مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

«غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الإمام من طریق الخاص و العام»، کتابی است کلامی به زبان عربی، نوشته هاشم بن سلیمان بحرانی، عالم شیعه قرن یازدهم. این کتاب مجموعه‌ ای از احادیث شیعه و سنی در فضایل امام علی (ع) و ائمه شیعه (ع) است. این کتاب در زمان ناصرالدین شاه قاجار به دست شیخ محمد تقی دزفولی با عنوان کفایة الخصام به فارسی ترجمه شد. این کتاب، یکی از بهترین کتاب های کلامی علامه بحرانی است که تبحر علمی و تحقیقی یاشان را نشان می دهد.

امامت یکی از اصول اعتقادی شیعیان و از ارکان دین می باشد. قرآن کریم منبع مناسبی برای شناخت مقام امام بوده و ائمه اطهار(ع) در موارد بسیاری با استفاده از آیات قرآن به اثبات کمالات خویش پرداخته اند. در روایات تأویلی، آیات فراوانى بر مقامات ایشان تطبیق شده است .غالب فرازهایی از قرآن که بر اساس روایات تأویلی به مقام امام اشاره دارد حاوی کلماتی می باشند که با مفهوم هدایت ارتباط مستقیم دارند. هدایتی که منصب امام است راهنمائی محض نبوده و به معنای هدایت و ایصال به مطلوب به صورت ایصال تکوینی است. قرآن بر طریقیت امام در سیر و سلوک به سوی معبود تأکید داشته و صراط در اغلب آیات به ائمه و امیرالمومنین(ع) تعبیر شده است . امامت و ولایت، همان صراط مستقیمی است که خداوند برای بندگی خود گشوده است. سرنوشت انسان و خوشبختی یا بدبختی ابدی هرکس در گرو ارتباط با امامش می باشد که نشانگر اهمیت و تأثیر بى‏بدیل پیشوایان در زندگى و سرنوشت انسان در سراى جاودان آخرت مى‏باشد.

ولایت، حقیقتی است که هم بر خدا و هم بر انسان اطلاق می شود . ملاصدرا ولایت انسان را به ولایت عام و خاص تقسیم می کند که ولایت عام قرب اهل ایمان به خداوند است. قرب خاص، فنای ذاتی و صفاتی و افعالی انسان در حضرت حق است. از نظر ملاصدرا، مقام ولایت، مقام انسان کامل است که در قوس نزول با تنزل ولی یا انسان کامل، مراتب هستی ایجاد می شود. ملاصدرا این مقام را بر اساس مبانی وجود شناختی خود تبیین می کند که بر طبق مبانی چون اصالت وجود و تشکیک وجود و قاعده الواحد و وجود رابط و مستقل ، "ولی" به عنوان فیض منبسط، صادر اول بلاثانی است که مراتب هستی تنزلات وجودی او هستند .در قوس صعود نیز مبانی انسان شناختی ملاصدرا، ترسیم کننده حقیقت و جایگاه " ولایت" است . ولایت امری اکتسابی است و هر انسانی به میزان شناخت حقیقت وجودی اش و تلاش در جهت کمال عقل نظری و عملیخود در مرتبه ای از "ولایت" قرار می گیرد و متناسب با مرتبه وجودی اش، قرب به حضرت حق می یابد و انسان کامل که علت وجودی در قوس صعود و علت غایی در قوس نزول است در بالاترین مرتبه ولایت قرار گرفته است." ولی" به طور کلی،به عنوان خلیفه خداوند، واسطه فیض وجودی و کمالی موجودات است.

