جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله از سه بخش اصلی تشکیل شده است. بخش نخست به شرح حال و بررسی زندگانی وحیدبهبهانی و نیز ویژگی بارز ایشان و همچنین فعالیتهای علمی و فرهنگی، آثار و تألیفات شاگردان وی اختصاص یافته است.در بخش دوم به طور اجمال ریشه‌های تاریخی دو تفکر اجتهادی و حدیث گرایی یا اخباریگری مورد بررسی قرار گرفته و آراء و نظریات اختلافی بین این دو تفکر، مورد نقد و تحقیق واقع شده است.در بخش پایانی، اندیشه‌ها و نظریات اصولی وحید بهبهانی ارائه و بررسی شده است.این نظریه‌ها به طور عمده از مجموعه آرای اصولی ایشان مندرج در کتاب " الفوائد الحائریه" اقتباس شده است تا ارزش علمی این اثر درخشان بیش از پیش آشکار گردد.

علّیت، مفهومی بس مهم درما بعد الطبیعه است.در اثبات این مدّعا یادآوری می‌کنیم فیلسوفان از دیرباز، کثیری از قواعد و استدلالهای خود را بر آن استوار کرده‌اند.نقّادی هیوم از علّیت این رأی را در میان آورد که این رکن رکین فلسفه، نه آن چنان که فیلسوفان می‌پنداشتند، بی‌خلل و استوار است.کانت: آتش این نقّادی را تیزتر کرد و نقّادی هیوم از علّیت را به کل ما بعدالطبیعه تسرّی داد.حاصل نقّادی کانت، فتوای او به افلاس مابعدالطبیعه بود.لکن متعاطیان مابعدالطبیعه، از این نقّادیها نهراسیدند واز اعتقاد راسخ خود به علّیت دست نکشیدند.در قرن بیستم، پاره‌ای اکتشافات در علم فیزیک- خاصه در فیزیک هسته‌ای و مکانیک کوانتومی- ازنو در این اعتقاد راسخ به علّیت رخته افکند و فیلسوفان را به کندوکاو دوباره در آن برانگیخت.از فیلسوفان که بگذریم ، خود فیزیک‌دانان نیز از رهگذر این کندوکاوها، به دو دستة هواداران و مخالفان علّیت تقسیم شدند.حجم انبوهی از مکتوبات فلسفی، در قرن بیستم ، موقوف تحلیل علّیت در علم و پیآمدهای فلسفی آن شده است، و توان گفت که علّیت، چندی است از برج عاج مابعدالطبیعه به زیر آمده و روی به حضیض حاصل‌خیز تجربه آورده است.مقاله‌ای که پیش روی خواننده است شرح و توضیح مختصری است درباب علّیت در فیزیک قرن بیستم و پیآمدهای فلسفی آن.

قرآن کریم نخستین منبع اساسی حکم و شریعت مرجع مسلمین در همه زمانها بوده است و تفسیر فقهی یکی از قدیمی‌ترین و سودمندترین روشهای تفسیر موضوعی قرآن است که مفسّر در آن احکام فقهی را از میان آیات الاحکام استخراج می‌کند.این مقاله سیر تحوّل تاریخی تفسیر فقهی را مورد بررسی قرار می‌دهد به این ترتیب که از سابقه آن در عصر تشریع آغاز می‌شود.پس از آن به عصر صحابه می‌پردازد، سپس ائمه اهل بیت را در تبیین شریعت و فقه قرآنی بررسی کرده و در پی آن تحوّل تفسیر فقهی در عصر تدوین را مورد توجه قرار داده و فهرستی از مهمترین تألیف آیات الاحکام اهل سنّت و شیعه را به همراه معرّفی ویژگیهای مهمترین آنها ارائه می‌کند.

تنظیم خانواده از مسائل اجتماعی است که با توجه به تحّولات جامعه، حکم شرعی ثابت و تغییرناپذیری نمی‌تواند داشته باشد؛ بلکه حکم فقهی این مسأله، تحت تأثیر دگرگونی اوضاع و شرایط می‌تواند متفاوت باشد که البته این نکته را نباید از نظر دور داشت که تنظیم خانواده با توجه به ادلّه شرعی و بدون لحاظ اوضاع و شرایط خاصّ عملی مباح می‌باشد.از نکاتی که در مسأله تنظیم خانواده باید مورد توجه قرار گیرد رضایت زن و شوهر است؛ به گونه ای که می‌توانیم ادّعا کنیم هیچ یک از زوجین حق ندارد دیگری را از راههای مشروعی که برای پیش‌گیری از بارداری موجود است، بازدارد و بدون رضایت همسر خویش بخواهد صاحب فرزندان متعّدد گردد.همان گونه که اصل داشتن فرزند حق طبیعی و عرفی هر یک از زن و شوهر است و هیچ‌کدام از آنها نمی‌تواند بدون جلب توافق طرف دیگر او را از این نعمت محروم سازد، پس اگر زن یا شوهر بخواهد اصلاً صاحب فرزند نشود و یا بخواهد بیش از یکی- دو فرزند داشته باشد مشروعیّت این کار منوط به رضایت همسرش می‌باشد.در رابطه با استفاده از روشهای تنظیم خانواده، روش یا روشهایی مشروع هستند که ضمن رعایت احکام الهی، حقوق مرد و زن در آنها لحاظ شده باشد، مثل این که برای مرد یا زن ضرری نداشته باشد. در موارد تزاحم باید با استفاده از قاعده تقدیم اهم بر مهم که از مصادیق احکام ثانویّه است، چاره‌جویی کرد.

