جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کلام وحی و معجزه جاوید پیامبر اسلامJ است که عدم تحریف آن از اعتقادات مسلم مسلمانان است؛ در این میان به دلیل وجود لهجه­های خاص زبان عربی، اختلاف­هایی در شیوه قرائت، تجوید و نگارش پیش آمده است. هفت نفر از قراء در نیمه قرن دوم هجری قمری به‌عنوان قاریان متخصص و ماهر شهرت یافتند که هرکدام از آن‌ها دارای دو راوی بودند. تنها قرائتی که در طبقه سوم قاریان قرآن دارای سند صحیح و متواتر میان مسلمانان متداول بود، قرائت حفص از عاصم است. ازاین‌رو اختلاف قرائات و روشن شدن حقائق آن از اهمیت ویژه‌ای‌ برخوردار‌است. با بررسی اختلاف قرائت در واژگان قرآنی، به تأثیر یا عدم تأثیر این قرائت‌ها در معنای قرآن پی برده می‌شود. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی در خصوص اختلاف قرائات سوره یس ـ دارای 83 آیه ـ می‌پردازد. یافته­های پژوهش نشان می‌دهد: 28 مورد اختلاف قرائت در سوره یس وجود دارد که 22 واژه آن بدون تأثیر در معنا و 6 واژه آن در معنا تأثیرگذار است که غالب این موارد مربوط به حوزه مقوله­های صرفی است؛ همچنین مشخص گردید، این اختلافات تأثیر بسزایی در خوانش و درک محتوای آیات ایجاد نکرده و سازگاریِ مناسبی با ساختارهای زبان عربی دارد.

قرائات و رسم از مهمترین موضوعات علوم قرآنى است که از زوایاى مختلفی قابل‌بررسی است. برای شناخت صحیح این دو حوزه، بیان رابطه و تأثیر متقابل آن‌ها با تأکید بر دیدگاه ابن‌جزری که نقش ویژه‌ای در این دو علم دارد، ره‌یافت‌هایی جدیدی از این موضوع در پی خواهد داشت. روش تحقیق اﯾﻦ مقاله، با استفاده از منابع مکتوب این علم، توصیفی ـ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و انتقادی اﺳﺖ. با ارائه دیدگاه ابن‌جزری که هر دو علم «قرائات» و «رسم المصحف» را توقیفی و وحیانی می‌داند، به بررسی موضوع پرداخته شده است. ابن‌جزری برخلاف دانشمندان دوره‌های پیش از خود، همانند فراء و ابن مجاهد، با طرح دیدگاه موافقت احتمالی و تقدیری، تمامی قرائات عشره و معروف را با معیار موافقت رسم‌المصحف سازگار معرفی کرده است. از دوره وی (قرن نهم هجری قمری) تا امروز، این دیدگاه موردتوجه بوده است. هرچند ازنظر شیعه، دیدگاه ابن‌جزری دارای اشکال است؛ نتایج آن نیز مشکلاتی را به دنبال دارد. ازجمله این اشکالات، آن است که با شرط موافقت احتمالی، قرائات شاذ و ضعیف نیز می‌توانند در بین قرائات صحیح قرار بگیرند، یا حداقل برای برخی چنین شبهه‌ای را ایجاد کنند. درعین‌حال، هماهنگی و موافقت قرائت با رسم‌المصحف را بدون شک باید یکی از معیارهای قرائت صحیح دانست. از دیگر نتایج این بررسی، آن است که در مناطقی که قرائات خاصی در آن رواج داشته، مصاحف نیز بر اساس آن قرائات نوشته می‌شده است و عملاً تأثیر عملی قرائات بر رسم قابل‌مشاهده خواهد بود.