قرآن کتاب هدایت است که از طرف خداوندبرای نشان دادن مسیر هدایت به انسان ها نازل شده است.برای دست یابی به محورها و اهداف سوره های قرآن، پی بردن به تناسب موجود بین آیات یک سوره، حائز اهمیتمی باشد. یکی از انواع تناسب، تناسب بین آیات یک سوره می باشد. این نوشتار نیز به بررسی تناسب بین آیات سوره مائده می پردازد.این سوره یکی از آخرین سوره های نازله بر پیامبر اکرم در دوره مدنی است که بسیاری از موضوعات مربوط به احکام فقهی و مسائل اهل کتاب و قوم بنی اسرائیل و مانند اینها در آن در کنار یکدیگر جمع شده اند. . در این میان حضور آیه اکمال دین، آیه ولایت و آیه تبلیغ در سیاق هایی ظاهرا غیر مرتبط با مضمون این آیات، گمانه عدم ارتباط مفاهیم آن ها را با سیاق آیات به وجود آورده است؛ در این پایان نامه ضمن ارائه تصویر همگون و به هم پیوسته از کل آیات سوره مائده، بیان می شود که آیات سه گانه مربوط به ولایت در آن با سیاق آن ها کاملا منطبق است.به منظور آشنایی بیشتر با این سوره و کشف تناسب بین آیات آن و در نهایت پی بردن به محور سوره، سه فصل در این پایان نامه ارائه شده است: فصل اول کلیات است که به تعریف تناسب، فایده ی علم مناسبات، انواع تناسب در قرآن کریم، نظریات قاعده شناخت مناسبت میان آیات یک سوره پرداخته است.فصل دوم با عنوان تناسب آیات اکمال دین، ولایت و تبلیغ با سیاق پیرامونی، به بررسی ارتباط هریک از آیات مطرح شده با آیات قبل و بعدش و آشکار ساختن تناسب آنها می پردازد.و در نهایت در فصل سوم که تحت عنوان ولایت، موضوع اصلی سوره مائده می باشدسخن از بررسی مناسبت بین آیات این سوره و اثبات موضوع ولایت به عنوان موضوع اصلی سوره به میان رفته است