روش جلال‌الدین سیوطی در تفسیر جلالین به رغم شباهت ظاهری با روش جلال الدین محلّی از برخی جهات تفاوت دارد. از جمله اینکه سیوطی در کار خویش بیش از محلّی به جنبه تفسیر أثری اهتمام دارد.این مقاله جنبه روایی کار سیوطی را در تکمله تفسیر جلالین بررسی می‌کند.

بی‌گمان احکام و مقرراتی که در آیین اسلام تشریح شده بر مصالح و مفاسدی تکیه دارد و در پی برآوردن اهدافی است.اما آیا می‌توان با الهام از این رویکرد و روش شارع دست به کار استنباط احکام نوینی بر پایة مصلحت شد؟آنچه در فقه عامه و برجسته‌تر از همه در فقه مالکی در زیر عنوان مسلک استصلاح یا مصلحت مرسله مطرح شده، در حقیقت پاسخی به این پرسش است.جستاری که فراروی دارید به فرآیند عقلی استنباط احکام فقهی بر پایه مصلحت می‌پردازد.نگارندة پس از مقدمه بحث، به تعریف اسصلاح ، دسته‌بندیهایی که از آن انجام پذیرفته است، تبیین قلمرو استصلاح، دیدگاههای مختلف در این زمینه و ادلّه‌ای که در این عرصهدر نفی و اثبات مطرح شدهاست می‌پردازد.سپس از تبدّل مصلحت و تغییر احکام سخن به میان می‌آورد و آن گاه موضوع شیعه را در این خصوص برمی‌رسد.نگارنده در جستار حاضر این فرض را گزیده تر می‌داند که پاس داشت پویایی فقه و پاسخگو بودن آن در برابر دیگرگونیهای زندگی و نیازهای آن در گرو اعمال مصلحت است.

این مقاله مشتمل بر مقدّمه‌ای است دربیان برخی از آیات و روایات رسیده از طریق شیعه و سنّی در اثبات سماحت و سهولت در شریعت اسلام و سپس یادآوری مواردی از ابواب فقهی در همین زمینه از قبیل: باب طهارت، تیمّم با نماز(مانند: عدم وجوب قیام در برخی از حالات، جواز جمع میان دو نماز در سَفَر و حَضَر، قصر نماز مسافر، قصرنماز خوف)؛ روزه(مانند:سقوط روزه در سفر و حال بیماری، و عدم وجوب آن برسالمندان، ذُوالعُطاش و...).

پرداختن به مفاهیم جامعه‌شناختی تبلیغ در بخش نخست این مقاله، به قصد آشنایی به این مفاهیم و به عنوان مدخلی برای به بحث و بررسی مفهوم تبلیغ در قرآن و سنّت نبوی است.در این مسیر خود به خود امکان تطبیق و مقایسه میان دیدگاههای جامعه‌شناسی تبلیغ با آنچه در اسلام (قرآن و سنت نبوی) در این خصوص مطرح است فراهم می‌شود.اسلام به عنوان یکی از ادیان تبلیغی (Missionary Religons) به این مقوله توجّه خاصی دارد.در آیات متعددی از قرآن- مستقیم و غیرمستقیم - به موضوع تبلیغ، روشها و قوانین حاکم بر آن، گستردگی و محدودیت آن و ... پرداخته شده است.تبلیغ به عنوان وظیفة اصلی رسولان الهی، تبلیغ به عنوان یک وظیفة همگانی، گستردگی شعاع تبلیغ، شیوه‌ها و قوانین حاکم بر روند تبلیغات، استقامت در این راه، و سرانجام محدودیتهای تأثیر تبلیغات، از موضوعات و عناوینی هستند که به تصریح یا تلمیح و اشاره در قرآن مورد بحث قرار گرفته‌اند.بررسی در سیره رسول اکرم (ص) نیز به عنوان اولین و بزرگترین مبلغ اسلام، مطالب قابل‌توجه‌ای در این باره به سنت خواهد داد.در این مقاله به دلیل محدودیت، سیره تبلیغی پیامبر (ص) در سه سال اول بعثت، موسوم به سالهای دعوت پنهان مورد بررسی قرار گرفته است.

حدیث حقیقت حدیثی است منسوب به امیر مؤمنان علی(ع) که حقیقتی والا را بیان می‌کند و به واسطة ایجازش شروحی چند برآن نوشته شده که از جمله آنها شرح عزالدین محمود کاشانی صاحب کتاب" مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه" می‌باشد.مختصری درباره زندگانی راوی این حدیث یعنی کمیل بن زیاد نخعی و احادیث روایت شده توسط وی، متن حدیث و ترجمه فارسی آن و در پایان نسخه تصحیح شده شرح عزالدین کاشانی براین حدیث، ساختار این مقاله را تشکیل می‌دهد.

گرچه فقها تعاریف مشابهی از ابراء ارائه داده‌اند و آن را به اسقاط مافی‌الذمه معنا می‌کنند اما طبیعت و ماهیت آن معرکه آراء اندیشه‌وران و صاحب‌نظران مسائل فقهی و حقوقی است. این نوشتار ضمن اشاره‌ای گذرا به یکی از عناصر اصلی ابراء یعنی اسقاط، در پی بررسی تطبیقی آراء و نظریاتی است که در مکاتب فقهی و حقوقی اظهار شده است.