جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تعابیری مانند ‌«قراءة العامة»، ‌«قراءة الناس» و ‌«قراءة الجمهور» در پاره‌ای از گزارش‌های تاریخی به‌کار رفته است. برخی با نقل گزینشی، تفسیرهای نادرستی از آنها ارائه داده‌اند. اینکه تعابیر مزبور به چه قرائتی اشاره دارند و در هر مورد با قرائت چند قاری مطابقت دارند و هر یک از قاریان مشهور چه اندازه با این قرائت عمومی مخالفت داشته‌اند؟ مسالۀ پژوهش حاضر را شکل می‌دهد که با توجه به اهمیت سده‌های نخست هجری و شهرت قاریان هفت‌گانه، تعابیر قرائت عمومی در پنج سدۀ نخست هجری گردآوری شده و با قرائت قاریان هفت‌گانه مقایسه شده است. ملاحظۀ موارد استعمال این‌گونه تعابیر عمومی در پنج سدۀ نخست هجری نشان می‌دهد که این تعابیر هیچ‌گاه مطابقِ قرائت انفرادی یک قاری به‌کار نرفته‌اند؛ بلکه این تعابیر در 95 درصد موارد، دست‌کم با قرائت پنج قاری از قاریان هفت‌گانه و در 98.8 درصد موارد، دست‌کم با قرائت چهار قاری از قاریان هفت‌گانه مطابقت دارند. این آمار شاهد آن است که این‌گونه تعابیر، یا به قرائت اکثر قاریان اشاره دارند یا به قرائت اکثر مردم که در قرائت تابع قاریان بودند. همچنین مقایسۀ تعداد مخالفت هر قاری با موارد به‌کاررفتن تعابیر قرائت عمومی در پنج سدۀ نخست هجری، نشان می‌دهد که بیشترین مخالفت با قرائت عمومی، در قرائت قاریان شهر کوفه (حمزه، کسایی و عاصم به روایت حفص) وجود دارد و کمترین مخالفت با قرائت عمومی، در قرائت قاریان حجاز (نافع و ابن‌کثیر) مشاهده می‌شود.

آیۀ ‌Pو ما أرسَلنا مِن رَسولٍ إلّا بِلِسانِ قَومِهO (ابراهیم: 4)، حکایت از انطباق و نزول قرآن به زبان قریش، و تصریح قرآن به نزول کلام خدا به عربی مبین (الشعراء: 195 و النحل: 103) مؤید فصاحت زبان عرب عصر نزول یا همان اهل حجاز است. اما منکران وحی‌بودن قرآن ‌سعی کرده‌اند با نشان‌دادن عدم انطباق بین قرآن و زبان قریش ـ به‌عنوان نخستین مخاطبان قرآن ـ هم مدعای ارسال به زبان قوم را انکار کنند و هم با نفی فصاحت و بلاغت زبان قوم مخاطب، فصاحت و بلاغت قرآن را مورد تردید ‌قرار ‌دهند. در موردی مهم و قابل تأمل با توصیف اهل حجاز (قریش) به تسهیل‌کنندگان همزه و کثرت تحقیق همزه در قرآن، قول نزول به زبان قریش مخدوش دانسته‌اند. اگرچه وجوه دیگری مانند: وجود کلماتی در قرآن با ریشه پارسی و یا عبری یا‌بودن اختلاف قرائات می‌تواند از زمینه‌های شکل‌گیری شبهه عدم‌ انطباق نزول قرآن به زبان قوم، و یا ادعای عدم فصاحت و بلاغت قرآن باشد؛ پژوهش حاضر در صدد است با رویکرد تحلیلی _ انتقادی از طریق نقد نظرهایی که قائل به تسهیل همزه نزد قریش‌اند و تحقیق همزه نزد آنان را محصول اضطرار یا عواملی مثل آن می‌دانند، اصل‌بودن تحقیق همزه نزد قریش را ثابت نموده و شبهه مذکور را پاسخ گوید.

