جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رژی بلاشر، قرآن پژوه فرانسوی، معتقد به وجود تعدد قرائات در صدر اسلام است. از نظر وی اختلاف قرائات در بدو نزول قرآن یکی از وجوه اختلاف مصاحف گردید و همین موضوع به دلیل اختلاف‏زایی در جامعه، نهایتاً سبب‏ساز توحید مصاحف گشت. پس از یکسان سازی مصاحف، عواملی چون ضعف رسم الخط و اعمال ذوق قاریان به گونه‏ای جدید به ظهور اختلاف قرائات انجامید که خود پدیده گزینش قرائات هفتگانه توسط ابن مجاهد را به دنبال داشت. آرای رژی بلاشر گرچه حقایقی در مسأله اختلاف قرائات را منعکس می‏کند، به جهت آنکه اولاً ریشه اختلاف قرائات را به عصر پیامبر اکرم بازگردانده و ثانیاً به صورت یک جانبه بر عقاید و منقولات اهل سنت از جمله باور به نزول قرآن بر اساس حروف هفتگانه استوار شده است، قابل نقد جدی است.

قاریان قرآن کریم برای القای صحیح مراد الهی به شنونده، آیات قرآن را با توجه به مفهوم آیه تلاوت می کنند و با توجه به ارتباط لفظی و معنوی بین عبارات قرآنی، وقف، وصل یا ابتدای مناسبی را انتخاب می‌نمایند. پژوهش حاضر به مصادیق آیاتی می‌پردازد که به دلیل اختلاف مفسران، گاهی وقف و گاهی وصل عبارات آنها در یک موضع، مورد نظر است. در این دسته از آیات، آنجا که وقف بین عبارات بر اساس یک وجه تفسیری انتخاب می شود، اهمیت القای معنا به وسیله آن وقف تا آنجاست که وصل عبارت، موهم القای معنای خلاف می گردد و قاریان بر خلاف برقراری ارتباط لفظی و معنوی بین عبارات، وقف را اختیار می کنند تا معنای صحیح آیه را به شنونده القا کنند؛ چراکه در صورتِ عدمِ بیانِ این وقف، نه تنها معنای مورد نظر به شنونده القا نشده، بلکه موهم القای خلاف آن معنا نیز می شود؛ از این‌رو، برخی از علمای وقف و ابتدا این نوع وقف را «وقف بیان» نامیده اند. پژوهش حاضر ضمن تبیین وقف بیان در آیه 217 سوره بقره به نقد و بررسی وجوه پنج‌گانه وقف و ابتدای این آیه و مؤیدات وقف بیان در آن پرداخته است

یکی از مباحث مهم علوم قرآنی، بحث قرائات و تواتر آن است. اهمیت این بحث از آن‌روست که قائلان به تواتر قرائات با استشهاد به لزوم تواتر قرآن، لازم میدانند قرائات نیز همچون متن قرآن دارای تواتر باشد؛ زیرا تحقق تواتر متن قرآن تنها از راه تواتر قرائات ممکن است. آنها ادلّه‌ای نیز بر اثبات تواتر قرائات اقامه کرده‌اند، لکن این ادلّه معتبر نیست و پیش‌فرض قائلان آن نیز که بر اتحاد قرآن و قرائات است، مخدوش است؛ از این‌رو، می‌توان گفت دلیل معتبری بر تواتر قرائات اقامه نشده است. با بررسی تاریخچه طرح این اصطلاح در کتب علوم قرآنی و کتب اصولی، چنین به دست می‌آید که انگاره تواتر قرائات از سوی متأخران از دانشمندان اهل سنت مطرح گشته است و آنچه به درستی در عبارات پیشینیان به چشم می‌خورد، اصطلاح شهرت قرائات است. تفاوت شهرت قرائات با تواتر قرائات در آن است که تواتر مصطلح، به معنای متواتر بودن سند قرائات تا پیامبر اکرم است، ولی قرائت مشهور به قرائتی گفته می‌شود که در میان عامه مردم مقبول واقع شده و مردم آن را از نسلی به نسل دیگر منتقل کرده باشند، و این قرائت طبق نظر صحیح، همان قرائت عاصم به روایت حفص است.

