مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

تحول علوم انسانی غربی به علوم انسانیِ اسلامی برمبنای حکمت متعالیه بر این پرسش استوار است: «آیا امکان تولید علوم انسانی وجود دارد؟» و «اگر چنین امری ممکن است، ماهیت این تحول چیست؟» در این پژوهش بیان شده است، تحول در سه سطح بنا شده است: تحول وجودی، تحول برون‌علمی یا فلسفی و تحول درون‌علمی و پسینی. تحول عمیق علوم انسانی، تحول برون‌علمی ـ برون از علوم انسانی ـ است. و آن هم تحول وجودی است که تحول عالَمِ تأمل‌کنندگان در علوم انسانی است و هم تحول مبانی معرفتی و فلسفی علوم انسانی است. این پژوهش با گذر از چیستی و هویت علوم انسانی و ویژگی‌های معرفت‌شناختی آن، که سوبژکتیوته خاصۀ اصلی آن است؛ هویت علوم انسانیِ اسلامی را به بحث می‌نشیند. تعریف مختار از علوم انسانیِ اسلامی «کُنش معنی‌دار انسانی» است. آن‌گاه نظر دو تن از مخالفان علوم انسانیِ اسلامی و مدافعان علوم انسانی تجربی یعنی سروش و ملکیان را طرح و نقد می‌کند و سپس نظر دو تن از اساتید حکمت متعالیه معاصر یعنی مصباح یزدی و جوادی آملی را طرح و بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که جا برای پژوهش‌های بیشتر باز است. و در نهایت مبانی هستی‌شناسانه، معرفت‌شناسانه، انسان‌شناسانه و روش‌شناسانۀ حکمت متعالیه برای تحول علوم انسانی را تبیین می‌کند و بخشی‌ از دلالت‌ها و تأثیرات هریک از این مبانی را در علوم انسانی اسلامی نشان می‌دهد.خلاصۀ پژوهش حاضر آن است که حکمت متعالیه دو خدمت در تحول علوم انسانی غربی به علوم انسانی اسلامی می‌کند: اول؛ مبانی و بنیادهای علوم انسانی را تغییر می‌دهد و بنیان علوم انسانی را الهی می‌کند. به تعبیر دیگر بستر علوم انسانیِ اسلامی در حکمت اسلامی شکل می‌گیرد. دوم؛ اصول تاسیسی در جزئیات و فروع علوم انسانی به دست می‌دهد که در علوم انسانی غربی موجود نیست. بنابراین منظور از تحول علوم انسانی نه تأسیس است و نه تهذیب و نه گسست بنیادین. بلکه تحول وجودی و فلسفی و معرفتی در مبنای علوم انسانی و گذر از علوم انسانی سوبژکتیو به علوم انسانیِ اسلامی است.

باتوجه‌به اهمیت هستی‌شناسی و بنیادی بودن برخی مسائل، به سه مسئله هستی‌شناسی پرداخته شد که با تعمق در این مسائل، می‌توان نگاه هستی‌شناسی یک فیلسوف را تا حدی به دست آورد و این سه مسئله در سه فصل مجزا با تکیه بر نگاه ملاصدرا و استاد فیاضی، مورد بررسی قرار گرفته است:ابتدا در فصل اول پس از بیان کلیات متعارف هر تحقیقی به چند مفهوم که به روشنی موضوع پایان¬نامه می افزود پرداخته شد از جمله مفهوم هستی¬شناسی و معرفت شناسی و روش شناسی مکاتب فلسفی که با توجه به آن رویکرد انتقادی آقای فیاضی مشخص گردد.فصل دوم مربوط به بحث بنیادین اصالت الوجود و اعتباری بودن ماهیت است که در این فصل به سه تقریر و نگاه در قول به اصالت وجود و اعتباری بودن ماهیت، پرداخته شده است و دو تقریر را اکثر شارحین ملاصدرا به ایشان نسبت داده‌اند. تقریر سوم، از آقای فیاضی است و ایشان ادعا دارند که این تقریر همان چیزی است که ملاصدرا در صدد آن است. در دو تقریر نخست از اصالت وجود، ماهیت را ذهنی و غیر خارجی دانسته و تقریر سوم ماهیت را دو گونه لحاظ کرده؛ ماهیت بدون لحاظ وجود که اعتباری و ذهنی است و ماهیت به لحاظ وجود که تحقق تبعی دارد.فصل سوم بحث مناط نیازمندی به علت است که با مروری به تمام نظرات قدما، با بیان دیدگاه خاص آقای فیاضی، تفاوت دیدگاه ها و خواستگاه هر دیدگاه مشخص شده است و بیشتر دیدگاه های امکان ماهوی و امکان وجودی و امکان معنایی بررسی و مقایسه شده اند که دیدگاه سوم نظر جدیدی در بحث می باشد.در فصل چهارم نیز بحث حرکت در مجردات مورد بررسی قرار گرفته که در آن نیز باتوجه‌به تعاریف از حرکت و مادی و مجرد، هر مکتبی به یک نتیجه منجر شده است که در آخر، به دیدگاه آقای فیاضی، باتوجه‌به تعریف از حرکت و هیولا و تعریف از مجردات، نتیجه‌ای غیر از دیدگاه ملاصدرا به دست می آید که حرکت در مجردات ممکن است و قوه مستلزم هیولا نیست و از اساس، هیولا تحقق ندارد.در آخر هر فصل نیز به جمع بندی و مقایسه دیدگاه ها پرداخته شده است که آیا اساساً فرقی بین نگاه ملاصدرا و آقای فیاضی وجود دارد یا صرف تفاوت تقریر است که در برخی موارد واقعاً تفاوت محسوس است.