انس با قرآن، همراهی بدون انقطاع با قرآن است؛ یعنی آموختن، حفظ، فهم و حتی عمل به قرآن. زمانی اُنس حاصل می‌‌گردد که نتیجه آن تغییر رفتار و عملکرد فرد و به‌تبع آن جامعه گردد؛ یعنی انسان از قرآن تأثیر بگیرد و سپس در جامعه تاثیرگذار شود. راه برون‌رفت از وضعیت موجود و رفتن به‌سمت جامعۀ قرآنی این است که باید زاویه نگاه به قرآن کاربردگرایانه و مسئله‌محور باشد و متولیان آموزشی باید به‌سمت آموزش‌‌های عمقی و حل مسئله پیش روند؛ به‌گونه ای که فرد در زندگی خود قرآن را به‌عنوان گره‌گشا حس کند. همچنین دانشگاه‌ها و سایر نهادها در امور قرآنی باید با نگاه عمق‌بخشی و به‌عبارتی ترکیب کار فرهنگی و اجتماعی را لحاظ کنند تا جایگاه قرآن در جامعه یک جایگاه طراز و شایسته شود. این پژوهش با روش کتابخانه‌‌ای و میدانی به نقد وضعیت فعلی اُنس با قرآن در جامعه و ارائه راهکار و پیشنهاد جهت بهبود آن پرداخته است.

پیروان مذاهب اسلامی در کیفیت انجام وضو اختلاف دارند. یکی از اختلافات، شستن یا مسح‌کردن پا است. عموم اهل‌سنّت شستن پا و شیعه مسح آن را در وضو واجب می‌دانند. منشأ اختلاف در آیۀ شش سورۀ مائده است. در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی تطبیقی دیدگاه‌های مفسران فریقین در آیۀ مذکور پرداخته و اختلاف یاد شده را ریشه‌یابی کرده است و نتایج به‌دست آمده عبارت‌اند از: هرچند منشأ اختلاف یاد شده، اختلاف دو قرائت نصب و جر ‌«ارجلکم» در آیۀ مذکور و توجیه ادبی آن می‌باشد، اما از تأثیر روایات منقوله در منابع اهل‌سنّت بر این پدیده نباید غافل شد. شاهد این مدعّا تصریح جمعی از سلف مانند ابن‌عباس، حسن، عکرمه، شعبی و جز اینها به وجوب مسح با استناد به آیه و اعتراف مفسران برجسته اهل‌سنّت، مانند زمخشری، فخر رازی و ابوحیان و... در دلالت آیۀ مذکور بنا به هر دو قرائت بر وجوب مسح و توجیهات ذوقی، سرد و سست در مشروعیت‌بخشیدن به شستن پاها در وضو است

یکی از مهمترین مباحث و موضوعاتی که همواره مورد توجه دانشمندان و علمای قرائت از صدر اسلام تاکنون بوده، لزوم دستیابی به قرائت صحیح از پیامبر اکرمa و یا حداقل قرائت نزدیک به قرائت ایشان از میان قرائت‌های موجود است. در این زمینه تلاش‌های زیادی صورت گرفته و روایات متعددی در جوامع روایی نقل شده که مشهورترین و بارزترین آنها‌‌‌، روایت ‌سالم بن ابی‌سلمه از امام صادقg است که می‌فرماید: ‌«اقرا کما یقرا الناس: قرآن را همان گونه که مردم می‌خوانند، بخوانید». بررسی سندی این روایت نشان می‌دهد که صحیح ‌بوده و خدشه‌ای بر آن وارد نیست و از نظر دلالت، پس از مراجعه به زمان صدور روایت و شرایط حاکم بر آن، می‌توان نتیجه گرفت که منظور، انحصارگرایی قرائات صحیح در یک قرائت نمی‌باشد؛ بلکه این حدیث، شامل همه قرائت‌ها‌‌‌یی که مورد تأیید بزرگان و رایج و شایع بین مردم هر زمان بوده، است.

