مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

امروز ابن‌سینا را در غرب بزرگ‌ترین منطق‌دان قرون وسطی می‌شناسند. در این درس‌گفتار بعضی از نوآوری‌های او که خود در کشف و تحقیق در آنها سهمی داشته معرفی می‌شود. برای تفصیل در این مجمل مخاطبان می‌توانند به کتاب «تأملاتی در منطق ابن‌سینا و سهروردی» که به همت انتشارات هرمس منتشرشده است رجوع کنند. آنچه در پی می‌آید سخنان دکتر ضیاء موحد در این نشست است که توسط آناهید خزیر تنظیم شده است.

آن‌چه می‌خوانید صورت تحریر یافته سلسله جلسات «منطق کاربردی» است که یاسر میردامادی (پژوهشگر دین و فلسفه) در سال ۱۳۸۷ خورشیدی در جهاد دانشگاهی مشهد طی ۸ جلسه به بحث و بررسی گذارده است. در پیاده‌سازی این جلسات لحن محاوره‌ای آنها حفظ شده است. منبع اصلی این دروس کتاب «مغالطات» اثر علی اصغر خندان، بوستان کتاب قم، ۱۳۸۴ است. در طی بحث مثال‌ها و توضیحاتی به این کتاب افزوده شده و از این رو این نوشته را می‌توان مکمّلی بر مطالعه‌ی کتاب به حساب آورد. مغالطه های بررسی شده در فایل ضمیمه: ۱)مغالطه اشتراک لفظ (ایهام لفظی) ۲)مغالطه ابهام ساختاری ۳)ربط امور بی ربط ۴)مغالطه واژه های مبهم ۵)مغالطه گزاره های بدون سور ۶)مغالطه تعریف دوری ۷)مغالطه کنه و وجه ۸)مغالطه سورهای کلی نما ۹)مغالطه علت جعلی ۱۰)مغالطه نقل قول ناقص ۱۱)مغالطه تفسیر نادرست (تفسیر به رای) ۱۲)مغالطه تاکید لفظی ۱۳)مغالطه بستن راه استدلال ۱۴)مغالطه توسل به جهل ۱۵) مغالطه طلب برهان از طرف مقابل ۱۶)مغالطه کمّی کردن امور کیفی ۱۷)مغالطه بار ارزشی کلمه ۱۸)مغالطه استحسان یا آرزواندیشی ۱۹) مغالطه «این‌که چیزی نیست» ۲۰)مغالطه خلط انگیزه و انگیخته ۲۱)مغالطه اینکه مغالطه است ۲۲)مغالطه پهلوان پنبه ۲۳) مغالطه ارزیابی یک طرفه ۲۴)مغالطه منشأ ۲۵)مغالطه شقوق کاذب (طرد شقوق دیگر) ۲۶)مغالطه خلط علت با دلیل ۲۷) مغالطه رد دلیل به جای رد ادعا ۲۸)مغالطه مناقشه در مثال ۲۹)مغالطه تخصیص یا استثنا ۳۰) مغالطه سوال مرکب (پیچیده) ۳۱)مغالطه نکته انحرافی ۳۲)مغالطه توسل به معنای تحت اللفظی ۳۳)مغالطه تغییر تعریف ۳۴)مغالطه استثنای قابل چشم پوشی ۳۵)مغالطه خودت هم ۳۶)مغالطه خلط در مقام مقایسه (خلط ایده‌آل و رئال) ۳۷)مغالطه رها نکردن پیش فرض ۳۸)مغالطه البته اما ۳۹)مغالطه عدم تکرار دقیق حد وسط ۴۰) مغالطه اثبات تالی (وضع تالی) ۴۱)مغالطه مقدمات منفی ۴۲)مغالطه مقدمات ناسازگار ۴۳)مغالطه گذشته گرایی ۴۴)مغالطه عدم سابقه ۴۵)مغالطه تجددگرایی ۴۶)مغالطه توسل به اکثریت ۴۷)مغالطه ترکیب ۴۸)مغالطه تقسیم ۴۹)مغالطه میانه‌روی ۵۰)مغالطه قمارباز ۵۱)مغالطه قیاس مضمر مردود

غزالی یکی از بزرگ‌ترین متکلمانی است که برای منطق منشأ وحیانی قائل است. او خدا را معلم اول، جبرئیل را معلم ثانی و پیامبر اکرم6 را معلم ثالث می‌شمرد. مهم‌ترین ابتکار غزالی در علم منطق، استخراج قیاس‌های منطقی از قرآن کریم است که با مثال‌های اصولی و اسلامی آمیخته و آنها را در کتاب «القسطاس المستقیم» آورده است. از دیدگاه غزالی، قرآن کریم نور است و از آن جهت نور خوانده می‌شود که مشتمل بر موازین منطقی است. قرآن کریم تمامی حقایق عالم را به‌صورت مجمل و مضمر داراست. او بین منطق و آموزه‌های قرآنی از طریق ارجاع قیاس‌های منطقی به پنج میزان قرآن کریم، رابطه عمیق برقرار کرده است. او برای جایگزینی اصطلاحات یونانی، از مثال‌های شرعی فقهی و کلامی استفاده نموده است. این رابطه بدین گونه است: میزان تعادل بر «قیاس اقتران حملی»، میزان تلازم بر «قیاس استثنایی متصل» و میزان تعاند بر «قیاس استثنایی منفصل» منطبق است. میزان تعادل خود بر سه گونه است: میزان اکبر (شکل اول)، میزان اوسط (شکل دوم) و میزان اصغر (شکل سوم) که در مجموع به پنج مورد خلاصه می‌شود. پیامد نظریه غزالی این است که منطق را به‌جای امامت گذاشته و روی این مسأله تأکید کرده است که با وجود منطق، به امام معصوم نیازمند نخواهیم بود.