جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن پژوهان مسلمان باید شناخت دقیقی از دیدگاه‌های خاورشناسان درباره قرائت قرآن و زمینه‌های پژوهشی داشته باشند تا بتوانند این دیدگاه‌ها را به بوته نقد گذارند. تحقق این امر مستلزم آشنایی پژوهشگران با مستشرقان قرائت پژوه و آثار آنان است. نوشتار حاضر در پی ضرورت این شناخت به معرفی اجمالی مهم‌ترین قرائت پژوهان مکتب آلمان، فرانسه، انگلستان، ایالات متحده آمریکا، هلند و مجارستان می‌پردازد. بررسی آثار مستشرقان پیرامون قرائت قرآن نشان می‌دهد که برخی از آنان یا اثری مستقل درباره قرائت قرآن به جای گذاشته‌اند یا در کنار مباحثی چون جمع قرآن، مصاحف صحابه، تحریف ناپذیری قرآن و... به مبحث قرائت پرداخته‌اند.

تلاش برای نزدیک شدن به قرائت معصومان امری است که برای قاریان مسلمان، به ویژه شیعه، مهم به نظر می‌رسد. در برخی روایات، حزن یکی از ویژگی‌های قرائت قرآن کریم شمرده شده است. حزن که در قرائت قرآن کریم هم در قاری و هم در مستمع اثرگذار است، اصل تحزین نامیده می‌شود. معنا‌شناسی و تبیین تحزین القرائة با استفاده از روایات می‌تواند، قرائت قاریان را به قرائت رسول خدا و ائمه نزدیک کند. حزن در قرائت، نتیجه تدبر در آیات عذاب و احوال و اهوال قیامت و تأسف از فراق و شوق به وصال الهی است.

مشروعیت استعمال فنون موسیقایی در آواهای مذهبی به یکی از چالش‌های جامعه دینی امروز تبدیل شده به گونه‌ای که بررسی فقهی و تطبیقی در این حوزه را به ضرورتی اجتناب ناپذیر بدل کرده است. نوشتار حاضر، در یک بررسی جامع و فراگیر صوت، عرفاً مطرب را به عنوان موضوع حرمت غناء معرفی می‌کند. به علاوه، مدعای انصراف مفهوم غناء به غنای لهوی و شبهات مطرح حول موضوع غناء اعم از شبهات مفهومیه و مصداقیه نمی‌تواند مقیّد اطلاق حرمت غناء باشد. نگارنده با تطبیق نتایج بحث بر اسلوب تلاوت حرفه‌ای عقیده دارد، دلایلی چون تنگناهای تجویدی و حساسیت‌های شرعی سختگیرانه در جنبه موسیقایی تلاوت، موجب شده در قیاس با دیگر آواهای مذهبی آسیب کمتری در زمینه ورود اصوات محرم متوجه تلاوت حرفه‌ای باشد. در همین راستا، این نکته بیان شده که صوت لهوی حرمت مطلق نداشته، اما استعمال آن در تلاوت قرآن حرام است. روایات مشتمل بر استحباب تغنی و ترجیع در تلاوت نیز نمی‌تواند مخصص حکم حرمت مطلق غناء باشد. همچنین در فقه شیعی مانعی برای استعمال الحان موسیقی عربی در تلاوت نیست، به شرطی که این الحان، غنایی و لهوی نباشند و موجب سبکی و وهن کلام الهی نشوند. اهل سنت مناط صحت یا عدم صحت شرعی استعمال الحان را بر حکم شرعی غناء متوقف نمی‌دانند. نوشتار حاضر بازخوانی و برداشت‌های نوینی از مدلولات برخی روایات مشهور مرتبط با حوزه زیباخوانی قرآن کریم ارائه کرده است.

نوشتار پیش رو، مروری کوتاه بر نظریه تواتر قرائات و نقد ادلّه آن است. قرائت یا همان «ویژگی‌های زبانی و گفتاری واحد مقروء»، از غالبِ مورد اتفاق، و اندکِ مورد اختلاف میان قرّاء، تشکیل یافته است. در این نگاشته، به بررسی شرایط انتساب قرائت به نبی اکرم از مجرای احراز تواتر آن می‌پردازیم. به نظر نگارنده ادلّه‌ مورد استناد قائلان به تواتر، ناتمام است؛ زیرا این ادلّه نهایتاً، قرائت واحد یا قرائات متعدد را تا عصر نزول به پیش می‌برند، لیک دلیلی بر تقریری بودن آن‌ها و بر فرض تقریری بودن، دلایلی بر وحیانیّت آن‌ها نیست. البته هر اختلافی در قرائت، لزوماً به تغییریافتگی در قرآن نمی‌انجامد و بر فرض بروز تغییر نیز به معنای تحریف نخواهد بود.

