مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

اثبات عالم خارج یا به‌عبارتی عالمی مستقل از مدرِک، از مسائل اساسی، پرماجرا و جریان‌ساز در عالم تفکر بوده است و تأثیرات مهمی نیز در زندگی اجتماعی بشر داشته است. جریان­هایی همچون سوفیسم، اید‌ئالیسم و گونه­های مختلف شکاکیت و جریان­های کوچک برآمده از آنها، برخاسته از نوع واکنش اندیشمندان با این مسئله بوده است. این تعامل - در موارد بسیاری - وابسته به موضع معرفت‌شناختی آنها دارد؛ بدین معنا که با انکار یا پذیرش برخی از راه­های معرفت، عالم خارج نیز قلمرو متفاوتی خواهد داشت. اینکه واقعیتی مستقل از ذهن انجام پذیرد و در صورت تحقق، مادی یا غیرمادی و یا ذهنی یا فراتر از ذهن باشد، در تعیین قلمرو عالم خارج نقشی اساسی دارد. انکار یا فروکاستن واقعیت به امور ذهنی و همین‌گونه عادت روان­شناختی که موجب شکاکیت می­شود، پاسخی منطقی و استوار نیاز دارد. ازاین‌رو در این نوشتار، نگارنده بنا دارد، دیدگاه علامه طباطباییŠ را در این زمینه بررسی کند. چهار استدلال بر اثبات جهان خارج از ذهن که علامه در آثار گوناگون خود به آنها پرداخته است، بررسی شده است. نگارنده در ابتدا نیم‌نگاهی به دیدگاه فیلسوفان و اندیشمندان صاحب‌نام در این زمینه خواهد داشت و سپس دیدگاه علامه طباطباییŠ را بررسی می‌کند. بیان استدلال­های ایشان، بررسی استدلال­ها از حیث قلمرو و محدودۀ مورد اثبات، از لحاظ اینکه آیا استدلال­های ایشان تنها عالم جسمانی را اثبات می­کند یا فراتر از آن است، از مباحث مورد تأکید در این نگاشته خواهد بود.

اومانیسم به عنوان نگرش حاکم بر دوره مدرنیته، موجودیت خود را تا حدود بسیاری مرهون مبانی و روش معرفت‌شناختی دکارت است. ویژگی اصلی معرفت‌شناسی دکارت اصالت‏دادن به عقلانیت ابزاری است. به عقیدۀ او می‌توان با عقل و بدون هرگونه توسّلی به حواس، به شناختی از واقعیت دست یافت. او با این مبنا خود را به نحوى مطلق به صورت موجودى مى‌شناسد که وجودش یقینى‌تر از همه چیز است. او اگرچه یک اومانیست به معنای امروزی نیست، اما محصول معرفت‌شناسی‌اش تصویری از انسان ارائه می‌کند که او را محور جهان هستی و ماسوای او را ذیل هستی او قرار می‌دهد. علامه محمدتقی جعفری از جمله فیلسوفان معاصر است که با عرضۀ مبانی معرفت‌شناختی متفاوتی به نقد اومانیسم پرداخته است. او ضرورت شناخت را در راستای نظام حیات معقول می‌بیند و معتقد است حواس طبیعی، عقل نظری، شهود عرفانی و وحی از ابزار معرفت است. این مقاله به قصد تحلیل انتقادی اومانیسم دکارتی ابتدا ارکان معرفت‌شناسی دکارت را تبیین و در ذیل هر یک دیدگاه علامه جعفری و وجوه تشابه و تضاد اندیشه آن دو را مطرح نموده است.

شکاکیت فلسفی درباره جهان خارج دیدگاهی معرفت­شناختی است که ادعا می­کند انسان علی‏الاصول نمی­تواند نسبت به گزاره­هایی که در مورد جهان خارج هستند معرفت داشته باشد. دسته­ای از استدلال‏هایی که به منظور اثبات موضع شکاکانه نسبت به جهان خارج ارائه شده است، بر اساس فرضیه­هایی شکل­گرفته که به فرضیه­های شکاکانه معروف‎اند. این فرضیه­ها تبیینی ممکن از اوضاع جهان هستند که با درک متداول ما از آن متفاوت است. شکاک با استفاده از این امر که کسی نسبت به وقوع یا عدم وقوعِ شرایطی که در این فرضیه­ها مطرح شده­اند، معرفت ندارد، بر اساس استدلالی نتیجه می­گیرد که کسی نمی­تواند نسبت به هیچ گزاره­ای در مورد جهان خارج معرفت داشته باشد. این­گونه به نظر می­رسد که این نوع شکاکیت تنها در جایی مطرح می­شود که شخص به ­لحاظ متافیزیکی رویکردی رئالیستی در مورد جهان داشته باشد و موضع کسی که در مورد جهان خارج به رویکردی آنتی­رئالیستی قائل است، نسبت به آن مصون است. بر خلاف این مطلب، در مقاله حاضر استدلال شده است که شکاکیت استدلالی نسبت به جهان خارج هر دو موضع متافیزیکی رئالیسم و آنتی­رئالیسم نسبت به جهان خارج را به­ یکسان تهدید می­کند و نمی­توان برای دوری از شکاکیت نسبت به جهان خارج که تهدیدی معرفت­شناختی محسوب می­شود، موضع متافیزیکی آنتی­رئالیسم را برگزید.

