جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن سینا ملاک نیازمندی معلول به علت را امکان ماهوی آن می‌داند،ولی‌ ملا صدرا را با نقد امکان ماهوی،امکان فقری را بر جای آن نشانده،عین ربط بودن‌ موجودات به باری تعالی را نتیجه می‌گیرد.اما آیا سهروردی نیز همانند ابن سینا، ملاک نیازمندی معلول به علت را امکان ماهوی ماهیات می‌انگارد یا قبل از ملا صدرا و همانند او،فقر فی‌نفسه انوار را ملاک نیازشان به علت می‌داند.در این‌ مقاله،ثابت شده است که سهروردی درمواضع بسیاری از آثار خود،ملاک‌ نیازمندی انوار به علتشان را فقر فی‌نفسه آن‌ها می‌داند.در نظر او،ذات انوار چیزی به جز نور بودن آن‌ها نیست که همانند اشعات و اشراقاتی از نورالانوار ظهور یافته‌اند.این عقیده‌ی او،دو نتیجه‌ی زیر را به دنبال دارد:1.عین ربط بودن‌ موجودات به یاری تعالی،2.توحید افعالی،زیرا وقتی که موجودات در ذاتشان‌ مستقل از علت هستی‌بخششان نباشند،در فعل خود نیز از او مستقل نخواهند بود،بنابراین فاعل حقیقی عالم خود نورالانوار است.

چکیدهبحث ازادراکات فطری به عنوان اساس معرفت بشرهمواره مورد توجه فلاسفه ی شرق وغرب بوده است. لذا دراثر حاضرسعیبرآن است که دریک فصل، نگاهی اجمالی به تاریخچه ی بحث در میان فلاسفه ی شرق وغرب داشته سپس این بحث رابه طور مفصّل ازدیدگاه ملاصدرا و استاد جوادی آ ملی مورد بررسی قرارداده تا اینکه تفاوت دیدگاه ها دراین رابطه مشخص شود. دراین بررسی سه معنا از ادراکات فطری مورد نظراست: ادراکات فطری به معنای علوم بدیهی که اوّلیات تصوری وتصدیقی و فطریات اصطلاحی را دربردارد. ادراکات فطری حضوری که به نحو تکوین با انسان خلق می شوند که این دودسته مورد قبول غالب فلاسفه ی اسلامی است. و فطری به معنای علوم ذاتی عقل، که در میان فلاسفه ی غرب مطرح است.عموم فلاسفه ی مسلمان براین باورند که خداوند تعالی اساس ساختمان بشر را برفطرتی خاص آفریده است که اقتضای ذات اوست. وبه لحاظ این خلقت ویژه دارای اموری فطری است که به دو قسم بینش ها وگرایش های فطری تقسیم می شود از طرفی همه ی گرایش های فطری اش مبتنی بربینش های فطری است. بدین ترتیب انسان موجودی فطرتاً متفکراست که براساس علم واندیشه کار می کند.ازطرفی مطلق علم به حصولی و حضوری و علم حصولی به تصور و تصدیق و هرکدام ازاین دو به بدیهی ونظری،و بدیهی به اوّلی و ثانوی قابل انقسام است. درادراکات حصولی بدیهیات اوّلیه و فطریات اصطلاحی از بدیهیات ثانویه مصداق ادراکات فطری به دو معنای متفاوت هستند و همه ی ادراکات اعم ازنظری و بدیهی مبتنی بر بدیهیات اوّلیه اند؛ ادراکات فطری حضوری علومی هستند که ازبدو خلقت به نحو فطری همراه انسان اند و در مرتبه ی مطلق علم، مصداق دیگر ادراکات فطری و بدون واسطه برای نفس حاضرند.تااینجای بحث، نقطه مشترک تمام فلاسفه ی اسلامی ازجمله ملاصدرا واستاد جوادی آملی است. چند تفاوت قابل ملاحظه میان ملاصدرا واستاد جوادی آملی وجود دارد به این صورت که: ایشان برخلاف نظر ملاصدرا و دیگرفلاسفه ی اسلامی علم حضوری را نیز به بدیهی و نظری تقسیم میکند؛و معتقداست آنچه منحصردرعلم حصولی است تقسیم آن به تصوروتصدیق است که درعلم حضوری راه ندارد.از طرفی دیگر وی مطابقت وعدم مطابقت را ازلوازم هر دو قسم علم و همچنین کشف عرفا می داند. همچنین استاد جوادی معتقد است ادراکات حضوری ذاتی انسانند وانسان ازاین جهت مستوی الخلقه است؛ لذاسخن افلاطون که همه علوم را تذکّر و یادآوریِ دانسته های پیشین می‏داند، باتوجه به علوم حضوری صحیح است.از طرفی هردو بزگوار بواسطه ی مبنا بودن ادراکات فطریبه نقد مکاتب معرفت شناسی ازجمله عقل گرایان، حس گرایان، شکاکان و سوفسطائیان پرداخته اند.کارکردهای دیگرادراکات فطری که دراین اثر به آن اشاره شده است عبارتند از: اثبات توحید، بازگشت علم حصولی به حضوری، ابتنای گرایش های عملی بینش های فطری، نقش ادراکات فطری درساختمان معرفت بشر.