امروزه در عصر گفتگوی ادیان ،ضرورت مطالعات تطبیقی بیش از گذشته احساس می شود از این رو، اهمیت تحقیق در زمینه ی متون دینی همچون قرآن وعهدین،برجسته می نماید. در این میان نکته ی مهم آن است که بهترین منبع برای آشنایی با هردین از جمله ادیان ابراهیمی،متون مقدس آن دین و تفاسیر مربوط به آن است.مطالعات تطبیقی در راستای شناخت ادیان نقش به سزایی دارد، زیرا نه تنها شناخت دقیق دین یا ادیان دیگر را درپی می آورد،که موجب می شود خود آن دین عمیق تر شناخته شود ونقاط قوت وضعف آن آشکارتر و انحرافات آن منکشف گردد. مفهوم بصیرت یکی ازمفاهیم زیربنایی در حوزه ادیان است که در دین اسلام، از جایگاه ویژه ای برخورداربوده وهمواره موردتاکیداست.با توجه به ضرورت مطالعات تطبیقی ،پژوهش حاضر سعی دارد ضمن تبیین مفهوم بصیرت در قرآن وعهدین ،موارد اشتراک واختلاف این کتب آسمانی در رابطه با این موضوع را مورد بررسی قرار دهد.درابتدا جنبه ی لغوی موضوع، مورد نظر واقع شده است،در مرحله بعد سامانه متداخل معنایی این واژه با واژگان دیگردرحوزه ی قرآن بررسی شده و در کتب عهد قدیم وجدید نیزرابطه ی این مفهوم با مفاهیم مرتبط باآن مورد توجه قرارگرفته است. درانتها به بررسی موارد اشتراک وافتراق این مبحث در این سه کتاب آسمانی پرداخته شده است.درخلال بحث نیزبه موضوعاتی همچون زمینه های کسب بصیرت و.... اشاره شده است. اهم نتایج حاصل از این پژوهش عبارتند از: - اهتمام قرآن به مفهوم بصیرت بسیار بیشتر ازکتاب مقدس بوده و بررسی مفهوم شناسانه ی این واژه در کتاب مقدس کاری دشوار است زیرا عین این واژه و مفهومی که از آن انتظار می رود در کتاب مقدس یافت نمی شود و لذا مفهوم شناسی آن درعهدین نیاز به دقت و موشکافی بیشتری دارد.در راستای این مهم باید مباحثی که به درک بصیرت در یهود ومسیحیت منتهی می شود،برررسی شده که این کار در رساله ی پیش رو صورت پذیرفته است.- بصیرت در قرآن وعهد قدیم ابتدا از معرفت وعلم آغاز شده وسپس با ایمان به خداورسول وشریعت پیامبرتکمیل می گرددوعمل به دستورات خداوند موجب افزایش بصیرت است.نتایج بصیرت از دیدگاه قرآن علاوه بر دنیا ،درسرای آخرت نیز بارستگاری مومنین ادامه می یابد اما در عهد قدیم بصیرت ونتایج آن به زندگی دنیوی معطوف شده ومفهوم معاد وقیامت در آن کم رنگ است.(تثنیه 28 : 3-1)- بصیرت وثمرات آن در عهدقدیم به عرصه ی زندگی دنیوی محدود شده ونسبت به جهان آخرت سخنی برای گفتن ندارد. درحالیکه قرآن صاحبان بصیرت را کسانی می داند که به نور بصیرت خویش در سرای آخرت سربلندانه گام بر می دارند. چنین کسانی با نام اصحاب صراط مستقیم معرفی شده اند.ایشان از نور الهی مدد گرفته (زمر/22)وخداوند درجات علم ایشان را افزایش می دهد(مجادله/11)اینان به واسطه ی اطاعت از خداورسول زمینه را برای تحصیل بصیرت وسرانجامی نیک فراهم آورده اند.(نساء/69) عهدجدید ،بصیرت را در ابتدا از ایمان به مسیح آغازمی کند ومعرفت وعلم را پیش شرط نمی داند و آنچه که در ارتقای بصیرت یک فرد مسیحی مورد توجه قرار می گیرد،تنها محبت به مسیح است.

عنوان رساله رابطه ولایت با خاتمیت براساس مبانی حکمت متعالیه می‌باشد. نگارنده با بهره‌مندی از مطالعات کتابخانه‌ای و جستارگرایی رایانه‌ای به بررسی دیدگاه مکتب فلسفی حکمت متعالیه پرداخته است.در این راستا آثار شارحان فلسفه صدرایی و نوصدراییان نیز مورد استفاده قرار گرفته است. (ولایت) از مباحث عمیق و مهم در فلسفه ملاصدرا محسوب می‌شود. این موضوع ریشه در مباحث اعتقادی شیعیان دارد و اهمیت پرداختن به آن بعد از مسئله خاتمیت دو چندان می‌گردد، زیرا از طریق (ولایت) که باطن رسالت محسوب می‌گردد مسئله ضرورت هدایت بشر توسط ائمه اطهار (علیه‌السلام) بعد از خاتمیت اثبات می‌گردد.اولیاءالله که جانشینان بر حق رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌باشند دارای ویژگی‌های خاصی می‌باشند که ضرورت وجود این ویژگی‌ها و اثبات وجود آن‌ها در اولیاء محمدیین در چهارچوب براهین عقلی حکمت متعالیه امکان‌پذیر می‌باشد. در ابتدا به تبیین و تعریف مسئله ولایت، جایگاه ولی در نظام هستی و راه نیل به ولایت پرداخته شده است.در بخش بعد، مسئله خاتمیت و اعتقاد به پایان یافتن ارسال انبیاء و ویژگی‌های برجسته خاتم‌الانبیاء مطرح گردیده است و بخش پایانی که هدف نگارنده و اصل رساله محسوب می‌شود به بررسی نسبت ولایت با رسالت و امامت می‌پردازد و پس از آن شاخصه‌های ائمه اطهار (علیهم‌السلام) از دیدگاه مکتب تشیع همچون عصمت،علم وولایت تکوینی در چهارچوب مکتب فلسفی حکمت متعالیه تبیین گردیده است.

