مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

نقش غذا و کیفیت آن بر جسم و روح انسان در منابع دینی و علمی مورد تاکید بوده است. با توجه به نظریه اتحادی ملاصدرا در باب رابطه نفس و بدن بر اساس حرکت جوهری و نظریه اتحاد علم و عالم و معلوم ، بررسی ارتباط تغذیه و معرفت در انسان نیازمند پژوهشی میان رشته ای است. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی و تطبیقی به بررسی دیدگاه حکمت متعالیه درباره قوای نفس و ارتباط آن با قوای بدنی و کارکرد دستگاه ادراکی و شکل گیری معرفت و به تبع آن تاثیر معرفت بر رفتار و شخصیت فرد مورد مطالعه قرار گرفته است. برای این منظور به برخی یافته های طب قدیم و جدید در مورد رابطه کمیت و کیفیت غذا بر مزاج و نفس و خلقیات انسان پرداخته و نتیجه گرفته ایم که در آراء انسان شناسی صدرایی به دلیل نحوه ارتباط نفس و بدن و یگانگی آنها، تغذیه و نوع آن از نظر ناسوتی و ملکوتی بر حافظه و هوش تاثیر مستقیم و موثری دارد و بطور غیر مستقیم بر کسب معرفت و مراتب آن و نیز سلامت روانی و اخلاق و برعکس ناسلامتی روانی انسان دارد.

در این مقاله الگوی خلاقیت سازمانی از منظر فلسفۀ صدرایی، آموزه‌های قرآنی، و موسوعة روایات ارائه شده است. با توجه به برخی آیات قرآن همچون آیۀ 86 سورۀ حجر و 81 سورۀ یس و همچنین نظریه‌های خلاقیت در مکتب صدرایی همچون وجود ذهنی و معرفت خیالی می‌توان به اهمیت و عظمت خلاقیت در آموزه‌های قرآنی و اندیشه‌های ملاصدرا پی برد. متأسفانه به‌رغم اینکه بحث خلاقیت در سازمان در بسیاری از آیات قرآن، روایات، و دیدگاه‌های فلاسفۀ اسلامی به‌ویژه ملاصدرا نمود دارد بیشتر به تبیین این بحث از ادبیات غرب پرداخته شده است. نتیجۀ تمرکز زیاد بر ادبیات غرب نادیده گرفته شدن و غفلت از عوامل کلیدی در حوزۀ خلاقیت سازمانی به‌ویژه عوامل فردی است. بنابراین هدف این پژوهش طراحی الگوی خلاقیت سازمانی مبتنی بر حکمت اسلامی با تأکید بر دیدگاه‌های ملاصدرا است. روش این پژوهش از نوع کیفی، بررسی اسناد و مدارک دینی، و کدگذاری است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند عوامل فردی کشف‌شده از حکمت صدرایی همچون فاعلیت نفس، قوای نفس، ابداع‌گری نفس، ادراک حسی، قدرت خیال، و قوۀ متصرفه در ادبیات غرب مورد غفلت واقع شده است. به‌علاوه طبق یافته‌ها عوامل فردی، سازمانی، و محیطی بر خلاقیت سازمانی تأثیر دارند و البته برخلاف ادبیات غرب عوامل فردی نقشی حیاتی در این زمینه دارند و متأثرکنندۀ عوامل سازمانی و محیطی‌‌اند.