هدف تحقیق: بررسی پیوستگی میان علوم عقلی و طبیعی براساس اصول حکمت متعالیه است. پرسشهای تحقیق: امکان امتناع و یا وجوب پیوستگی میان علوم عقلی و علوم تجربی است. روش تحقیق: کتابخانه‌ای. یافته های تحقیق: علوم تجربی در حکم الگو برای تبیین طبیعت هستند و لذا لزوما با علوم عقلی پیوستگی ندارند. علوم طبیعی بر پایه علوم حکمی شکل می گیرند و رشد و نمو می کنند لذا با علوم حکمی پیوستگی دارند. علوم عقلی نسبت به علوم تجربی در بیان حقایق عالم دارای اصالت و اعتبار است

هدف تحقیق: بررسی میزان و نحوه حضور نقل در حکمت متعالیه. روش تحقیق: کتابخانه‌ ای. یافته‌ های تحقیق: نتیجه تحقیق معطوف به فهم نحوه و چگونگی حضور نقل در ساحت حکمت متعالیه است می توان به ترتیب میزان حضور نقل را در استشهاد، تاویل، تفسیر و تشبیهات کلامی خلاصه نمود. نتیجه‌ گیری و پیشنهادات: اکثر استشهادات صحیح ملاصدرا دردل مشغولی او به امور غیرفلسفی شکل گرفته است. نحوه بهره‌گیری صدرا از نقل در مسایل حکمی بیشتر به شیوه تاویل بوده است

مطالعه تحلیلی قواعد فلسفی در پرتو مطالعه تاریخی آنها، هم زمینۀ فهم بهتر آنها را فراهم می‌آورد و هم میزان تأثّر آنها از مکاتب و آرای فلسفی را به خوبی آشکار می‌سازد. از جمله قواعد مهم و پرکاربرد در حکمت اسلامی قاعدۀ «العلم بالعلّة یستلزم العلمَ بالمعلول» است. پیوند این قاعده با دو مسأله اصالت وجود و حقیقت علم و تحولات این دو در حکمت اسلامی، ضرورت بازخوانی این قاعده را آشکار می‌سازد. نوشتار پیش رو، نخست پیشینۀ این قاعده را از نظر گذرانده و به تبیین این مهم می‌پردازد که علم به علت در چه صورتی مستلزم علم به معلول است. آنگاه با توجه به سیر تاریخی آن به تبیین ادله اقامه شده بر آن پرداخته؛ و در پایان، به مهم‌ترین کاربردهای این قاعده اشاره می‌کند. علم حضوری به معلول در پرتو علم حضوری به علت، اقامه براهینی نو بر این قاعده بر اساس مبانی حکمت متعالیه و بیان تفاوت آن با قاعدۀ «ذوات الأسباب لاتعرف إلا بأسبابها» از جمله مهم‌ترین دستاوردهای این مقاله است.