احتجاج کردن در لغت به مفهوم حجت آوردن، استدلال کردن، اقامه دلیل و خصومت کردن می باشد. کتاب احتجاج طبرسی شامل احتجاجات فراوان از اهل بیت با مخالفین خود می باشد. احتجاج انتخاب شده ما بررسی محورهای اصلی احتجاج امام علی ? با مهاجرین وانصار می باشد. با توجه به مظلومیت امام علی?و غصب خلافت ایشان و سکوت مهاجرین و انصار، امام ? برای احیای دین و حقانیت اسلام و زحماتی که پیامبر ? متحمل شده بود سکوت 25 ساله ای اختیار کردند. اما با این وجود در این متن حقانیت خود را با دلایل مختلف و با احتجاج به آیات و روایات که پایان نامه حاضر در مقام بیان چگونگی این احتجاج و استدلالات امیرمومنان می باشد که آنرا برای طایفه مهاجرین و انصار بیان کرده است. با بررسی بعمل آمده در مورد آیات دریافتیم که بسیاری از آیات در وصف امام علی?می باشد. تبلیغ ولایت بعنوان مهمترین اصل دین در کنار دیگر واجبات می باشد ، طرح حدیث منزلت و طرح حدیث ثقلین از دیگر مطالب موجود در این متن احتجاج استدر ضمن این احتجاج شریف حاوی بسیاری از فضایل ایشان می باشد که به آنها اشاره خواهد شد. امام علی? در خصوص ولایتو انحرافاتی که درباره مسئله خلافت رخ داده است سکوت کرد تا دین اسلام از بین نرود . انشاءالله روزی فرا رسد که انسانها قبل از قضاوت و تعصب ورزی ابتدا اطلاعات لازم و کافی را کسب کنند و این پژوهش برآن است که به واکاوی دلایل این موضوع و نقد و بررسی آن بپردازد.