با نزول اولین آیات قرآنی توسط روح‌الامین بر قلب پیامبرJ و تلاوت و اقراء آن توسط ایشان بر مردم آن روزگار، با هجمه‌ها و شبهات گوناگونی از جانب مشرکان و یهودیان و مسیحیان و ... روبرو شد. از تردید در اصل امکان نزول وحی و وقوع آن، تا متهم کردن به سحر و جادو و تأثیرپذیری از کاهنان و قول بشر دانستن و... که قرآن خود بدان‌ها پرداخته است تا قرون اخیر که با هجمه سازمان‌دهی شده توسط مستشرقان در پوشش تحقیقات علمی برای اثبات رخنه در الفاظ وحی و یا وجود تحریف در قرآن دست به تألیفاتی در این زمینه زده‌اند. این فعالیت‌ها در در قالب تصحیح بسیاری از کتاب‌های قدیمی تاریخ قرآن و اختلاف قرائت و یا ارائه رساله‌های دانشگاهی و بخش‌هایی از کتاب و یا تألیفات انجام‌شده در این زمینه، به دلیل وجود اختلاف قرائت در قرآن و به دلیل تعدد مصاحف و اعتقاد به تعدد قرائات از ناحیه مسلمانان، به‌نوعی نسبت به اصالت متن قرآن مناقشه کردده‌اند و آن را نشانه‌ای بر عدم ثبات و اصالت متن قرآن گرفته‌اند. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به‌نقد و بررسی این ادعا پرداخته شده است.

از جمله دانش‌هایی که ریشه در نزول قرآن دارد، دانش قرائات است. رویکردهای مختلفی در این زمینه میان دانشمندان اسلامی وجود دارد. بحث قرائات از قدیم‌الایام موردتوجه و کنکاش پژوهشگران بوده است. تعاریف متعددی در مورد قرائات معتبر و شاذ از سوی علماء مطرح شده است و ملاک‌های متفاوتی در این زمینه بیان شده است. پیروان مکتب معتزله - که یکی از مکاتب اعتقادی مهم در جهان اسلام محسوب شده و تأکید زیادی بر خردگرایی دارد- در برخی از موارد برای توجیه عقاید خود از قرائت‌های شاذ استفاده کرده‌اند که موضوع این مقاله است. جایگاه ویژه قرآن و قرائت اصیل آن و لزوم استفاده از قرائات معتبر در تفسیر قرآن، ضرورت تحلیل دقیق علمی استناد به قرائات شاذ را می‌ طلبد. بر همین اساس مقاله حاضر می‌کوشد با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد انتقادی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای به تحلیل دیدگاه معتزله درباره قرائات شاذ بپردازد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که معتزله در پاره‌ای از موارد، آیاتی که با مبانی فکری آنان ناسازگار است را توجیه کرده و اگر راهی برای توجیه نبود، به قرائات شاذ تمسک کرده‌اند؛ ایشان ملاک و معیار واحدی در این زمینه نداشته‌اند. در این مقاله نمونه‌هایی از کاربرد کلامی، فقهی و تفسیری معتزله از قرائات شاذ موردبررسی قرار گرفت.

بحث مبانی قرائی تفسیر از مسائل مهم دانش قرائات و دانش تفسیر است که از دیرباز موردتوجه علماء و دانشمندان هر دو علم قرارگرفته است. مفسران قرآن کریم قبل از ورود به تفسیر ناگزیر باید در این زمینه نیز به یک یا چند مبنا برسند و تفسیر را بر اساس آن بنیان نمایند. روش تحقیق در مقاله حاضر توصیفی ـ تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه‌ای است. هرچند شیخ طوسی قرائت را به قرائات رایج روا می‌داند؛ اصل گوناگون قرائت را در قرآن از اصحاب نبی مکرمJ، قراء سبعه و دیگر قاریان قبول می‌کند. بر اساس بررسی در تفسیر التبیان شیخ طوسی بر پایه چهار ملاک، قرائت معتبر را از نامعتبر می‌داند. شیخ طوسی تنها آن قرائتی را می‌پذیرد که با قواعد و اصول قطعی و مسلم لغت، نحو عربی و صرف سازگار باشد و قرائتی که با این قواعد سازگار نباشد؛ مردود است و قرائت شاذ را نمی‌پذیرد و اگر قرائت مخصوص که بر اساس احادیث معتبر مورد نهی معصومینD قرارگرفته باشد، آن هم بدون شک نامعتبر و ناروا خواهد بود. قرائت مخالف خط مصحف مرسوم نامعتبر است و تلاوت قرآن کریم به چنین گونه قرائت‌هایی صحیح نیست.