رئالیسم انتقادی رویکردی جدید در فلسفه علم و فلسفه علوم اجتماعی است که بهدست «بَسکار» بنیانگذاری شد. این رویکرد در فلسفه علم در تقابل با رئالیسم تجربی پوزیتویستها و ایدئالیسم استعلایی کانت شکل گرفت که براساس آن برخلاف دیدگاه کانت، واقعیتی عینی خارج از ذهن وجود دارد و برخلاف دیدگاه پوزیتویستها، این واقعیت منحصر به سطح قابل مشاهده و تجربه نیست. در فلسفه علوم اجتماعی نیز این رویکرد در تقابل با رئالیسم تجربی و تفسیرگرایی به وجود آمد که براساس آن، واقعیتهای اجتماعی هر چند بهخاطر هدفمند بودن انسان، با واقعیتهای طبیعی متفاوت است؛ ولی به دلیل وجود مکانیسمهای علّی در هر دو، اصول و روش جاری در آنها یکسان است. انحصار هستی در سطح مادی، جایگزینی کفایت عملی به جای صدق، محصولِ اجتماع دانستن معرفت و غفلت از عوامل تأثیرگذار بر کنش، از جمله نقدهای حکمت متعالیه بر رئالیسم انتقادی است. در این تحقیق که به روش کتابخانهای انجام و به روش توصیفی ـ تحلیلی ارائه میشود برآنیم که در گام اول اصول تفکر رئالیسم انتقادی را در فلسفه علم و علوم اجتماعی تحلیل نماییم و سپس در گام دوم به روش انتقادی، آن را براساس مبانی حکمت متعالیه مورد نقد و بررسی قرار دهیم.

فلاسفه اسلامی در حکمت عملی خود با دغدغه برقراری نظم و امنیت، شکوفایی استعدادهای کمالی (عقلی و فطری) افراد جامعه را هدف خود قرار می‌دهند تا با اجرای سیاست‌های حکیمانه در جامعه امکان دستیابی به این هدف فراهم گردد. پرسش آن است با توجه به ویژگی‌های طمع‌ورزانه و خودخواهانه و حریصانه انسان، چگونه ممکن است افراد انسانی به کمالات امکانی خود نائل آیند. ادعا آن است که در حکمت عملی حکمای اسلامی، هرگونه شکوفایی استعدادهای کمالی انسان به مسئله عدالت مدنی و استقرار الگوی اعتدال مدنی در جامعه متوقف است؛ از این‌رو لزوماً باید مسئله حکمت عملی آنان، عدالت مدنی و اعتدال مدنی باشد. روش گردآوری تحقیق، کتابخانه‌ای و روش داوری آن روش برهانی-فلسفی است. یافته‌های این پژوهش آن است که با عدالت مدنی یعنی با استقرار افراد و اصناف و گروه‌ها در جایگاه شایستۀ مدنیِ خود، زمینۀ اعطای حقوق افراد جامعه (اعطاء کل ذی حق حقه) فراهم شده و برای هر فردی متناسب با شایستگی‌های استعدادی خود امکان ظهور و بروز استعدادهای کمالی (عقلی و فطری) فراهم می‌گردد و درنتیجه، مسئله حکمت عملی فلاسفه اسلامی عدالت مدنی و اعتدال مدنی می‌باشد.

