مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

شرح غرر الفرائد شرح منظومه: امروزه فرهنگ و تمدنی می‌تواند به بالندگی خویش ادامه دهد و داعیه جهانی شدن داشته باشد که در مواجهه با پرسش‌ها، پاسخ‌های قانع کننده عقلی فلسفی داشته باشد. تمدن اسلامی که از پشتوانه عظیم فرهنگی متعالی و رشد یابنده و مکتبی برخوردار است رهروان و پیروان خویش را به اندیشه ورزی و کسب دانش و تجربه از هر ملت و قومی، تشویق و ترغیب می‌نماید و آنان را به گفتگو فرا می‌خواند. در این راستا فلسفه اسلامی با بهره گیری از میراث غنی قرآن و تعالیم امامان شیعه و با یاری جستن از زبان مشترک عقل و منطق، فرهنگ غنی و گرانسنگ اسلام را به جهانیان معرفی کرده است. با توجه به ضرورت این امر، تصمیم به تأسیس «مؤسسه تاریخ حکمت و فلسفه در اسلام» گرفته شد تا زمینه تدوین تاریخ فلسفه در اسلام و معارف عقلی قرآن کریم فراهم شود. از این رو انتشار آثاری در شرح تراث دینی و متون فلسفی، عرفانی و کلامی با رویکرد تاریخی، تحلیلی و تطبیقی در دستور کار مؤسسه قرار گرفته است. نوشتار حاضر از جمله آنها است. کتاب شرح منظومه حکیم سبزواری از مهمترین کتاب‌ها در زمینه فلسفه است. این کتاب با طرح مباحث مختلف در تفکر فلسفی مسلمین با تأکید بر آراء ملاصدرا نظریات نویی را در چارچوب حکمت متعالیه ارائه کرده است و اکنون نیز علاوه بر تدریس در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها منبع مهمی برای پژوهش به حساب می‌آید. شرح حاضر علاوه بر تحلیل دیدگاه‌های حکیم سبزواری در مقایسه با نظریات فلاسفه بزرگ اسلامی بخصوص ملاصدرا، ما را برای نظریه پردازی در بررسی سیر تطور مباحث فلسفی کمک می‌کند.

در اوضاع و احوال کنونی، که بیم می‌رود ارتباط نسل حاضر با میراث حکمی گذشته قطع شود، تألیف کتابی که درک حکمت متعالیه را بدون خواندن اسفار ممکن سازد، ضروری است. برای تألیف چنین کتابی باید سه گام برداشت: اول تحریر و تلخیص اسفار، دوم تنظیم منطقی مطالب، این دو گام تا حدی در نهایه الحکمه برداشته شده است، سوم نگاشتن شرحی مبسوط بر مطالب که فراگیر را از خواندن اسفار بی نیاز کند. این شرح به همین منظور نگاشته شده است.

در اوضاع و احوال کنونی، که بیم می‌رود ارتباط نسل حاضر با میراث حکمی گذشته قطع شود، تألیف کتابی که درک حکمت متعالیه را بدون خواندن اسفار ممکن سازد، ضروری است. برای تألیف چنین کتابی باید سه گام برداشت: اول تحریر و تلخیص اسفار، دوم تنظیم منطقی مطالب، این دو گام تا حدی در نهایه الحکمه برداشته شده است، سوم نگاشتن شرحی مبسوط بر مطالب که فراگیر را از خواندن اسفار بی نیاز کند. این شرح به همین منظور نگاشته شده است.

حکمت صدرایی موضوع بسیاری از تحقیقات و تتبعات محققان بوده و مسائل پرشماری از مسائل فلسفه اسلامی، بر اساس این مکتب بررسی شده است. تحصیل نگاهی برون‌نگر به نظام‌های فلسفه اسلامی، به ویژه حکمت صدرایی، از ضرورت‌های حکمت اسلامی است. در این نگاه، که به «فلسفه مضاف» شهرت دارد، چیستی و چرایی یک مکتب فلسفی بررسی می‌شود. برخی از محورهای مورد بحث در ساختار فلسفه مضاف، در آثاری از پژوهشگران عرصه حکمت اسلامی تحقیق شده است؛ اما ارائه نظامی با ویژگی‌های فلسفه ناظر، گامی دیگر است که در این کتاب تهیه شده و یکی از اهداف آن، ارائه تعریفی جامع و هویت‌شناس از مکتب صدرالمتألهین و نیز، تهیه زمینه ذهنی و آشنایی لازم برای آن گروه از محصلان و محققان فلسفه است که پس از آشنایی با ماهیت و ارکان فلسفه مشاء و اشراق، در مسیر ارتقاء به مرتبه حکمت صدرایی هستند.