برای اثبات وجود حق تعالی براهین تجربی و عقلی مختلفی از دیرباز تاکنون ارائه شده و یکی از مهم­ترین دلایل عقلی در این زمینه «برهان صدّیقین» است. از برهان صدّیقین تقریرهای مختلفی موجود است که چهار تقریر از این تقریرها از ابداعات حاج ملاهادی سبزواری است. ایشان در آثارش این تقریرها را به صورت پراکنده بیان کرده که به طور خلاصه بدین­گونه هستند: 1. حقیقت مرسلۀ وجود که اصیل است به هیچ وجه عدم را قبول نمی­کند. لذا واجب الوجود بالذات است، چون هیچ نقیضی، نقیض خود را قبول نمی­کند. 2. حقیقت اصیل وجود، ممکن نیست زیرا درصورت امکانِ حقیقت وجود، خلف لازم می­آید به دلیل آن­که غیر از این حقیقت، حقیقت دیگری نیست تا به آن متعلق باشد. 3. حقیقت (مرتبه­ ای از مراتب وجود) یا واجب است یا ممکنِ به امکان فقری است که جهت دوری از دور و تسلسل حتماً باید مستلزم واجب باشد. 4. حقیقت اصیل وجود یا واجب است یا ممکن به امکان فقری است که آن نیز متعلق به واجب بوده و مستلزم اوست. این نوشتار به بیان این چهار دلیل پرداخته و دلیل ابداعی بودن آنها را بیان می­کند و اشکالات وارده به بعضی از آن­ها را مورد بررسی قرار می­دهد.

در این مقاله ابتدا نظریه "مثل" مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. به این منظور مهم‌ترین ادله اثبات این نظریه در فلسفه شیخ اشراق و ملاصدرا و همچنین مهم‌ترین اشکال‌های ابن سینا و امام فخر رازی به آن، مورد تحلیل، نقد و بررسی قرار گرفته و با استدلال معلوم شده است که نه ادله آن دو فیلسوف برای اثبات این نظریه صحیح است و نه اشکال‌های این دو دانشمند برای انکار آن، بنابراین به علت عدم دلیل اثبات و نه به خاطر وجود دلیل بر بطلان، نمی‌توان این نظریه را تأیید کرد. در بخش دوم برداشت‌های ملاصدرا از آیات قرآن، تحت تأثیر نظریه "مثل" مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. به این منظور کلیه مواردی که ملاصدرا تحت تأثیر این نظریه معنایی خلاف معنای ظاهر آیات قرآن ارایه داده است، از کتب تفسیری و فلسفی او جمع آوری شده است. سپس با توجه به روایات، آیات، قرائن عقلی و لفظی صحت و سقم برداشت‌های ملاصدرا از آن آیات، معین شده است. در اثر این تحقیق معلوم شده است که هیچ یک از چهار تفسیری که ملاصدرا تحت تأثیر این نظریه مطرح کرده است، صحیح نیست.