قلب به عنوان یکی از محوری‏ترین کلمات در قرآن کریم برای معرفت و رسیدن به ایمان معرفی شده است. علامه طباطبایی قلب در قرآن را در جهت جسمی آن و به معنای قلب صنوبری که در درون سینه می‎تپد، در نظر نگرفته است، بلکه به اعتقاد وی قلب در قرآن همان نفس یا روح انسان است. علامه طباطبایی معتقد است، قرآن قلب را در معناهایی مانند عقل، نفس و روح بیان کرده است و عباراتی مانند فؤاد، صدر و نفس در قرآن به معنای قلب استفاده شده‏اند. تفاوت در تعابیر قرآنی به اعتقاد علامه هرگز به معنای تفاوت هستی‏شناختی نیست. با این بیان قلب دارای جایگاه‏ها و کارکردهای متفاوتی می‏باشد. پژوهش حاضر در صدد بیان نظریات تفسیری علامه طباطبایی درباره کارکردهای معرفتی قلب است. برای این منظور ابتدا معنای قلب ازنگاه لغویون مورد واکاوی قرار گرفته است؛ سپس کارکردهای معرفتی که عبارت‏اند از عقل، سمع، علم، وحی، ذکر، فقه، از تفسیر المیزان استخراج شده و ارتباط قلب با هر کدام جداگانه مورد تحلیل قرار گرفته است. هر کدام از این کارکردها ضمن فرایندی به افزایش ادراک قلب منجر می‏شوند که فرایندها در این نوشتار بیان شده است.

سرعت بالای تغییرات و افزایش عدم ­اطمینان و پیچیدگی در شرایط محیطی هزاره جدید، موجب پرهیز از برنامه ­ریزی و تصمیم ­گیری با پیش ­فرض خطی بودن تغییر در پارامترهای مختلف و روی آوردن هرچه بیشتر به آینده­ پژوهی در سطوح و حوزه ­های گوناگون شده است. اما مطالعات مربوط به آینده، همواره با چالش­های معرفت­ شناسی مواجه بوده­ اند.­ در این پژوهش، ابتدا به نقد نظریه وندل بِل در معرفت­ شناسی آینده پژوهی، به­ عنوان یکی از شهیرترین نظریه ­پردازان در این عرصه، پرداخته شده و سپس عقلانیت آینده ­نگاری راهبردی به­ عنوان رویکردی عملگرا در آینده­ پژوهی، مورد واکاوی قرار گرفته است؛ بدین­ معنا که گزاره ­هایی که با رویکرد آینده ­نگاری راهبردی از مطالعات مربوط به آینده مستخرج می­ شوند، چقدر عقلانی هستند. یافته­ های پژوهش، ضمن احصاء مهم­ترین ایرادات وارد بر نظریه بِل، نشان می­دهند که «حلّ مسئله نمودن»، «دقت در پیش­بینی»، «توازن بین موضوعات»، «سادگی»، «گستردگی» و «سازگاری» در کنار «ارزش­گرایی» معیارهایی هستند که آینده ­نگاری راهبردی را به­ عنوان رویکردی موجّه و معقول معرفی می ­نمایند که می­ تواند به موفقیت دراز مدت مطالعات مربوط به آینده کمک شایانی نماید. بر این اساس، پیشنهاداتی در راستای توسعه و بکارگیری آینده نگاری راهبردی به متصدیان امر در دانشگاه­ها و صنایع و متولیان دولتی ارائه شده است.

جهان های ناممکن اولین بار در پاسخ به مشکلات منطق معرفت ظاهر شدند و بعدها در معناشناسی منطق های ربط و منطق های فراسازگار جایگاهی ویژه یافتند اما برای گراهام پریست جهان های ناممکن نه تنها ابزاری منطقی بلکه ابزاری فلسفی نیز هستند. دیدگاه متافیزیکی پریست تحت عنوان هیچ گرایی مبتنی بر مدلی معناشناختی بر پای? حیث التفاتی است که در آن جهان های ناممکن جایگاهی برجسته دارند. در پاسخ های پریست به برخی مسائل دیرپای فلسفی نظیر مسائل ناشی از اینهمانی و مسائل هستی شناسی اشیاء ناموجود، اشیاء ممکن، اشیاء ناممکن، اشیاءانتزاعی و اشیاء خیالی و نیز پاسخ های او به برخی پارادوکس های معروف منطقی، جهان های ناممکن نقش مهمی ایفا می کنند. کاربردها و ویژگیهای جهان های ناممکن را در حین پرداختن به این موضوعات خواهیم دید. در طرح دیدگاه پریست و نیز در انتها به برخی انتقادات پاسخ داده شده است.