توجه به مسئله قرائات از سوی مفسران فریقین در تفسیر، از مسائل مبنایی و تاثیرگذار در دانش تفسیر و برداشت از آیات قرآن کریم می‌باشد. در میان مفسران شیعه، علامه طباطباییe صاحب تفسیر گران‌قدر المیزان، توجه خاص و فراوانی به این امر داشته‌اند. میزان توجه به قرائات قرآن و تأثیر آن در تفسیر ضرورت پردازش به دیدگاه‌های علامه را ایجاد می‌کند تا از پرتو آن میزان توجه برخی از مفسران شیعه به‌دست آید. روش تحقیق در این نوشتار توصیفی - تحلیلی بوده و در آن از منابع کتابخانه‌ای بهره برده شده است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که علامه طباطبایی در قبول یا رد قرائات ملاک‌هایی را در نظر گرفته که عبارت‌اند از: سند صحیح، پایبندی به قواعد ادبیات عرب، مطابقت با رسم مصحف که از ملاک‌های قبول علامه در پذیرش قرائت می‌باشند. همچنین ایشان در رد یک قرائات نیز دارای ملاک‌هایی است که عبارتند از؛ متواتر نبودن قرائت، حجت نبودن قرائات شاذ، تحریف‌نمابودن برخی از روایات قرائت

تفسیر ‌«بیان السعادة» از مهمترین و کامل‌‌ترین تفاسیر عرفانی شیعه است که با وجود رویکرد عرفانی از حیث مسائل کلامی، فقهی و اجتماعی قابل بحث است. سؤال اینکه تفاسیر عرفانی همچون بیان السعادة با دانش قرائات چگونه برخورد کرده‌اند؟ به‌عبارتی مسئله قابل توجه این است که آیا دانش قرائات با رویکرد عرفانی مفسر می‌تواند ارتباطی داشته باشد؟ پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی جایگاه و کارکرد مسئلۀ قرائات را در تفسیر بیان السعادة مورد ارزیابی ‌قرار ‌داده است. نتایج پژوهش بیان می‌کند: جایگاه قرائات در نزد گنابادی در مقایسه با مفسران هم‌عصر خویش جایگاهی قابل توجه داشته به‌گونه‌‌ای که وی، اهتمام ویژه‌‌ای به بحث قرائات نشان داده و خاستگاه فکری ایشان، خاستگاهی روشی با رویکردی غیر حدیثی است. در بحث قرائات، گنابادی گاه به ترجیح قرائت مشهور و گاه غیر مشهور به‌جهت تناسب‌ آنها با سیاق آیات، مرجحات روایی، تبیین معنایی می‌‌پردازد؛ گاه هر دو قرائت را مورد توجه ‌قرار ‌داده و داوری میان آنها را رها کرده است. کارکرد قرائات در تفسیر بیان السعادة حول سه محور قابل ارائه می‌باشد: الف) گسترش و توسعه در معنای آیه؛ ب) تبیین معنای آیه؛ ج) رفع ابهام از معنای آیه. البته رویکرد عرفانی مفسر در بحث قرائات هیچ تأثیری نداشته است.