معقولات به عنوان ابزار تفکر در فلسفه، نقش محوری درمباحث این علم برعهده دارند. در این میان، به ویژه معقولات ثانی فلسفی در جهت تحقیقات و تحلیلی‌های فلسفی از اهمیت مضاعفی برخوردارند. این امر به خصوص در حکمت متعالیه که حقایق را از منظر واقعیت عینی و نه از دریچۀ ذهن مورد تحلیل قرار می‌دهد بسیار مورد توجه است. در این جهت، ملاصدرا به جهت اهمیت این بحث، نگاه ویژه‌ای به معقول ثانی فلسفی دارد و تبیینی متفاوت از نظر مشهور عصر خود در معقول ثانی فلسفی ارائه داده است. به جهت فاصله گرفتن ملاصدرا از نظر مشهور و رهزن بودن برخی عبارات ایشان در استفاده از اصطلاح معقول ثانی، فلسفه‌ورزان متأخر، در فهم و ارائه این بحث دچار تشتت شده‌اند و برخی حتی نظرهای متناقضی مطرح کرده‌اند. از این رو در این مقاله در ضمن بررسی برخی از این نظرها، به بررسی چیستی و مختصات معقول ثانی فلسفی در دیدگاه ملاصدرا پرداخته‌ایم. از نتایج این بحث، یافتن فهم صحیح از حکمت متعالیه و به خصوص از مسائلی است که مبتنی بر مبنای ملاصدرا در بحث معقول ثانی فلسفی در حکمت متعالیه ارائه شده است.

إن المتتبع للفلسفة في القرن الرابع هجري وبالتحديد العصر العباسي الثاني يجد نفسه أمام عالم من العلماء الأجلاء وهو أبو حيان التوحيدي خاصة في كونه قدم رسائلا مهمة في القضايا الأساسية التي أسست نظرية الجمال ولعله يعد من الأوائل والسباقين في إعطاء رؤية للجمال والفن ومشكلة الإبداع والتذوق في ثوب عقائدي ( سوف نأتي على ذكر الخيوط المتينة والتقاطعات التي تعير عن التقارب بين الفكر الديني والفكر الجمالي عند هذا العالم ).

إذا كان الواقع السياسي التفاعلي السريع هو الذي فرض هذا التغيير في استراتيجيات التفكير الحركي، فان الفكر الإسلامي طلب الانتقال من مجرد الطرح الفكري إلى الطرح المؤسساتي الإداري، لتنظيم شؤون الناس في وما بعدها أي أننا بحاجة إلى هيكلة العمل الفكري، ومن هنا فلا يجوز أن يبقى السباق تناظريا بين الحركات في طرح ايديولوجياتها الفكري، مما جعل الفكر الإسلامي الحقيقة الساطعة تجعل التفكير المنطقي في استراتيجيات الفعل السياسي الإسلامي ضرورة من ضرورات الإصلاح والتجديد، ثم إن انتقال الحركة الإسلامية العالمية من مربع المعارضة إلى واجهة القيادة حضاريا وميدانيا يجعل هذه الضرورة أكثر إلحاحا، ويقتضي أن تقف الأمة على عتبات واضحة في مفهوم هذا الإصلاح المرتقب، ومن هنا أجد أن من الخير أن نضع هذه النقاط التي تمثل رؤية في استراتيجيات التفكير السياسي المقبل الملائم للعالم .

در سال ۵۷۹ه‍/۱۱۸۴م. در شهر گرگانج (خوارزم) نوشته شده است. فخررازی این کتاب را پس از المباحث المشرقیة و نهایة العقول نوشته است. تقریباً به اندازه‌ی نصف المباحث المشرقیة حجم دارد ولی گستردگی موضوعی بیش‌تری دارد و از علم منطق نیز به طور مبسوطی بحث کرده است. فخررازی برخلاف ابن‌سینا، از آثار ارسطو یه عنوان الگوی تبویب فلسفه استفاده نکرده است و ساختار بحثی خودش را طرح نموده است. در آخر هر بحثی معمولاً یک نتیجه‌ی انتقادی می‌گیرد (کاری که در المباحث المشرقیة نکرده است) چنان‌که اسمش نشان می‌دهد، این کتاب خلاصه‌ی آراء و مباحث رازی در منطق و فلسفه است. نجم الدین کاتبی شرحی بر این کتاب نوشته است به نام المنصص. نجم الدین یحیی اللبودی نیز کتاب را تلخیص نموده است. پدر وی شمس الدین اللبودی نیز آن را شرح نموده است. اثیرالدین ابهری حواشی‌ای بر کتاب دارد.