جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دانشمندان علوم اسلامی سبب نزول را رویدادی می دانند که هم زمان با آن یا اندکی پس از آن، آیه یا آیاتی در گزارش، تحلیل یا نقد آن نازل شده است. بیشتر قرآن پژوهان و مفسران، اسباب نزول را ابزار مهمی برای فهم آیات الهی دانسته و به گستردگی فواید آن را مورد توجه قرار داده و نمونه هایی از آن را گزارش کرده اند. در این میان، نوع نگاه برخی به اسباب نزول متفاوت است و به تعامل میان فضای جامعه و نزول آیات نظر دارند. در این نوشتار، ضمن بررسی گفتار دانشمندان، بیان شده است که آیاتی که ناظر به جریان یا حادثه خاصی است صرفا نشان گر واقع نگری آیات الهی است. گروهی دیگر اسباب نزول را ابزاری مهم در تفسیر نمی دانند و آفتهای مراجعه به آن را یادآور می شوند.

کتاب «کنزالعرفان فی فقه القرآن» اثر فاضل مقداد (م. 826 ق) یکی از کتابهای معتبر در تحلیل فقهی ـ تفسیری آیات الاحکام است. این کتاب به دلیل ویژگی ها و امتیازهای فراوانش در تفسیر فقهی آیات، همواره مورد توجه ارباب دانش و اساتید فن بوده است. در این مقاله، ضمن اشاره به مهم ترین ویژگی های فقهی آن، از جمله تفسیر آیات الاحکام به ترتیب ابواب فقهی، طرح دقیق اصطلاحات فقهی و ارایه تعریف جامع و مانع از آن، استفاده از استدلال های عقلی در تحلیل و استنباط احکام، به کار بردن قواعد فقهی در تبیین آیات و بهره گیری از اقوال فقیهان امامیه و عامه در تفسیر آیات الاحکام، برخی از آرا خاص فقهی و نظریات تامل برانگیز او مورد مطالعه و نقد و بررسی قرار می گیرد.

مساله اصلی این نوشتار، چیستی و چگونگی غلو شیعی، به عنوان یکی از آسیبهای دینی - اعتقادی است. از جمله راههای اصولی رسیدن به حل این گونه مسایل، کسب شناختی دقیق از زوایا، نمادها و نمودهای آن است و آن نیز به نوبه خود در گرو ریشه یابیهای تاریخی و فرهنگی و نیازمند مطالعه در زمینه های روان شناسی، انسان شناسی و جامعه شناسی است. اما این نوشته تنها با واکاوی مختصری در تاریخ غلو، به مهم ترین مبانی و اصول فکری غلو غیرالحادی و تحلیل برخی محورهای اساسی آن پرداخته و البته بهترین و استوارترین راه داوری در این زمینه را بررسی آثار و نتایج مترتب بر این نوع اندیشه، از جمله اباحه گری و تاویل های ناروا، دیده است.

وقف کتاب پدیده ای است در اسلام، که از همان قرون اولیه تاکنون پیوسته مسلمانان و افراد خیر و نیکوکار به انگیزه خیرخواهی و سودرسانی بـه مردم بـه وقف کتاب مبادرت جسته اند، عده ای هم به خاطر محفوظ ماندن گنجینه شخصی اقدام به وقف کتاب های خویش نموده اند و بسیاری از آثار مشهور علمای بزرگ توسط مولفین آنها و یا وارثین و خاندانشان در اختیار کتابخانه ها قرار می گرفت، امیران و حاکمان، وزیران و دانشمندان با اهدا و وقف کتاب، مراکز پژوهشی را مدد می رساندند و این سنت حسنه همچنان ادامه داشته و دارد.بر همین اصل، استاد محمد واعظ زاده خراسانی، تعداد هفتاد و یک جلد کتاب که از آن میان حدود سی و هفت جلد نسخه خطی که شامل چهل و هفت عنوان است و بقیه چاپی، را به کتابخانه دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد وقف نموده است.

غدیر خم توانست در خلال چهارده قرن گذشته دو جریان شیعه و سنی را ایجاد کند که مهمترین عامل در پیدایش آن ها اختلافی است که پیروان این دو جریان در فهم آن حادثه پیدا کرده اند، اختلاف در فهمی که به ظاهر معلول معنا شناسی واژه «مولی » است.در این مقاله ابتدا نشان داده شده است که ادعای متفکران سنی در فراوانی معانی این واژه واقعی نبوده، سپس ضمن بیان دیدگاههای متکلمان شیعه و سنی در مفاد حدیث ولایت، به این نکته توجه داده شده است که اختلاف در اینکه «اولی» از جمله معانی این واژه هست یا نیست، تاثیری در اثبات حقانیت نگرش شیعه ندارد و خلافت و ولایت امیرالمومنین را بدون در نظر گرفتن این مطلب نیز می توان اثبات کرد.

نخستین تاریخ های خراسان بزرگ در عصر اسلامی، در فاصله نیمه سده دوم تا نیمه سده سوم هجری همزمان توسط تاریخ نگاران عراق (ابومخنف، هشام کلبی، ابوعبیده معمر بن مثنی و مدائنی) و خراسان (حفص بن منصور مروزی و سلمویه بن صالح) به رشته تحریر درآمدند. هدف اولیه آثار عراقیان به دست دادن تاریخ پیروزیهای اعراب مسلمان در این منطقه بود، ولی عملا به ابعاد دیگری از تاریخ این مهم ترین ایالت شرق دنیای اسلام نیز پرداختند. مورخین خراسانی نیز فتوحات، اوضاع سیاسی و مالی منطقه را مورد توجه قرار دادند. از این کتب، هیچ نسخه مستقلی در دست نیست، ولی بخشهایی قابل توجه از شماری از آنها در کتب نویسندگان دوره های بعد نقل شده و این چنین زمینه بازسازی آنها فراهم آمده است. نتیجه کوشش در این زمینه، احیای چند اثر مهم از میراث تاریخ نگاری اسلامی است.