البلغة فی الحکمة تألیفِ عبدالقادربن حمزة‌بن یاقوت أهری، درگذشتۀ سال ۶۵۷ هجری قمری، کتابی است در حوزۀ حکمت اسلامی- ایرانی. و مشتمل بر امهات مسائل حکمی. که در آن هم از روش تعقلی و استدلالی استفاده شده است و هم در جای‌جایِ مباحث به آیات بیّنات قرآنی و احادیث نبوی و مرویات صحابه و تابعان استناد شده است و هم به مواجید و دریافت‌های عرفانیِ عرفا و اهل شهود ارجاع داده شده است. به تعبیری، می‌توان گفت که در این کتاب، سه ساحتِ عقل و شهود و نقل با یکدیگر تلاقی می‌کنند و مباحث کتاب براساسِ این تلاقی و تلقی شکل می‌گیرند. نویسندهْ کتابِ خود را به دو فن تقسیم کرده است: فنِ نخست به بحث دربارۀ ماهیت عالم و اقسام و اعراضِ آن می‌پردازد و فنِ دوم به بحث دربارۀ سببِ وجود عالم و صفات ذات و فعل او. هر فن نیز خود به دو قطبِ شمالی و جنوبی تقسیم می شود. قطبِ شمالیِ فنِ اول، خود دو باب دارد که بابِ نخست دربارۀ عنصریات است و بابِ دوم دربارۀ فلکیات. قطبِ جنوبیِ فنِ اول هم دربارۀ امور روحانی یا عالم غیب و ملکوت که آن نیز خود دو باب دارد: بابِ نخست دربارۀ نفوس سفلی و بابِ دوم دربارۀ نفوس عالیه است. فنِ دوم هم مشتمل بر دو قطب است که قطب اولِ آن دربارۀ مبدأ مطلق و مشتمل بر چهار اصل درباۀ ذات و صفات و افعال و اسماء الهی است و قطب دوم دربارۀ معاد. در این قطب، دربارۀ دو معادِ روحانی و جسمانی و مسائل مربوط به نفس و قدرت‌ها و قوای خارق‌العادۀ آن، و از وحی و نبوت و معجزه و کرامت و حقیقتِ بهشت و جهنم بحث می‌شود و از جهت اشتمال بر مسائلی دربابِ نفس‌شناسی و وحی‌شناسی و مباحث مرتبط با آنها اهمیت دارد. کتاب با ذیلی دربابِ انواع معقولات و روش‌های عامِ کسب مجهولات از معلومات و نیز بحثی دربارۀ ریاضت و مجاهدت پایان می‌یابد. نکتۀ مهم آن است که این کتاب از منابع و مراجع ملاصدرا در تبیین برخی مباحث فلسفی و تفسیری است و در موارد متعددی از آن مطالبی مستقیماً اخذ یا نقل به مضمون شده است ولی در هیچ‌یک از آثارِ وی نامی از این اثر و نویسندۀ آن نیامده است. بیشترین منقولاتِ ملاصدرا از این کتاب در مفاتیح‌الغیب است. پیشتر، این کتاب با عنوانِ الأقطاب القطبیة به‌وسیلۀ استاد مرحوم محمدتقی دانش‌پژوه تصحیح و منتشر شده است. تصحیحِ فعلی برمبنای چهار نسخۀ خطیِ موجود از کتاب در کتابخانه‌های مختلف انجام شده است و مصحح کوشیده است مآخذ و منابعِ مطالب منقول در آن را بازیابی کند و با افزودن یادداشت‌هایی توضیحی در رفع برخی ابهامات و مشکلاتِ آن بکوشد.

«خدمتی که مرحوم مطهری به نسل جوان و دیگران کرده است، کم کسی کرده است. آثاری که از او هست، بی‌استثنا همه‌اش خوب است …» امام خمینی (ره) و اینک با گذشت سالیانی چند از شهادت استاد مرتضی مطهری، روح حقیقت جوی رهپویان وادی معرفت، همچنان خود را تشنه جرعه‌نوشی از سرچشمه آثار او می‌یابد. «چلچراغ حکمت» تلاشی است در راستای بررسی موضوعی اندیشه‌های آن شهید فرزانه. امید است این مجموعه با تسهیل امر مطالعه موضوعی در آثار استاد، راه آشنایی با آرا و اندیشه‌های ایشان را هموارتر سازد.