پرسش اصلی نوشتار حاضر این است که آیا فلسفة دین و الهیات موسوم به جهانی، می‌تواند با رویکرد اسلامی دنبال شود یا نه؟ فلسفة دین اجمالاً عبارت است از تأمل عقلی بیرون‌نگرانه در باب دین. این قسم معرفت، از سنخ فلسفه‌های مضاف و معرفت درجة دوم است و آشکارا از کلام (الهیات)، دین‌پژوهی و فلسفه متمایز است و با بهره‌گیری از توانایی عقل نظری، به ارزیابی معتقدات ادیان و پدیدار عمومی دین می‌پردازد. در این نوشتار نشان داده خواهد شد فلسفة دین با رویکرد اسلامی امکان‎پذیر است و می‌تواند در مسیر تحقق قرار گیرد. اما از محوری‌ترین مسائل فلسفة دین در روزگار ما، مسئلة الهیات جهانی است، تا آنجا که به نظر می‌رسد آن‌گاه می‌توان از فلسفة دین با رویکرد اسلامی دفاع کرد که تکلیف این مسئلة مهم نیز با رویکرد اسلامی روشن شود. الهیات جهانی می‌کوشد بدون اتکای انحصاری بر یک دین خاص، بلکه بر مبنای مشترکات ادیان مختلف جهان، تبیینی روزآمد و قابل‌پذیرش از پدیدار عمومی دین ارائه دهد. اصلی‌ترین مبنای الهیات جهانی در غرب، تکثرگرایی دینی است؛ اما نوع نگاه قرآن به مسئله دیگرادیان، با این مبنا سازگاری ندارد، بلکه بیشتر با شمول‌گرایی تناسب دارد و مبنای گفت‌وگوی بین پیروان ادیان را تکثرگرایی اجتماعی از طریق تساهل و مدارای پیروان ادیان می‌داند. اما این بدان معنا نیست که قرآن با اصل پی‌ریزی یک «الهیات جهانی» مخالف است، بلکه بر عکس با نظر به برخی آموزه‌های قرآنی می‌توان الهیاتی جهانی بر مبنای آموزه‌های مشترک ادیان، معنویت و تقدس، عقلانیت و کرامت انسانی تأسیس کرد.

از جمله مباحث مربوط به اسلامي‌سازي علوم، تأثير بحث قلمرو دين بر چگونگي اسلامي‌سازي علوم است. نظر به تفاوت ديدگاه آيت‌الله جوادي آملي و آيت‌الله مصباح يزدي دربارة گسترة دين، اين مقاله، به دنبال مقايسة تأثير عملي اين اختلاف‌نظر، بر فرايند اسلامي‌سازي علوم است. اين مقاله با رويكرد تحليلي و واكاوي اسنادي به بررسي موضوع در سه مقام انتخاب مسئله، فرضيه‌يابي و داوري مي‌پردازد. نتيجة‌ پژوهش حاكي از آن است که در فرايند اسلامي‌سازي، طبق هر دو مبنا، بايد از طريق ادلة عقلي، نقلي و تجربي، مسائل و مبادي علوم را اثبات يا نقد کرد. اما بر‌خلاف ديدگاه آيت‌الله جوادي، از نگاه آيت‌الله مصباح، برخي از اين موارد، با اينكه بايد مورد استفاده قرار گيرند، اما ديني نيستند.

خواجه‌نصیرالدین طوسی را میتوان در شمار برترین مدافعان فلسفۀ اسلامی در دوران غربت تفکر و فلسفه‌ورزی دانست. او با تلاشها و حمايتهاي علمي و فلسفي خود، مانع از خاموشی چراغ اين اندیشة اصيل شد. خواجه‌نصيرالدين براي دفاع از فلسفۀ اسلامي در برابر منتقدان آن، از روشي نظام‌مند بهره برده كه موجب تحول بنیادین در روند فلسفه و کلام اسلامی شد. پژوهش حاضر با استفاده از راهبردهاي توصیفی، تحلیلی و استدلالی و روشهای اسنادی، تحلیل منطقی و قیاسی، بدنبال تبیین نظام علمي‌ـ‌دفاعي خواجه‌نصير در مواجهه با منتقدان فلسفۀ اسلامی است. یافته¬های اين تحقیق نشان میدهند که شاخصه‌های روش نظام‌مند وی عبارتند از: تبيين عدم تعارض میان فلسفه و دین، گفتگو با ساير اندیشمندان، شرح فلسفة سینوی، نقد آراء مخالفـان و منتقـدان فلسفه، ترکیب فلسفة مشائـی و اشراقـی، نشان‌دادن کاربرد فلسفه با ارائة کلام فلسفی، رویکرد عقلی و بدون غرض‌ورزي در شرح و نقد، و رعایت اخلاق در نقد. نتایج پژوهش حاکی از آنست که عقل فلسفی و رويكرد عقلانی خواجه، اساس و محور اصلي نظام علمی‌ـ‌دفاعی اوست.