هارمونی برخاسته از تناسب، توازن و ترکیب ‌صوت و ریتم (هجا) در متن عامل اساسی انسجام به‌شمار می‌رود. می‌توان آن را به عنوان بهترین عامل برای انتقال پیام به مخاطب قلمداد کرد. چه‌بسا نوشته‌هایی در قالب ‌نظم ‌نگاشته شوند اما از لحاظ ‌تناسب تبادل ‌بین ‌عوامل صوتی ‌برخاسته از حروف، کلمات و مفهوم برخوردار نباشند ‌و به ‌همین دلیل مفهوم واقعی پیام به شنونده ‌رسانده نشود. پس، با ‌تأکید بر این ویژگی که ‌قرآن کریم در آیات و سور خود ‌از شاخص‌های منحصربه‌فرد در القای مفاهیم وحی برخوردار بوده و از فصاحت و بلاغت ادبی و هنری خاص بهره‌مند است، در این راستا مقالۀ ‌پیش رو، هارمونی برخاسته از عوامل صوتی سورۀ مبارکۀ کوثر اعم از صوت، هجا و مفاهیم صوتی ‌را ‌به‌عنوان یک شاخص موسیقایی مورد بررسی ‌قرار ‌می‌دهد. این پژوهش بنیادی با استفاده از روش ترکیبی نظری - تجربی که در آن، داده‌‌‌ها ‌به‌صورت کمی ‌و کیفی و از طریق منابع کتابخانه‌ایی به‌دست آمده ‌به تجزیه و تحلیل پرداخته است. در این پژوهش ساختار ترکیب و تناسب ‌آوایی اصوات، حروف، کلمات و آیات ‌سوره بر اساس روایت حفص بن سلیمان اسدی از عاصم بن ابی‌النجود کوفی مورد تحلیل کمی و کیفی ‌قرار ‌گرفته و با مفاهیم و معنای واژگان آن تطبیق داده شده‌ تا به این وسیله ‌ساختار هارمونیک سوره ‌به‌عنوان وجه تمایز و برتری آیات و سور قرآن کریم از دیگر متون معرفی گردد

هنر تلاوت قرآن کریم، محمل مؤثر و زیبایی جهت انعکاس تعالیم و آموزه‎های هدایت‎گر الهی است که می‎تواند تأثیری شگرف در روح و جان انسان‎ها داشته باشد. این هنر با توجه به عجین‌بودنش با معجزه الهی در طول تاریخ اسلام به‌ویژه در دو قرن اخیر اهمیت و جایگاه خاصی در میان مسلمانان جهان پیدا کرده است. نوشتار حاضر با استفاده از منابع کتابخانه‎ای و برمبنای آموزه‎های قرآن و روایات اسلامی و پیمایش مراحل توصیف، تحلیل و تبیین ابعاد هنر تلاوت قرآن کریم را مورد بررسی ‌قرار ‌داده است. در این راستا ابعاد هنری تلاوت قرآن را در مواردی مانند صوت، لحن، تجوید و حفظ قرآن مورد بررسی ‌قرار ‌گرفت تا بتوان ابعاد هنری تلاوت قرآن را به نمایش گذاشت. نهایت آنکه از مهم‌ترین ابعاد هنر تلاوت، آشنایی با معنا و مفهوم آیات از طریق حفظ قرآن، تلاوت همراه با اداء و تجوید و به‌کارگیری صحیح وقف و ابتداء است.

تحقیق حاضر به مطالعۀ خط و رسم‌الخط قرآن پرداخته و در پیِ ‌یافتن روش ساده و آسان در حیطۀ کتابت و نگارش قرآن مجید است؛ شیوه‌ای که علاوه بر دوری از پیچیدگی‌های نوشتاری، با قواعد نگارشی نیز هم‌خوانی داشته باشد و در کوتاه‌ترین زمان، بدون هیچ تکلف و دشواری، بتواند در روان‌خوانی قرآن مجید به فراگیران آن کمک شایانی نماید. بنابراین با گردآوری روایات گوناگون و تحلیل‌های فراوان از علمای گذشته و حال و با استفاده از روش کتابخانه‌ای و پردازش تحلیلی - توصیفی، ضمن ‌یافتن کارآمدترین شیوه‌های کتابت، به جستجوی مشروعیت آن به کمک مدارک و مستندات محکم نیز است. پژوهش پیش رو با بررسی خط و رسم‌الخط قرآن آغاز گردیده و در انتها با رسم‌الخط پیشنهادی که از بطن مصاحف موجود استخراج شده، پایان می‌یابد