالعه تطبیقی پس از طرح مشکلات و ضعفهای نظریه دئیسم، عدم پذیرش این نظریه از سویی و قبول نظریه ملاصدرا از سوی دیگر می باشد که خداوند را به صورت مستمر، پس از خلقت نیز در جهان تأثیرگذار می داند و قائل به وجود ارتباط خداوند با جهان است. کلید واژه ها: دئیسم، عصر روشنگری، ولتر، فلسفه ی صدرایی، ساعت ساز لاهوتی، معمار بازنشسته.

چکیده هدف این پژوهش بررسی معناداری زندگی است.علت معناداری امری در نزد هر فرد، گنجیده شدن در نظام فکری اوست .نظام فکری هر فرد را قواعد عام و مشترک عقل و جهان بینی های مختلف در بین انسانها، تشکیل میدهند. عقل دارای اقتضائات ذاتی است ؛یعنی واجد قواعدی است که نه به تجربه حاصل شده ونه فطری به معنی بالفعل بودن در بدو تولد است .ده اقتضاء مذکور از این قراراند: 1-اصل تنافی با ناسازگاری 2-اصل اعتبار عقل 3-اصل مطالبه دلیل و مرجح برای پذیرش هر نظر غیر بدیهی 4-اصل انگیزه خیر در هر فعل 5-اصل برگزیدن اهم از بین مهم و اهم 6-اصل وجود هدف در هر فعل 7-اصل ضرورت 8-اصل وجوب پیروی از هر آن چه درست می داند. 9-اصل وجوب پذیرش هر چه حق و صادق می داند. 10- اصل حسابگری . از آن جا که علت معناداری عقلمندی است ،معنادار همان معقول است. معقول عبارت است از "مورد قبول عقل یا سازگار با اقتضائات عقل" . "معقول" میتواند وصف گزاره ها،استدلال ها و افعال انسانی باشد. در این پژوهش تنها به معقولیت فعل انسان پرداخته ایم. زندگی یک فعل انسان است یعنی تصمیم به تداوم زندگی در مقابل خاتمه دادن به آن و پرسش از معقولیت زندگی بدین معنی است که آیا اصل زیستن سازگار با قواعد عقل است؟چرا باید به زندگی ادامه دهیم و واسطه در تداوم نسل شویم ؟ یکی از اقتضائات عقل اصل ضرورت است،یعنی عقل همواره بنا به ضرورتی حکم به انجام فعلی میدهد وفعلی که ضرورتی نداشته باشد نامعقول است. عقل نسبت به هیچ یک از افعال "زندگی کردن" و "خاتمه دادن به زندگی" اقتضاء ذاتی ندارد و ضرورت آنها را در هیچ منبع بیرون از ذات خود نیزنمیابد ، لذا هر دو را نامعقول می داند. اقتضاء دیگرعقل ترجیح نامطلوب بر نامطلوبتر است. بنا به این اقتضاء و ادله ای که ذکر کرده ایم ادامه دادن به زندگی بر خاتمه دادن به آن ترجیح دارد و به تبع تصمیم به ادامه دادن به زندگی ، در مقایسه با خاتمه دادن به آن معقول است ، هر چند فی نفسه معقول نیست.اهم آراء ملاصدرا وحدت وجود؛اصالت وجود ؛تشکیک در وجود و ربط معلول به علت است . در طریق صدرا‌ عالم‌ وجود یک طیف واحد ذو مراتب است که از این‌ عالم‌ مادی جسمانی به‌ عالم‌ مثال‌ و از آن‌ به‌ عالم‌ عقول‌ یا مفارقات‌ گسترده است. آنچه برای صدرا زندگی را معقول و معنا دار می سازد تعالی وجودی است؛ در این نگرش انسان باید سعی کند به برترین حد وجود نائل شود .صدرا به دو روش کسب معرفت قائل است : معرفت عقلانی و معرفت کشفی .روش شناخت شهودی نقش اساسی در معناداری زندگی برای صدرا بازی میکند :از آن جا که دایره وجود را فرا تر از محدوده شناخت عقل محض میداند ،لذا معتقد است برای عروج به مراتبی که عقل ناتوان از پیمودن است باید به صلاح شهود متوصل شد. شناخت خداوند و صفات الهی و افعال و کتابها و پیامبران او و شناخت روز قیامت و نفس انسانی و چگونگی استکمال و ترقی آن از جایگاه حیوانات را از علومی می داند که جهت حصول سعادت و معنای زندگی لازم اند. در نظر صدرا حقیقت انسان جسم نیست بلکه از نشأ ملکوت و نوری الهی است و این امر به انسان ارزش داده و در معناداری زندگی برای او موثر است. خدا شناسی صدرا از چهار لحاظ به معناداری زندگی برای او مربوط است : 1-حکیم مطلق بودن خدا 2-عشق متقابل بین خدا و انسان 3-ایمان به خدا 4- هدف غایی زندگی.صدرا اصلاح اخلاق را هدف غایی نمیداند بلکه آن را خادم حصول معرفت میداند.اصلاح اخلاق در نظام صدرایی جایگاه کلیدی دارد ،چون وجود مساوق علم و اخلاق است و هدف انسان صعود در مراتب وجود است ،پس بی اخلاقی مانع حصول هدف و معنای زندگی خواهد شد. واژگان کلیدی:معقول ،معنادار ،زندگی، ملاصدرا ، عقل ،معقول

مفهوم «معنويت» در مقابل ماديت و جهان مادي، اصل اصيل همة اديان آسماني و حتي غير آسماني است. وجود و هستي حقيقي در اديان، امري فرامادي و معنوي است. مفهوم معنويت، يعني باور قلبي به وجود حقايق متعالي و مافوق طبيعي كه بنظر ملاصدرا، كانون و اصل آن وجود واحد حق تعالي است. چنين اعتقادي، به رفتار و زواياي گوناگون زندگي رنگ و جهتي خاص ميبخشد، بنحوي كه فرد از «بودن» خود، ديگران و جهان نه تنها احساس بيهودگي و پوچي نميكند بلكه از حس خوشايند رضايتمندي نيز برخوردار ميشود. اين معنا در روانشناسي لزوماً معطوف به آموزة قدسي يك دين خاص نيست؛ اگرچه با آن مخالفتي هم ندارد. صدرالمتألهين شيرازي بر پاية اصول حكمت متعالية خود در علم النفس و ارتباط متقابل بدن و نفس، بر آن است كه رفتار و اعمال ظاهري و بدني و نيز علوم و آگاهيهاي آدمي تأثيري ژرف بر نفس و روح انسان دارند و نهايتاً در فرآيند حركت و صيرورت جوهري، سرنوشت او را رقم ميزنند. طبق اين اصول، سلامت و نيز بيماري معنوي و باطني در گرو آگاهي و رفتار شخص خواهد بود. دانش روانشناسي، بويژه در شاخة انسانگرايانة آن، نيز بر نقش مهم معنويت در سامانمندي زندگي و سلامت رفتار و شخصيت فرد تأكيد نموده‌است. طبق نظرية برخي از روانشناسان وجودي (اگزيستانسياليست) همچون فرانكل و يونگ، سلامت معنوي يكي از مؤلفه‌هاي مهم «شخصيت سالم» است.