در این پایان نامه نقش اگاهی در سیستم های چند عاملی بر پایه منطق مرتبه اول مورد بررسی قرار می گیرد.این کار در گذشته بر پایه منطق گزاره ای انجام شده است.در این پایان نامه سیستم های حالات سراسری معرفی می گردند.سپس تناظر یک به یک بین این سیستم ها و ساختارهای کریپکی معرفی می گردند. در ادامه با ارائه یک دستگاه مناسب سلامت و تمامیت آن با این سیستم ها مورد بررسی قرار گرفته و در آخر مثالی ارائه می گردد.

محك النظر، از جمله آثار عربی ابوحامد محمد بن احمد غزالی طوسی معروف به امام محمد غزالی (متوفی 505ق) در موضوع علم منطق است. این کتاب با تحقیق و حواشی رفیق العجم منتشر شده است. ساختار کتاب مشتمل بر یک مقدمه مفصل از محقق، مقدمه مؤلف و متن اثر است که در ضمن فنون، اقسام و فصول ارائه شده است. گزارش محتوا محقق اثر مقدمه‌اش را در پنج عنوان مطرح کرده است. ابتدا محیط فرهنگی و فکری، اجتماعی و اقتصادی و سیاسی را در سه بخش بررسی کرده است. در ادامه، از زندگی نویسنده و شخصیت او سخن گفته و در آخرین بخش از مقدمه، کتاب و موضوعات آن را مورد مداقه قرار داده است وی در مقدمه، ترتیب زمانی آثار غزالی را متذکر شده و جایگاه محك النظر را پس از مقاصد الفلاسفة و معيار العلم، سومین اثر دانسته است لازم به توضیح است که «معيار العـلم» مهم‌ترین و مبسوط‌ترین اثر منطقی‌ غـزّالی‌ است کـه از شـاهکارهای کتب‌ منطقی‌ و کتابی‌ آمـوزشی و جـامع و ساده و روان‌ و پر از ابتکار و نوآوری است. غزّالی در این کتاب سعی داشته است که‌ علاوه‌ بر مثال‌های مـتداول مـنطقی، مسائل‌ فقهی‌ را به‌‌عنوان‌ مـثال‌ شـاهد آورد و ازایـن‌رو‌ کتاب‌ او در بین دیـگر کـتب منطقی امتیازی خاصّ دارد. این کـتاب بـه تصریح غزالی پس از کتاب تهافت و قبل از ميزان العمل تألیف یافته است و به موازات آن «محك النّظر» را مختصرتر‌ در منطق نوشته است. در ميزان العمل مکرر از معيار العلم نام مـی‌برد و در مـحك النّظر که پیش از‌ معيار‌ العلم به پایان رسیده مکرر‌ به‌ معيار العلم که در دست تألیف دارد، اشاره می‌کند و خصوصاً در آخر محك النّظر به خـواننده چـنین خطاب می‌کند: «من تفصیل این مـطالب را‌ در‌ مـعيار العلم آورده‌ام، اما نسخه‌ معيار‌ العلم را هنوز به کسی ننموده‌ام و به دست کسی نداده‌ام؛ زیراکه هنوز احتیاج به اصلاح و تهذیب دارد. برخی مطالب را باید بدان بیفزایم و برخی دیگر را از آن بـپیرایم. اما‌ مـوانع‌ مرا از آن باز داشته اسـت...» در حقیقت غزالی در کتاب معيار العلم، منطق را از مباحث فلسفی جدا و آن را تبدیل به یک علم معیار ممزوج با برخی ویژگی‌‌ها و اصطلاحات فقهی و کلامی نمود. پس از آن کار اختلاط را با کتاب «محك النظر» ادامه داد و به منطق جامه اسلامی کاملی پوشانید؛ به‌گونه‌ای که کار پیوند زدن کامل گردید محقق کتاب، سیر تحول و تغییر اصطلاحات منطقی در سه کتاب مقاصد الفلاسفة، معيار العلم و محك النظر را در ضمن جدولی ارائه کرده است

از آنجا که علم اقتصاد منحصر به شناخت پدیده‌های عینی و واقعی نیست، و الگوهای اقتصادی تحت تأثیر جهان‌بینی‌های خاصی قرار دارند، لذا مقاله حاضر به ریشه‌ یابی معرفت شناسانه علم اقتصاد درجهان کنونی می‌پردازد؛ و نسبت معرفت‌شناسی علم اقتصاد امروزی را به تفکر اومانیستی حاکم بر نظریه‌های فلاسفه بعد از دوره رنسانس، تحقیق و بررسی می‌کند. برای رسیدن به این منظور: در بخش اول، تعریفی مختصر از اومانیسم ارائه می‌شود. سپس، به سیر معرفت‌شناسی اومانیستی با معرفی نظرات متفکران بارز نگرش مزبور پرداخته می‌شود. در بخش دوم، نومینالیسم و اندیویدوآلیسم، به عنوان شاخصه‌های اومانیستی اقتصاد در جهان امروز، نظریه آدام اسمیت، به عنوان یکی از بنیانگذاران اقتصاد کلاسیک،‌و نیز انگلس، به عنوان یکی از بنیانگذاران اقتصاد سوسیالیستی، به نحوی اجمالی بررسی می‌گردد.