دانش¬های زبانی را باید از جمله دانش¬های مؤثر در وقف و ابتدا به شمار آورد. از آنجا که این دانش¬ها با گذر زمان تغییر و تحول یافته‌اند، زبانشناسی جدید می¬تواند تحولی در شیوه آموزش و تحلیل این علم پدید آورد. در این نوشتار تأثیر زبانشناسی جدید در دانش وقف و ابتدا، با شیوه توصیفی ـ تحلیلی بررسی شده است. نتیجه این تحقیق حاکی از آن است که موارد وقف، با تقسیم زبان به گروه، جمله، جمله مستقل و بند کاملاً مربوط است و در صورتی که ملاک¬های روشنی از این تقسیم‌بندی ارائه شود، جایگاه وقف در آیات قرآن، به سادگی قابل تشخیص و آموزش خواهد بود.

اختلاف قرائات نزد بلاشر و برخی دیگر مستشرقان، بهانه‌ای، برای خدشه‌دار کردن اتقان و سلامت قرآن از تحریف است. بلاشر برای اثبات این ادعای خویش، دلایلی می‌آورد. در این نوشتار، ما بعد از بیان معنای لغوی و اصطلاحی قرائات، به بررسی و بیان زمینه‏ها و عوامل شکل‌گیری علم قرائات از نگاه بلاشر می‌پردازیم که مخالفت‌ها و مواجه‏های اعتقادی و اجتماعی، پدیده استناد به پیامبر در جهت دفع شبهه بدعت از نظرات خود، پایبندی علماء نحو به قواعد صرف و نحو، تجویز اجتهاد در قرائت برای خود و نیز مکاتب موجود در بصره و کوفه و یا إعراب و حرکت نداشتن قرآن‌های موجود در آن زمان و احیاناً تأثیر مراکز علمی که قاریان در آن تحصیل می‏کردند از جمله این عوامل است که زمینه‏های شبهه و تردید و دامن زدن به اختلاف قرائات را پدید آورده است.

یکی از پیش‌نیازهای حجیت الفاظ قرآن کریم و مبانی فهم و تفسیر آن، در اختیار داشتن قرائت ابلاغ شده از سوی پیامبر است. دانشمندان قرآنی تلاش کرده‌اند قرائات نقل شده از قرآن را جمع کنند که اصطلاحاً به آن «قرائات مشهوره» گفته می‌شود. محدث نوری در دلیل دهم از دلایل دوازدهگانه خود بر اثبات تحریف قرآن، با زیر سؤال بردن انعکاس قرائت نبوی در مصحف کنونی، به طرح و تأیید نظریه تحریف قرآن می‌پردازد. وی با استناد به قرائات متعدد از قرآن و بعد از بیان چند مقدمه، چنین نتیجه می‌گیرد که قرآن بر یک قرائت نازل شده است، ولی مصحف کنونی مصون از راه‌یابی قرائات دیگر به آن نبوده؛ بنابراین مصحف کنونی، دقیقاً همان قرآن نازلیافته بر نبی اکرم نیست. البته از آن‌جا که ایشان مقدمات را در اثبات این نتیجه کافی نمی‌داند، به تکمیل دلیل خود رو می‌آورد و با تمسک به تتمیم به عدم قول به فصل و طریق اولویت، از مقدمات مذکور نتیجه می‌گیرد که اختلاف قرائات موجب تحریف قرآن است. بررسی دقیق و علمی استدلال محدث نوری در لازم آمدن تحریف به خاطر وجود اختلاف قرائات، نشان می‌دهد که استدلال وی، به هیچ وجه مثبت تحریف قرآن نیست. از مهم‌ترین اشکال‌های وارد بر سخن وی این است که: اولاً اساساً تمسک به اجماع در این موضوع صحیح نبوده و ثانیاً اجماع ادعایی ایشان در میان دانشمندان قابل اثبات نیست.