از جمله مسایلی که از دیر زمان، توجه پژوهشگران و صاحب نظران در مسایل اعتقادی را به خود جلب کرده است، مساله «خیر و شر» می باشد. درباره جهان به طور کلی و نیز درباره انسان و جامعه بشریت به طور خاص، از نظر این که آیا هستی جهان خیر و حق است و یا شر و باطل و یا آن که مرکب از هر دو است، و اگر به هر دو قایل شدیم، اصالت از آن کدام است، نظرهای گوناگونی بیان شده است که سبب تردید یا اشکال بعضی در عدالت یا حکمت آفریدگار شده و حتی با اعتقاد به ترکیب دو گانه عالم از «خیر و شر» اصل وجود آفریدگار مورد تردید قرار گرفته است. در حال حاضر سخن از ناسازگاری مقومات دینی است و در راس سیستم های دینی، سخن از خدایی است که جامع جمیع صفات کمالیه است، خدایی که ذات و صفاتش را حدی نیست و قادر مطلق و خیرخواه مطلق است. اضافه شدن قضیه «شر وجود دارد» به این سیستم ها آنها را با مشکلی جدی روبرو کند. در این مقاله پس از ارایه پاسخ هایی که حکمای اسلامی بدین پرسش ها داده اند، رهیافت برخی از متفکران معاصر را مطرح می کنیم و با تبیین و تطبیق تعدادی از آرا و عقاید مشهور در این زمینه، به تجزیه و تحلیل دقیق فلسفی مساله خیر و شر می پردازیم.

حق و تکلیف از مباحثی است که فقیهان و اندیشمندان مسلمان، بیشتر آن را در حوزه فقه و آثار فقهی مورد بحث قرار می ‏دادند، امّا در چند دهه اخیر برخی محققان به آن صبغه کلامی داده و در این عرصه نیز آن را مورد مداقه قرار داده ‏اند. این موضوع به سبب عدم طرح یا کم رنگ بودنش در آثار کلامی متکلمان سلف، در زمان معاصر مورد چالش جدی قرار گرفته است؛ به اندازه‏ای که شماری ادعا کرده ‏اند دین رویکردی تکلیف‏ محور داشته، در حالی که انسان معاصر حق‏مدار است نه تکلیف‏ گرا، و یا مفهوم حق در گذشته و امروز تفاوت کرده است؛ زیرا حق در گذشته مفهوم اخلاقی داشته، ولی امروز مراد از حق، مفاد حقوق بشر امروزی است. و نیز گفته شد که ادیان الاهی سعی کرده‏ اند جهت بنده ‏پروری انسانها را پرورش داده، روحیه تعبد و تسلیم ‏پذیری او را احیا نمایند، نه آزادی‏خواهی و کمال‏جویی او را. انسان سنتی و انسان مدرن نمی توانند تعریف واحدی در حق داشته باشند. دین شاید نیازهای انسان سنتی را برآورده می‏ ساخت. امّا پاسخگوی همه حقوق انسان مدرن نخواهد بود.این مقاله، پاسخ به شبهاتی است که در آثار و مقالات برخی محققان و نویسندگان در این زمینه مطرح شده است.

روش علامه طباطبائى در تفسیر المیزان استفاده از آیات قرآن کریم در تفسیر دیگر آیات است. از اشاره هایى که در مقدمه و متن این تفسیر آمده است مى توان دریافت آیات غرر، آیات کلیدى قرآن کریم هستند که مى توانند راه گشاى تفسیر بسیارى از آیات قرآن و حتى کلیدى براى فهم بسیارى از روایات باشند و علامه طباطبائى از این آیات به طرز چشم گیرى براى تفسیر آیات دیگر بهره برده است. این مقاله با روش اسنادى در گردآورى، و تحلیل و توصیف در تجزیه و تحلیل، به بررسى آیات 82 و 83 سوره «یس» (به عنوان نمونه اى از آیات غرر)، نشان مى دهد علامه از مفاهیم این دو آیه در تفسیر آیات مرتبط دیگر، که داراى معارف مربوط به افعال خداوند و به طور خاص درباره موضوع «امر» مى باشند، بهره فراوانى برده است. در واقع، این دو آیه را اصل قرار داده و آیات مرتبط دیگر را با محوریت این آیات تفسیر کرده است.