مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

شهود در علوم مختلف روشی برای رسیدن به پاسخ بدون حل گام‌به‌گام مسأله است. این نوع تفکر در روانشناسی فلسفی با ویژگی‌هایی همچون خودگواهی، برون‌گرایی، انکشافی و سرعت معرفی می‌شود. سوال محوری این تحقیق، بدین‌‌قرار است که آیا شهود در حکمت متعالیه مورد ملاحظه قرار گرفته است؟ در صورت پاسخ مثبت، معادل آن در حکمت صدرایی چیست و چه مشخصاتی دارد؟ ارتباط شهود با شهود عرفانی و حدس از دیگر مسائل این تحقیق است. بنابر یافته‌های این تحقیق تحلیلی- تطبیقی، معادل شهود در حکمت متعالیه، «حدس کشفی» است که در علوم مختلف منجر به دریافت پاسخ بدون حل گام‌به‌گام مسأله و حدود وسط است. این روش شناخت، باعث سریع‌تر رسیدن به نتایج و نظرات نو و جهش­های علمی است. این تفکر، نیازمند استعداد ذاتی (قوة حدس) و دارای خصوصیات برآمده از نفس، اشراقی و سرعت است. محتوای شهود، شامل بدیهیات و مقولات ماقبل تجربه نیست و امکان خطا در آن وجود دارد. نیل به بینش‌ها و مقامات عرفانی نیازمند هوش معنوی است و پرورش آن نیازمند تعلیم و سیر و سلوک برای تزکیه است. اما حدس کشفی منجر به جذبه و تسریع در شهود عرفانی است.

محمدحسن الهیِ طباطبائی از شاگردان میرزاعلی قاضی است. از معدود آثار به جای مانده از ایشان، رساله‌ای کوتاه به نام «رسالة الإشتباهات» در موضوع ادراک و برخی مسائل معرفت‌شناختی است. وی در این رساله به برخی از مسائل مهم معرفت‌شناسی، نظیر توهم انقطاع و استقلال وجودی موجودات به مثابۀ خطایی معرفت‌شناختی؛ علم، تنها راه شناخت و ارتباط انسان با خارج؛ نفس و علیت آن نسبت به معلومات و زمینه‌سازی آن برای اثبات اتحاد علم و عالم و معلوم؛ اقتدار نفس نسبت به ایجاد تغییر در صور منشئات؛ انحصار عالَم انسان در معلومات و نیز عاملیت حکم و ارادۀ انسان در وقوع حوادث» می‌پردازد. بررسی این مسائل در این رساله، ممکن است در برخی مواضع، این تصور را در پی داشته باشد که این نظریات از اتقان و استحکام کافی برخوردار نباشند. در این مقاله سعی شده است با روش تحلیل محتوا، ضمن تبیین نظریات ایشان و تطبیق آن‌ها با مبانی معرفتی حکمت متعالیه، نشان داده شود که می‌توان دیدگاه ایشان را در برخی مواضع، تبیین نوینی از مسائل معرفت‌شناختی نیز دانست.

علم معانی یکی از شاخه‌های مهم علوم بلاغی است و نقش مهمی در بیان کلام ایفا می‌کند و به عنوان ابزاری مهم برای تجزیه و تحلیل کلام و فهم معنای نهفته در ورای عبارت است. با توجه به قواعد و اصول علم معانی جمله به دو بخش خبری و انشائی تقسیم می‌شود، در این میان اغراض ثانوی جملات خبری و انشائی جایگاه مهمی در علم معانی دارند و یکی از شگردهای بلاغت و عمق دادن به ابعاد ادبی کلام است. نهج البلاغه و حکمت‌های آن مشحون از جملات خبری است در این میان اغراض و معانی بلاغی و خبر نیز خود نمایی می‌کند به تعبیر دیگر گوینده برای افزایش ساختار بلاغی متن، از ساخت خبر برای معانی بلاغی و ثانوی نیز استفاده می‌کند و اغراضی چون ترغیب، تحذیر، فخر، امر، نهی و غیره با استفاده از ساختار خبر برای مخاطب منتقل می‌کند. در این پژوهش تلاش بر این است که با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی معانی بلاغی و اغراض ثانوی جملات خبری در منتخبی از حکمت‌های نهج البلاغه تبیین شود تا جنبه فصاحت و بلاغت کلام امام (ع) بر مخاطب روشن شده و ابعاد اغراض ثانوی جملات خبری روشن گردد همچنین در فهم و تحلیل هر چه بیشتر این حکمت‌ها گامی برداشته شود. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که اکثر حکمت‌های نهج البلاغه از نوع خبری است و اغراضی چون ترغیب، نهی، نکوهش و تشویق بیشترین بسامد را دارا هستند.

«ابن کمونه»، از متفکران سدة هفتم هجری است که در خانواده‌ای یهودی، در بغداد زاده شد و به فراگیری دانش‌های متداول آن روزگار پرداخت. در پی سقوط خلافت عباسی در بغداد، به سال 656 ه . ق و حکمرانی مغولان شمنی مشرب، یهودیان موفق به رشد در مناصب حکومتی گردیدند تا بدان‌جا که ابن‌کمونه و فرزندش، متکفل بعضی از مناصب دولتی شدند. «الکاشف» (اثر حاضر)، مفصل‌ترین اثر مستقل اوست و از آن‌جا که نه سال پس از حجیم‌ترین نگارش وی یعنی «شرح تلویحات» به رشتة تحریر درآمده، از اهمیت بسزایی برخوردار است. این اثر بر اساس تفکر مشایی نگاشته شده است. عبارات ابن کمونه در این اثر، وامدار نگارش‌های ابن سینا، بهمنیار، و خواجه نصیرالدین طوسی است، اما از حیث نگارش منطقی قدری نامنظم و پراکنده است و گاهی بدون طرح مقدمات بحث، گفتار جدیدی مطرح می‌گردد و همین امر به انضمام دشوارنویسی و صنعت ادبی مولف آن در نگارش عربی، خواننده را دچار مشکل می‌نماید. این کتاب به زبان عربی در هفت باب تحت این موضوعات تنظیم گردیده است: منطق؛ امور عامه؛ اقسام اعراض وجودی؛ اجسام طبیعی؛ نفس؛ عقول؛ و واجب الوجود. کتاب حاضر بر اساس نسخه‌های «ایا صوفیا، ش 2446»، «ایا صوفیا، ش 2447» و «مجلس شورای اسلامی، ش 1939» تصحیح شده است.