بدون تردید، منشأ بسیاری از قرائات مختلف، اجتهاد قرّاء و مقریان است و به ندرت به روایات نبوی و اهل بیت منتهی می‌شود. تحقیق حاضر پیرامون اختلاف قرائات در روایات اهل بیت در تفسیر مجمع البیان انجام شده است. آمار و گزارشی که از فراوانی و بسامد روایات شاذّ و غیر شاذ و... در این تفسیر تهیه گردیده، نشان می‌دهد که از مجموع 145 روایت نقل شده، 1 روایت با سند غیر قابل قبول از امام صادق نقل شده، و144روایت آن بدون ذکر سلسله سند به اهل بیت منسوب گردیده است. در این پژوهش، بررسی‌هایی که در گونه‌های اختلاف قرائات و کارکرد و تأثیر آنها در تفسیر و فهم معانی آیات پرداخته شده، نشانگر آن است که این‌ روایات یا در حوزه اختلاف قرائاتی است که به صیانت قرآن از تحریف لطمه نمی‌زند یا در مقام بیان معنا و تفسیر آیه است که از روی سهل‌انگاری به‌عنوان اختلاف قرائات مطرح شده است یا از تفردات خلیفه دوم بوده که به اهل بیت منسوب گردیده است.

تلاوت قرآن از بدو نزول در میان مسلمانان جایگاه ویژه و ممتازی داشته است. قرائت، تلاوت و کیفیت آن در احادیث شیعه و سنی همواره مد نظر پیامبر اکرم، اهل بیت، صحابه و تابعین بوده است. نوشتار حاضر، ابتدا مروری به نحوه استفاده عموم مردم، از کلام خداوند دارد و در ادامه در پی تبیین استفاده مطلوب و مؤثر از قرآن در زندگی می‌باشد. نتیجه این پژوهش، به ما می فهماند که اگر قاری قرآن به مفاهیم، شأن نزول آیات قرآن و تفسیر آیات وحی آگاه باشد، تلاوت او بر شنوندگان تأثیر بیشتری دارد. عالمان و مفسران شیعه و سنی اتفاق نظر دارند که قرائت قرآن با هر نغمه ای جایز نیست، هر چند مورد پسند عامه مردم باشد، ولی اگر در مدار قرائت مطلوب باشد، جایز است. تدبر در آیات الهی و عمل به آیات قرآن از جانب قاری قرآن، تأثیر قرائت را بر همگان بیشتر نموده و تلاوت قرآن نیز با این اوصاف، حتماً بر شنوندگان اثر مطلوب خواهد داشت.

قاریان قرآن کریم برای القای صحیح مراد الهی به شنونده، آیات قرآن را با توجه به مفهوم آیه تلاوت می کنند و با توجه به ارتباط لفظی و معنوی بین عبارات قرآنی، وقف، وصل یا ابتدای مناسبی را انتخاب می‌نمایند. پژوهش حاضر به مصادیق آیاتی می‌پردازد که به دلیل اختلاف مفسران، گاهی وقف و گاهی وصل عبارات آنها در یک موضع، مورد نظر است. در این دسته از آیات، آنجا که وقف بین عبارات بر اساس یک وجه تفسیری انتخاب می شود، اهمیت القای معنا به وسیله آن وقف تا آنجاست که وصل عبارت، موهم القای معنای خلاف می گردد و قاریان بر خلاف برقراری ارتباط لفظی و معنوی بین عبارات، وقف را اختیار می کنند تا معنای صحیح آیه را به شنونده القا کنند؛ چراکه در صورتِ عدمِ بیانِ این وقف، نه تنها معنای مورد نظر به شنونده القا نشده، بلکه موهم القای خلاف آن معنا نیز می شود؛ از این‌رو، برخی از علمای وقف و ابتدا این نوع وقف را «وقف بیان» نامیده اند. پژوهش حاضر ضمن تبیین وقف بیان در آیه 217 سوره بقره به نقد و بررسی وجوه پنج‌گانه وقف و ابتدای این آیه و مؤیدات وقف بیان در آن پرداخته است

بنابر گزارش‌های تاریخی، قرآن در سیاقی واحد توسط پیامبر بر مردم اقراء گردیده، ولی به مرور زمان، اختلافاتی در باز خوانی متن قرآن پدید آمد. پیوسته دامنه این اختلافات افزون گردید تا سرانجام، خلیفه سوم به قصد متحد ساختن مردم هر شهر بر یک قرائت ـ متناسب با قرائت رایج آنها ـ برای هر شهر، مصحفی فراهم آورد و آن را همراه با کسی که قادر به خواندن و اقراء آن مصحف بود، به مناطق مورد نظر گسیل داشت. بعدها شاگردان همین قاریان اعزامی به سمت استادی نائل گردیدند و به عنوان«استاد قرائت» در میان مردم شناخته شده، جایگاه ویژه‌ای یافتند و مردم هر یک از این مناطق و ممالک اسلامی از قرائت ایشان پیروی کردند. این پژوهش پس از تحلیل تاریخی پدیده قرائات قرآن به گستره قرائات از منظر جغرافیایی در جهان اسلام پرداخته و با ارائه گزارش‌هایی به این نکته رهنمون گردیده است که اعتقاد به اینکه قرائت حفص از عاصم همان قرائت رایج در عصر نزول قرآن بوده که تاکنون بین امت اسلامی متداول بوده، سخت قابل تأمل است.