جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شیخ صدوق از برجسته ترین علمای قرن چهارم هجری است که بلند آوازه ترین کتاب او به نام من لا یحضره الفقیه همواره مورد توجه علما و دانشمندان بوده است به گونه ای که این کتاب در کنار کتاب کافی شیخ کلینی و کتابهای تهذیب و استبصار شیخ طوسی یکی از کتب اربعه شیعه به حساب می آید. این مجموعه حدیثی که به در خواست یکی از بزرگان اهل معرفت درمسائل احکام فقهی ترتیب یافت، سند احادیثش اغلب ذکر نشده و از گونه گونی در چگونگی نوشتار سند برخوردار است. لکن در خاتمه کتاب ابن بابویه طریق خود به مشایخ و علمای حدیث را ذکر کرده است تا این ضعف سند احادیث کتابش را جبران کند.

اعتبار برداشت از قرآن متکی بر مبانی و پیش فرض هایی چون، باورداشت انتساب معانی و الفاظ آن به خداوند و امکان رهیافت مفسر به محتوا و مراد آیاتی است که ناظر به فرهنگ عصر نزول و نه متأثر از فرهنگ جاهلی می باشد. این درحالی است که مبانی فوق در آثار قرآن پژوهانی چون ابوزید که از هر منوتیک، زبان شناسی و معناشناسی جدید، تأثیر پذیرفته اند به چالش کشیده می شود. برآیند مدعیات آنان، دست کشیدن از کارآمدی و اعتبار آیات قرآنی در مقام عرضه و اثبات بسیاری از معانی و مقاصدی است که در تفسیر سنتی معتبر شناخته می شوند.

این مقاله سعی دارد نزدیکی وهمسویی تفاسیر امامیه و معتزله، تعامل وتضارب سازنده افکار و بهره گیری اندیشمندان شیعی از آراء تفسیری معتزلی را نشان دهد. بدین جهت مهمترین و ارزشمندترین آثار تفسیری شیعه یعنی امالی شریف مرتضی، تبیان شیخ طوسی و جوامع الجامع طبرسی مورد بررسی قرارگرفته و اقتباس و استفاده آنان از تفاسیر بزرگان معتزله چون رمانی ، بلخی ، جبایی و زمخشری در کنار نقد سازنده این تفاسیر بیان شده و ستایش بزرگان هر یک از فریقین ازدیگری بویژه ستایش امامیه از آراء تفسیری معتزله آمده است تا روابط سازنده و سالم پیشینیان روشن تر شود و به نزدیکی مذاهب اسلامی به یکدیگر و به وحدت مسلمانان کمک گردد.

تحقیقات پژوهشگران حاکی از آن است که صحابه از همان آغاز نزول قرآن به فراگیری و قرائت و اقراء آیات و نگارش الفاظ وحی سخت اهتمام ورزیده اند ولی کاستی ها و نقایص موجود در خط عربی آن روزگار و اختلافاتی که نسبت به قرائت پاره ای از واژگان قرآن پدید آمد قرآن پژوهان را با دو پرستش اساسی مواجه ساخته است. نخست اینکه آیا اختلاف قراءات تحت تأثیر رسم الخط قرآن شکل گرفته است؟؛ دوم اینکه آیا قراءات گوناگون و رسم الخط قرآن امری توفیقی است یا اجتهادی؟

زبان و ادب فارسی، درطول زمان، چنان با فکر و فرهنگ قرآنی و حدیثی پیوندی مبارک یافته است که برای پژوهشگری که امروزه درباره ادب فارسی به کند و کاو می پردازد چاره ای جز شناخت آموزه ها و آمیزه های قرآنی و حدیثی باقی نمی ماند. خوشبختانه در سالهای اخیر در زمینه جلوه های قرآن و حدیث در شعر فارسی آثار ارزشمندی به نگارش در آمده است، اما در زمینه اثرپذیری نثر فارسی، بویژه نثر عرفانی فارسی، از قرآن و حدیث همچنان نکته های نگفته بسیار است. نگارنده در مقاله حاضر سعی دارد تا نقش بی بدیل متون منثور عارفانه فارسی تا قرن ششم هجری را در روند پیوند ادب فارسی با قرآن و حدیث بررسی کند؛ و نفاذ و نفوذ آموزه های قرآنی و حدیثی را درذهن و زبان و زندگی عارفان تحلیل کند؛ و ضمن اشاره به آیات و احادیث پر کاربرد در آثار منثور عارفان، شیوه ها و شگردهایی را که آنان در رویکرد به آیات و احادیث به کار گرفته اند، تبیین نماید.

خاندان زنگی فریومدی که به تصریح تاریخ نگار دربار اولجایتو ، ابوالقاسم کاشانی به پنج پشت وزیرزاده بودند، تقریبا در سرتاسر دوره فرمانروایی مغولان، چه پیش از روی آوردن هلاکوخان به ایران (سال 654) و چه پس از آن، دست در کار وزارت و استیفا و صاحب قدرت و اقتدار بسیار می بوده اند. اینان در کنار خدمت به دستگاه نوپای ایلخانی در دانش پروری و شاعر نوازی نیز دستی توانا و گشاده داشته اند. بررسی زندگی مشاهیر این خاندان که بر عهده این مقاله است، تا اندازه ای این پاره ازتاریخ ایران یعنی عصر ایلخانی ، و نیز نمایی ازچهره فرهنگی خراسان آن روزگار را که می باید آنجا را پایتخت غیررسمی ایلخانان مغول به شمار آورد، تاحدی تبیین می کند

احمد بن حسین بن عبیدالله غضائری معروف به ابن غضائری (در گذشته در نیمه نخست قرن پنجم ق)، برای شناسانیدن رجال و راویان متهم، بد نام، ضعیف و ناموثق در قلمرو حدیث شیعه، کتاب الضعفاء و المذمومین مشهور به رجال ابن الغضائری را تألیف نموده است. از قرن هفتم هجری – پس از به صحنه آمدن کتاب – صاحب نظران و رجال شناسان شیعه درباره (ابن غضائری) وکتاب الضعفاء دیدگاههای مختلفی را مطرح نموده اند. در دوره معاصر، شیخ آقا بزرگ تهرانی و آیه الله خویی به سبب وثاقت و جلالت قدر ابن غضائری، انتساب کتاب الضعفاء را به وی نپذیرفته اند و استدلال نموده اند امکان ندارد ابن غضائری کتابی را تألیف نماید که در آن رجال و راویان زیادی ازشیعه تضعیف شوند. نگارنده، با عنایت به آراء اهل فن، جوانب مختلف دیدگاه این دو صاحب نظر را نخست طرح و معرفی و سپس نقد و بررسی نموده و دلیل مخالف و مناقض دیدگاه مزبور را در کلام و رویکرد آیه الله خویی یافته و نشان داده است.