اهل بیت ?مفسران واقعی قرآن کریم می‌باشند که به مراد جدی خداوند در نزول آیات و بیان آن مطلعند، بسیاری از روایات تفسیری ذیل برخی از آیات سوره‌ی نور منطبق بر اهل بیت می‌باشند، بعضی از این روایات به معرفیاهل بیت پرداخته و برخی دیگر بیانگر مقام ولایت و امامت و هدایت‌گری ایشان می‌باشد. در این سوره در اثناء بیان موضوعات مختلف،مضامینی که در روایات تفسیری، پیامبر گرامی اسلام?و اهل بیت? مصادیق بارز آن به شمار رفته‌اند، ذکر گردیده است، در آیات10، 14، 20 ،21 به «فضل و رحمت» خداونـد اشاره شده و ذیـل آیـه‌ی دهم، چهار روایت که در آن‌ها پیامبر اکرم?و ائمه‌ی اطهار?و ولایت ایشان از مصادیق بارز «فضل و رحمت» شمرده شده‌، نقل گردیده است. ذیل آیه‌ی 33 و 41 در مبحث شهادت و اقرار به ولایت دو روایت نقل شده ‌است و ذیل آیه‌ی نور؛ سی و پنجمین آیه از سوره‌ی نور،تعداد چهارده روایت ذکر شده که در این روایات؛ «نور، مشکات، مصباح، زجاجه و کوکب درّی» بر پیامبر اکرم? ، اهل بیت ، ولایت و هدایت ایشان تطبیق داده شده است، در آیات 36 و 37؛ بیوت رفیع و مردانی که همواره به یاد خدا هستند؛ در ضمن پانزده روایت بر «رفعت و هدایت اهل بیت» منطبق گردیده است، هم‌چنین ذیل آیه‌ی 63، در رابطه با «تعظیم و تکریم اهل بیت» چهار روایت ذکر شده است و در خصوص «ولایت اذن» ذیل آیه‌ی 62، دو روایت و در رابطه با «ولایت قضا» در آیات 47 ـ52، چهار روایت ذکر شده است، هم‌چنین در خصوص تطبیق «ولایت خلافت و حکومت» با آیه‌ی 55، تعداد پانزده روایت و به طور کلی در مورد «اطاعت از مقام ولایت معصومین?» در آیات 52، 53 ،54، 56 و 3 ، ذیل آیات 53 و 54 جمعاً هفت روایت ذکر گردید. جمعاً در این پژوهش در رابطه با 17 آیـه‌ی منطبق بـر اهل بیت در سوره‌ی نـور تعداد 62 روایت تفسیری نقل گردیده است.شایـان ذکر است که تدبّر در این آیات و هم‌چنین روایات ذیل آن‌ها بیانگر این حقیقت است که داشتن جامعه‌ی آرمانی، قانون‌مند و امن، منوط بـه تبعیت از نور هدایت ائمه‌ی اطهار? و ولایت آن هدایت‌گران به حق می‌باشد، پژوهش پیش‌رو با اصل قرار دادن روایات تفسیری ذیل آیات برگزیده‌ی سوره‌ی نور، به بررسی آیات و روایات مزبور پرداخته -است. مستند پژوهش حاضر، مجموعه‌های روایات تفسیری؛ قمی، عیاشی، البرهان، نور الثقلین، الدر المنثور و کتب اربعه و جوامع روایی دیگر می‌باشند.کلیدواژه‌ها : تفسیر اثری، سوره‌ی نور، پیامبر اکرم، اهل بیت، ولایت، امامت.

ولایت تکوینی از مراتب عالی ولایت، در مسأله ی امامت، و شأنی از شوون اهل بیت:است که با تصرف معنوی معصومین:در نفوس مستعد، به اذن الهی تحقق پیدا می کند. مقصود از ولایت تکوینی این است که انسان در اثر پیمودن صراط عبودیت به مقام قرب الهی نائل می گردد، و اثر وصول به مقام قرب الهی، تسلط فوق العاده ی تکوینی بر ضمائر، شهود اعمال و حجت بر زمان و قافله سالار معنویّات شدن است. ائمه:از بدو خلقت عوالم هستی، مکتبی را تأسیس کرده اند که در آن به اذن خداوند به تربیت نفوس سُعدا و تلاش برای هدایت اشقیاء، بر مبنای توحید پرداخته اند. از جمله شیوه های تربیت توحیدی آنان تصرفات معنوی و تکوینی می باشد. زیرا هر موجودی را دو جنبه است؛ جنبه ی مُلکی (خَلقی) و جنبه ی مَلکوتی (امری) و امام کسی است که بتواند انسان را از جنبه ی ملکوتی به سوی کمال مطلق هدایت کند «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّهً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا» و هدایت به امر که مربوط به قلوب و نفوس است، باطن و حقیقت آن به دست امام می باشد و لازمه ی داشتن چنین مقامی تصرف بر قلوب و نفوس است. امام به سبب این سیطره و احاطه بر قلوب، انسان ها را به کمال و مقام واقعی خود که همان تربیت توحیدی است، سیر می دهد. بر مبنای آیات قرآن و روایات آمده در کتب معتبر حدیثی از جمله اصول کافی و همچنین تفکّر در مصادیق عینی، به سهولت می توان نقش ولایت معنوی حضرات معصومین:را در هدایت و تربیت توحیدی تبیین و اثبات نمود. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و گردآوری کتابخانه ای، در صدد تبیین و اثبات نقش ولایت تکوینی حضرات معصومین:در هدایت و تربیت توحیدی می باشد.